Atom yadrolarining asosiy xususiyatlari. Yadro tarkibidagi zaryadlar haqida ma’lumotlar. Elektr va barion zaryad. Juft‑juft, juft‑toq, toq‑toq yadrolar. Izotop, izobar, izoton, izomer va ko‘zgu yadrolar

YAdro tarkibi.
1906-1912 yillarda E.Rezerford tezligi va energiyasi bir necha bo‘lgan ­‑ zarrachalar qalinlikka ega bo‘lgan oltin qatlamidan o‘tganda ­‑ zarrachalarning sochilish hodisasini tahlil qilib atomning planetar modelini yaratdi. E.Rezerford bo‘yicha atom musbat zaryadlangan yadrodan va uni o‘rab olgan elektronlardan tarkib topgan. E.Rezerford o‘zining tajribalarini tahlil qilgan holda atom yadrosi taxminan ekanligi aniqlandi.
1.Atom markazida massiv yadro joylashgan, yadro o‘lchami ( ), u musbat zaryadga ga ega. YAdro massasi taxminan ga teng, bu erda vodorod atomining massasi, butun son. Bunday faktlar 1911-1914 yillarga to‘g‘ri keladi.
2.Atom yadrosi protonlardan va neytronlardan, jami zarrachalardan iborat, yadroning tarkibi quyidagi simvolik formula bilan yoziladi:

bu erda r ‑ proton va p ‑ neytronning simvolik yozilishi. Bunday formulani atom yadrosining proton (r) – neytron (p) modeli deyiladi. Bunday modelni 1932‑yilda D.D.Ivanenko, E.N.Gapon va V.Geyzenberg tomonidan yaratilgan.
Proton (r) – musbat zaryadga ega, uning miqdori elektronning zaryad miqdoriga ega , tinchlikdagi massasi:
. ( )
Neytron (p) – neytral zarracha, tinchlikdagi massasi:

Protonlar va neytronlar yadro kuchi ta’sirida bo‘lganda nuklonlar deb aytiladi. (“nuklon” lotinchadan “nucleus” – yadro). Atom yadrosidagi nuklonlarning umumiy soni massa soni A deb aytiladi: .
YAdro ham neytral atomga o‘xshash simvoli bilan belgilanadi, bu erda ximik elementning simvolik yozilishi, elementning atom nomeri (yadrodagi protonlar soni), A – massa soni (yadrodagi nuklonlar soni).
Masalan, deganda bo‘lgan Beriliy yadrosi tushuniladi, unda protoni 4 ta va neytroni 5 ta, massa soni 9 ta.
Proton (r) va neytron (p) neytral atomga o‘xshash quyidagi simvolda yoziladi: yoki .
- Geliyning massa soni 4, zaryadi 2, neytronlar soni 2 ga, kislorodning massa soni 16, zaryadi 8, neytronlar soni 8 ga va uranning massa soni 235, zaryadi 92, neytronlar soni 143 ga teng.
Massa soni, massa atom birligida hisoblangan yadro massasidan ~1% largacha farq qilishi mumkin.