Atmosfera havosini zaharli gaz va changlardan tozalash usullari. Gidrosferani muhofaza qilish. Litosferani muhofaza qilish. Insonning xo

6. Sanoat korxonalarida qo„llaniladigan havoni turli xil changdan tozalaydigan qurilmalar 
chang tutgichlar va filtrlar
 
Havoni changdan tozalashdan maqsad xonaning ish mintaqasida, kiritiladigan 
toza havoda, atmosferaga chiqarib yuboralidigan havoda, chang konsentrasiyasi 
ruxsat etilgan chekli (REChK) konsentrasiya-sidan oshib ketmasligini 
ta‗minlashdir. Xonadan olinib, qayta foydalaniladigan havo tozalangandan so‗ng 
changning ish mintaqasi REChKning 30 foizini tashkil etishi lozim. Chang 
tutgichlarning samaradorligi quyidagi ko‗rsatkichlar bilan belgilanadi: havoni 
tozalash darajasi, uskunaning ishlash samaradorligi, solishtirma yuklanish, chang 
sig‗imi, aerodinamik qarshiligi va solishtirma energiya sarfi. Uskunaning ishlash 
samaradorligi havodagi changning qancha miqdori ushlab qolinganligi bilan 
belgilanadi va foizlarda hisoblanadi. Masalan: uskunaga m
1
kg chang kirdi, unda 
m
2
kg chang ushlab qolindi, uning samaradorligi:
ɳ=m
2
/m
1
*100% (5.1) 
Odatda bu kattalik uskunaga kirayotgan va undan chiqayotgan havodagi 
chang konsentrasiyasi bilan aniqlanadi:
ɳ =(C
k
-C
0
)/C
k
100%, (5.2) 
C
k
, C
o
- mos ravishda havo tozalamasdan oldin kirayotgan va tozalangandan 
keyin chiqayotgan chang konsentrasiyasi. mg/m
3
. Changli havo ikki bosqichda 
tozalanganda uning samaradorligi ushbu formuladan aniqlanadi:
ɳ 
um
=[( ɳ
1
+ ɳ
2
)- (ɳ
l
*ɳ
2
)]100%, (5.3) 
bu yerda: ɳ
um
- chang tutgichlarning umumiy samaradorligi, %; ɳ
l
,ɳ
2
- birinchi 
va ikkinchi bosqichdagi chang tutgichlarning ishlash samaradorligi;

---

Solishtirma yuklanish (havoni o‗tkazish imkoniyati) chang tutgich orqali 1 
soatda o‗gadigan va uning 1 m
2
filtrlovchi sirtiga to‗g‗ri kelgan havo miqdori bilan 
hisoblanadi. Chang sig‗imi - chang tutgichlarning tutib qoladigan chang massasi, 
g/m
2
. Aerodinamik qarshilik - changli havo chang tutgichlardan o‗tayotganda 
paydo bo‗ladi va formula tajriba yo‗li bilan aniqlanadi. 
(5.4) 
bu yerda: ζ - chang tutgichning mahalliy qarshilik koeffisienti; 
V - changli havoning tezligi, m/s; 
- changli havoning zichligi, kg/m
3
; 
- aerodinamik qarshilik, Pa. 
Solishtirma energiya sarfi ‒ 1000 m
3
changli havoni tozalashda ketadigan 
energiyasining sarfi. Hozirgi vaqtda sanitariya texnikasi changli havoni 
tozalaydigan turli-tuman qurilmalarga ega. 
Chang tozalagichlar va filtrlarning asosiy turlari va ularning mazmuni 
Havoni changdan tozalaydigan uskunalar chang tutgichlar va filtrlar deb 
ataladi. To‗qimachilik, paxta tozalash va yengil sanoat korxonalarida turli xil 
changdan tozalovchilar; quruq usul, ho‗l usul, moyli va elektr usullar qo‗llaniladi. 
Havoni quruq usulda tozalashda: chang o‗tiradigan kameralar, siklonlar, turli 
matoli va rulon filtrlardan foydalaniladi. 
Chang o‗tiradigan kameralar. Bular eng sodda tuzilishdagi chang 
o‗tirgichlardir. Ularning ishlashi chang zarrachalarining o‗z og‗irligi ta‘sirida 
o‗tirishga soslangan.
Kamerada havo tozalangandan so‗ng, havoda 30-40 % chang miqdori qoladi. 
Bu dastlabki va dag‗al tozalash bo‗lib, tozalangan havo orqali chang, mayda paxta 
tolalari ham tashqariga chiqarib yuboriladi. Shu sababli chang o‗tiradigan 
kameralarda to‗r va mato filtrlar ko‗rinishidagi ikkinchi bosqich tozalagichlar 
o‗rnatiladi, ular havoni qo‗shimcha ravishda tozalaydi.