Atom yadrosi va elementlar zarrasi

9) Fridrix fon Xayek va iqtisodiyot bo‘yicha 1974-yilgi Nobel mukofoti.
Fridrix fon Xayek o‘zining ilk ilmiy ishlarini hali Avstro-Vengriya imperiyasi fuqarosi bo‘lgan paytlarda, ya'ni, 1920-yillarda yozgan. Uning pul va iqtisodiy o‘zgarishlar nazariyasiga oid ishlari aslida shunchaki moliyaviy iqtisodiyot emas, balki, davlat va jamiyat qurilishining iqtisodiy ta'minoti masalalari uchun ham taalluqli edi. fon Xayekning ilmiy ishlarida rejali iqtisodiyotning noto‘g‘ri siyosat ekanligi ilmiy asoslab berilgan. U rejali iqtisodiyot aslida samarasiz mexanizm ekanligini, bunda erkin bozor munosabatlari buzilib, jamiyatda va davlat strukturalarida korrupsiyaning avj olishiga sharoit yaratishini ochib beradi. Fon Xayek maqolalarida rejali iqtisodiyot orqali nafaqat sanoat yoki iste'mol sohalari, balki, jamiyatdagi fikr erkinligi va xususiy mulkdorlik tamoyillari ham hukmron tuzum tomonidan cheklanishi ko‘rsatib berilgan edi. E'tibor bering, fon Xayekning bu boradagi ishlari 1920-yillarda, ya'ni, tarixda rejali iqtisodiyotga tayanib ish ko‘rgan eng katta davlat - SSSRning hali davlat sifatida oyoqqa turmagan paytlarda yozilgan. Shunga qaramay, SSSRda fon Xayekning nazariyasini hatto o‘rganilmagan ham bo‘lsa kerak...
Oqibatda, fon Xayekning fikrlari haq ekani 1985-1990 yillarda sobiq ittifoqning moliyaviy va siyosiy inqirozga yuz tutishi orqali amalda isbotlandi. Haqiqatan ham, rejali iqtisodiyot ustiga qurilgan butun boshli davlat iqtisodiy siyosati, mamlakat har qancha ulkan va tabiiy resurslarga boy bo‘lmasin, baribir o‘zini oqlamadi. SSSR kuchli inqiroz iskanjasida parchalanib ketdi.
10) Albert Kamyu va adabiyot bo‘yicha 1957-yilgi Nobel mukofoti. "Inson vijdonini uyg‘otuvchi asarlari bilan adabiyotga ulkan hissa qo‘shgani uchun".
Albert Kamyuning falsafaga yo‘g‘rilgan asarlarida odamzotning dunyoga kelib nima maqsad bilan yashab o‘tishi, undan bu dunyoda qoladigan iz haqida yoziladi. "Vijdonni uyg‘otuvchi" - izohi bu o‘ringa biroz hissiyotga berilgandek tuyuladi. Aslida, odamzotga bu olamdagi yashashning asl mohiyati haqida falsafa o‘quvchi asarlar Kamyudan avval ham bo‘lgan. Oqil va imonli kishilar avvallari ham bu hayotda sof vijdon bilan yashab o‘tishga intilishgan va o‘zganing haqidan qo‘rqish, omonatdorlik, hamda boshqa oliyjanob insoniy fazilatlarni o‘zlariga fe'l va tabiat qilib olishgan. Faqat, Albert Kamyuning asarlarida bunday fazilatlar zamonaviy g‘arb kishisi uchun go‘yoki qaytadan ochib beriladi.

XULOSA
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki yadro kuchlarining o’rganish metodi mavzu davomida bir qancha misollar bilan o’rganib chiqdik. Yadro fizikasida yadro kuchlarini o’rganish eng muhim ahamiyatga ega.Yadro kuchlarini ikki nuklondan tashkil topgan bog’langan sistemani masalan deytronning xusssiyatlarini yoki proton-proton, neytron-proton, neytron-neytron o’zoro ta’sirlashuvlarini past va yuqori energiya sohalarida o’rganishida qulaylik tug’diradi. Oʻzbekistonda ham atom yadrosini oʻrganishga doir ilmiy tadqiqot ishlari olib bo-riladi. Toshkentda R. B. Bekjonov, A. I. Moʻminov, T. I. Moʻminov, Q. Sh. Azimov va boshqalarning mos tushishlar, gam-ma-nurlarning dopplercha kengayishi, gammachiziqlarining shakl oʻzgarishi, yadro holatlarini rezonans uygʻotish, gamma-nurlarining gʻalayenlangan va gʻalayonlanmagan gammagamma burchak kor-relyatsiyalari va qutblanishi usullaridan foydalanib oʻtkazgan yadro sathlari orasidagi elektromagnit oʻtishlar ehtimolliklariga oid tajribaviy tadqiqotlari atom yadrosining tuzili-shi haqida keng ma’lumotlar olishda juda samarali boʻldi. Natijada yadro holatlarining 10~6– 10~17 s oralikdagi yashash vaqtlari va parsial kengli-klari oʻlchandi, spin, juftlik, magnit va elektr momentlari, deformatsiya pa-rametrlari aniqlandi. Oqibatda atom yadrolarining tuzilishiga tegishli ma’lumotlar olindi.