Atlaslar va jadvallarga asoslangan holda odam va hayvonlarning virusli kasalliklari alomatlarini o‘rganish

Ikki ipli DNK

Poxviridae	Chiziqli ikki ipli DNK	Jamlangan (kompleksli)		Bor	G‘ishtsimon ko‘rinishda, 250x200x200	Chinchechak, maymun chechagi, sigir chechagi, kontogiozli mollyuska
Herpesviridae	Chiziqli ikki ipli DNK	Kubsimon		Bor	Sferik 150-200	Gerpes, suvchechak va o‘rab oluvchi temiratki, sitomegaliya, infeksion mononukleoz
Adenoviridae	Chiziqli ikki ipli DNK	Kubsimon		Yo‘q	Ko‘p qirrali, 70-110	O‘RVI, gastroenteritlar
Papillomaviridae	Halqali ikki ipli DNK	Kubsimon		Yo‘q	Ko‘p qirrali 55	So‘gal (papillomalar), bachadon bo‘yni o‘smasi va boshqalar
Polyomaviridae	Halqali ikki ipli DNK	Kubsimon		Yo‘q	Ko‘p qirrali 40-45	Rivojlanuvchi ko‘p o‘choqli leykoensefalopatya
Bir ipli DNK
Parvoviridae	Chiziqli bir ipli DNK		Kubsimon	Yo‘q	Ko‘p qirrali 18-26	Infeksion eritema, poliartrit
Cicinoviridae	Chiziqli bir ipli DNK		Kubsimon	Yo‘q	Ko‘p qirrali 25	Gepatit TT
Ikki ipli DNK (teskari transkripsiyalovchi)
Hepadnaviridae	Halqali ikki ipli DNK, DNKning bitta ipi to‘liq emas		Kubsimon	Bor	Sferik 40-48	Gepatit V
Ikki ipli RNK
Reoviridae	Chiziqli fragmentlangan ikki ipli RNK		Kubsimon	Yo‘q	Ko‘p qirrali 60-80	O‘RVI, gastroenteritlar
Bir ipli RNK
Picornoviridae	Chiziqli musbat RNK		Kubsimon	Yo‘q	Ko‘p qirrali 8-30	Poliomiyelit, gastroenteritlar, gepatit A, enterovirusli, rinovirusli infeksiyalar, oqsim (yaщur)
Caliciviridae	Chiziqli musbat RNK		Kubsimon	Yo‘q	Ko‘p qirrali, 27-9	Gastroenteritlar, gepatit YE
Astroviridae	Chiziqli musbat RNK		Kubsimon	Yo‘q	Ko‘p qirrali, 27-31	Gastroenteritlar
Coronaviridae	Chiziqli musbat RNK		Spiralsimon	Bor	Sferik polimorf, 80-220	O‘RVI, gastroenteritlar
Flaviviridae	Chiziqli musbat RNK		Kubsimon	Bor	Sferik, 45-60	Sariq isitma, Denge isitmasi, Omsk gemorragik isitmasi, Yapon ensefaliti, kanali ensefalit gepatit S, gepatit G
Togaviridae	Chiziqli musbat RNK		Kubsimon	Bor	Sferik, 50-70	Qizilcha, Karel isitmasi va boshqalar
Paramyxoviridae	Chiziqli manfiy RNK		Spiralsimon	Bor	Polimorf, sferik, 150-300	Qizamiq, o‘tkir osti sklerozli ensefalit (O‘OSE), epidemik paratif, paragripp, RS-infeksiyalar
Orthomyxoviridae	Fragmentlangan chiziqli manfiy RNK		Spiralsimon	Bor	Polimorfli sferik, 80-120	Gripp A,V,S
Rhabdoviridae	Chiziqli manfiy RNK		Spiralsimon	Bor	O‘qsimon, 75-180	Qutirish, vezikulyar stomatit
Bunyaviridae	Chiziqli / fragmentlangan xalqali manfiy RNK		Spiralsimon	Bor	Polimorfli sferik 80-120	Qrim-Kongo gemorrogik isitmasi, buyrak sindromli gemorrogik isitma va boshq.
Arenaviridae	Xalqali / segmentlangan chiziqli manfiy RNK		Spiralsimon	Bor	Polimorfli sferik, 110-130	Limfotsitar xoriomeningit va boshq.
Filoviridae	Chiziqli manfiy RNK		Spiralsimon	Bor	Ipsimon, 80x790-1000	Ebol, Marburg Afrika gemorragik isitmasi
Bir ipli RNK (teskari transkripsiyalovchi)
Retroviridae	Chiziqli diploid to‘plamli musbat RNK		Kubsimon	Bor	Sferik, 80-100	OIV-infeksiyasi (OITS), T-hujayrali leykoz
Oiladan tashqari
Deltavirus	Halqali manfiy RNK		Spiralsimon	Bor	Sferik, 36-43	Gepatit D

