Atom va yadro fizikasiga oid umumiy muloxazalar. Yadro kuchlari va modellari

 
 
5.Yadro kuchlari. Yadroning spini va magnit momenti 
Nuklonlar urtasidagi uzaro ta’sir kuchiga yadro kuchlari deyiladi. Yadro kuchlari asosan 
kuyidagi xossalarga ega: 
1. Yadro kuchlari kiska masofada ta’sir kiluvchi kuchlardir. Ularning ta’sir radiusi atom 
yadrosining radiusi tartibida, ya’ni -10
-15
m 
2. Yadro kuchlari intensiv ta’sir etuvchi kuchlardir.
3. Yadro kuchalari "tuyinish" xarakteriga ega. Bu degan suz yadro ichidagi tanlab 
olingan nuklon kolgan boshka xamma nuklonlar bilan ta’sirlashmasdan, fakat tanlab olingan 
nuklonlar bilan uzaro ta’sirlashadi. 
4. Yadro kuchlari markaziy kuchlar sistemasiga kirmaydi. 
5. Yadro kuchlari zaryad mikdoriga boglik bulmagan kuchdir, ya’ni proton-proton, 
proton-neytron, neytron-neytron urtasida bir xil kuch bilan ta’sir etadi. 
6. Yadro kuchlari nuklonlar spinlari yunalishiga boglik bulgan kuchlardir. 
Yadroviy uzaro ta’sir nazariyasini rus fizigi akademik I. YE. Tamm yaratgan. 1935 
yilda yapon fizigi X. Yukava yadro maydoni kvant xarakteriga ega ekanligini nazariy 
ravishda isbot kildi. Atom yadrosi uz uki atrofida aylanishi natijasida yuzaga keladigan 
xususiy xarakat mikdori momenti yadro sinishi deyiladi. Yadro sinishi, shu yadroni tashkil 
kiluvchi proton va neytronlar spinlarining vektor yigindisiga teng bulib, xar kaysi spin 

\2ga 
teng. Agar yadroda juft nuklonlar bulsa, spin yoki 0 ga teng, yoki butun sonli 

ga teng 
buladi. Agar yadroda nuklonlar tok bulsa, spin kasr sonlarda ifodalanadi. Yadroning spinini 
yadroning "uta nozik" strukturasi xodisasini urganish yuli bilan, magnit rezonans metodi va 
boshka metodlar bilan aniklash mumkin. Atom yadrosi xam magnit momentiga ega. 
Yadroning magnit momenti, yadroning Bor magnetoni orkali ifodalanadi. Yadroning bor 
magnetoni kuyidagicha topiladi: 
гаусс
эрг
c
m
e
М
p
я
/
10
5
2
24





Yadroning spini yadroning magnit momenti bilan kuyidagicha boglangan:
gI
М
я

(1) 
bu yerda M
ya 
— yadroni magnit momenti, I — uning spini, g — giromagnit kattalik deyiladi. 
Yadro kuchlari "almashish" yuli bilan nuklonlarga bulinadi, ya’ni ikkala zarracha bilan uzaro 
ta’sir energiyasi uchinchi zarrachaga berilishi bilan amalga oshadi.