Atom va yadro fizikasiga oid umumiy muloxazalar. Yadro kuchlari va modellari

4. Yadroning boglanish energiyasi. Solishtirma
boglanish energiyasi. Massa defekti 
Nuklonning yadrodagi boglanish energiyasi deb, yadrodan nuklonni uzib olib 
cheksizlikka olib borish uchun sarf buladigan ish bilan ulchanadigan fizik kattalikka aytiladi. 
Yadroning boglanishini tula energiyasi deb esa yadroni tashkil etuvchi nuklonlarni 
parchalash uchun sarf kilingan ish bilan ulchanadigan fizik kattalikka aytiladi. Mass-
spektrometr yordamida yadro massasini aniklashdagi xisoblashlar shuni kursatadiki, 
yadroning tinch xolatdagi massasi, shu yadroni tashkil etuvchi nuklonlar tinch xolatdagi 
massalari yigindiisdan kichikligini kursatadi. Z-protonlar va A-Z- neytronlardan iborat bulgan
massasi M bulgan yadro uchun massalar farki

m =Zm
p
+(A-Z)m
n
-M 
 
 
 (7) 
bu yerda m
p 
- va m
n 
- tinch xolatdagi proton va neytronning massasi. Demak, 

m  
massa bilan aniklanuvchi energiya:




2
2
c
M
m
Z
A
Zm
mc
E
n
p
богл







(8) 
Yadroning massasi bilan massa soni orasidagi farkka massa defekti deyiladi. U 

xarfi 
bilan belgilanib, 


M
a
-A (9)
orkali aniklaniladi. Massa defektidan foydalangan xolda yadroning boglanish 
energiyasini kuyidagicha yozish mumkin.


2
1
c
A
m
m
m
A
Z
A
E
n
n
p
богл











(10) 

/A=f - tartib bilan joylashish koeffitsiyenti deyiladi. 
U xolda 


2
1
c
f
m
m
m
A
Z
A
E
n
n
p
богл










(11) 
Massa defekti va tartib bilan joylashishi (upakovka) koeffitsenti xech kanday fizik
ma’noga ega emas, fakatgina xisoblashni osonlashtirish maksadida kiritilgan kattaliklardir. 
Solishtirma boglanish energiyasini massa deffekti va tartib bilan joylashish koeffitsiyenti 
orkali kuyidagicha yozish mumkin: 


2
1
c
A
m
m
m
A
Z
n
n
p











(12) 
1-rasm 
Yadroning 
solishtirma 
boglanish 
energiyasi 
massa 
soniga 
boglik.
Shu 
boglanishni 
grafik 
ravishda 
kuyidagicha 
ifodalash 
mumkin
(6.1-rasm). Rasmdan kurinadiki, solishtirma boglanish energiyasi yengil yadrolar uchun tez 
ortib borsa, urtacha va ogir yadrolar uchun esa uzgarmasdan (kam uzgarib) kolar ekan. 
Yadrolarning urtacha solishtirma boglanish energiyasi 

= 8 MeV ga teng. 

---

436