Virusning biologik tur sifatida saqlanishida ko‘p viruslarning organizm hujayralarida persistensiya bo‘lish xususiyati muhim ahamiyatga ega, ya’ni ular organizmda uzoq vaqt, ba’zan esa bir umrga saqlanib, vaqti-vaqti bilan tashqi muhitga ajralib turadi. Viruslar faollashganda endogen infeksiyani chaqirishi mumkin.

Viruslar persistensiyasi organizmda virusga qarshi immunitetning yetishmasligida, immuntanqislik (tug‘ma yoki orttirilgan) holatlarida, immuntolerantlik yuzaga kelganda va organizmning allergik holatlarida kuzatiladi.
Persistensiyaning kelib chiqishida viruslarga bog‘liq bo‘lgan omillar:

• 
  genetik darajadagi hujayra ichi parazitizmi;
  
• 
  nishon - hujayra genomiga integratsiyalanish qobiliyati;
  
• 
  nuqsonli viruslarning, DI – bo‘lak va boshqa o‘zgargan shakllarning hosil bulishi;
  
• 
  abortiv infeksiyaning mavjudligi;
  

Viruslar persistensiyasi natijasida surunkali virusli infeksiya, latent (yashirin) infeksiya, virus tashuvchilik hamda sekin kechadigan virusli infeksiyalar rivojlanishi mumkin.
Ma’lumki, infeksion jarayonning yuzaga kelishi uchun patogen mikroorganizm, moyil makroorganizm va tashqi xamda ijtimoiy muhitning qulay sharoiti mavjud bulishi lozim. Bu qonuniyat virusli infeksiyalarga ham taalluqlidir.
Lekin viruslar mutlaq hujayra ichi genetik paraziti hisoblanganligi uchun, virusli infeksiya avvalo hujayraviy darajada, ya’ni virus va hujayraning o‘zaro yaqin ta’siri natijasida rivojlanadi.
Hujayraviy darajadagi virusli infeksiyalar
Viruslar patogenligi odatda “yuqumlilik” yoki “yuquvchanlik” terminlari bilan ataladi. U virusning hujayra reseptorlariga adsorbsiyasi va unga kirishi, virus genomining ozod bo‘lishi va o‘z irsiy axborotini bir yoki bir qancha reproduksiya bosqichlarini amalga oshirib tadbiq etishi bilan yuzaga chiqadi. Bunda hujayraning biosintetik tizimlari va energetik resurslaridan foydalaniladi. Hosil bulgan virion avlodlari qo‘shni hujayralarni ham zararlaydi, viruslarning birlamchi ko‘payish o‘chog‘i shakllanadi (odatda organizmga kirish darvozasi joyida) va bu yerdan butun organizmga tarqaladi. Natijada virusli infeksiyalarga xos bo‘lgan mahalliy va umumiy patologik jarayonlar rivojlanadi.
Yuqumlilik xususiyatiga ega bulgan viruslar tashqi muhitga ajralganda tirik qolishi va boshqa organizmlarga yana yuqishi mumkin. Viruslar o‘z yuqumliligini moyil hujayralarda amalga oshiradi. Faqat moyil (permissiv) hujayralardagina viruslar reproduksiyasining barcha bosqichlari to‘liq davom etadi va yangi virion populyatsiyalari paydo bo‘ladi.