Audit” kafedrasi “audit” fanidan O’quv-uslubiy majmua

Ushbu uchala tarkibiy qism o’zaro bog’liqlikda axborotlardagi jiddiy xatolarning oldini olish, aniqlash va tuzatishni ta’minlaydi.
Nazorat muxiti deganda xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyatining xabardorligi, ichki nazorat tizimini o’rnatish va qo’llab-quvvatlashga qaratilgan amaliy ishlari tushuniladi. Nazorat muhitining ahvoli rahbarlarning ish uslubi, ularning dunyoqarashi, nazorat va xodimlar ustidan nazorat maqsadini tushuntirish tizimining samaradorligiga bog’liq.

Ichki nazorat tizimi samarali bo’lishi uchun funktsional mas’uliyatlar yoki xizmat vazifalarining etarli darajada taqsimlanishi juda muhimdir. Bu nazorat amallari samaradorligining muhim sharti hisoblanadi.

Xizmat vazifalarining mos kelmasligi - bu shunday kombinatsiya bo’lib, unda xatoga yo’l qo’ygan yoki axborotni buzib ko’rsatgan xizmatchi o’zining oddiy faoliyati chog’ida bu faktlarni yashirishi mumkin. Vazifalar shunday taqsimlanishi kerakki, xizmatchilardan hech biri yuqorida sanab o’tilgan to’rtta funktsiyaning ikki yoki undan ortig’ini bajarmasligi lozim. Birinchi va to’rtinchi funktsiyalar boshqaruv, ikkinchi funktsiya hisob, uchinchisi esa saqlash funktsiyasi hisoblanadi.

MAVZU. AUDITORLIK DALILLAR
Auditorlik dalillari - auditorlik tashkiloti tomonidan auditorlik tekshiruvi vaqtida yig’ilgan va auditorlik xulosasini asoslovchi ma’lumot (axborot)lardir. Auditorlik dalillarini olishda moliyaviy hisobot ning asosi bo’lgan boshlang’ich hujjatlar va buxgalterlik yozuvlari, shuningdek boshqa manbalardan olingan tasdiqlovchi ma’lumotlardan foydalaniladi.


Auditorlik dalillarining ishonchliligi (aniqligi). Auditorlik dalillari, agarda hujjatlar va aktivlar, xususiy kapital va majburiyatlarning haqiqiy holati bilan tasdiqlanganda, ishonchli hisoblanadi.


Mohiyati bo’yicha tekshirish amallari. Mohiyati bo’yicha tekshirish amallari auditorlik tashkilotining moliyaviy hisobotda xato-kamchiliklar mavjud yoki mavjud emasligini aniqlash uchun auditorlik dalillari olish maqsadida bajaradigan amallarni ifodalaydi.




Auditorlik dalillarini olish amallari. Auditorlik tashkiloti auditorlik dalillarini quyidagi auditorlik amallarining bir yoki bir nechtasini bajarish yo’li bilan oladi:


O’zaro bog’liq shaxslar o’rtasidagi bitimlar bo’yicha auditorlik dalillarini olish tamoyillari. Bog’liq shaxslar deb bitim tuzilayotganda o’zaro bog’liq bo’lgan shaxslar (manfaatdor bo’lganlar) tan olinadi. Shaxslarning o’zaro bog’liqligi (manfaatdorligi) qonunchilik bilan belgilanadi. O’zaro bog’liq shaxslar o’rtasidagi bitim - bu o’zaro bog’liq shaxslar o’rtasida ushbu o’tkazish uchun haq olinadimi yo’qmi qat’i nazar, vositalarni yoki majburiyatlarni o’tkazishdir. O’zaro bog’liq munosabatlarni ko’rsatishi mumkin bo’lgan bitimlar. Quyidagi bitimlar shaxslarning o’zaro bog’liq munosabatlarini ko’rsatishi mumkin:

Ish hujjatlari auditni o’tkazayotgan auditorlik tashkilotlari mulki tarkibida saqlanadi. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt hujjatlarining ko’chirma nusxalari, shu jumladan, fotonusxalari auditorlik tashkiloti ish hujjatlari tarkibiga ushbu xo’jalik yurituvchi sub’ektning roziligi bilan kiritilishi mumkin.

Ish hujjatlarining saqlanishiga qo’yiladigan talablar:

1. Audit qilish tugallanishi bilan ish hujjatlari auditorlik tashkilotining arxiviga majburiy saqlash uchun topshirilishi kerak.
2. Ish hujjatlarining saqlanishi, ularning rasmiylashtirilishi va arxivga topshirilishini auditorlik tashkilotining rahbari yoki u tomonidan vakolat berilgan shaxs tashkil qiladi. O’tkazilayotgan yoki o’tkazilgan auditni qayd qiluvchi ish hujjatlarining mazkur xo’jalik yurituvchi sub’ektning audit qilinishi bilan band bo’lmagan auditorlik tashkilotining xodimlariga berilishiga, qoidaga ko’ra, yo’l qo’yilmasligi kerak.
3. Auditorlik tashkiloti ish hujjatlarining ishonchli saqlanishini ta’minlashi shart. Saqlash muddati qonunchilik asosida belgilanadi. Ish hujjatlarining yo’qolishi yoki yo’q bo’lishi hollarida auditorlik tashkilotining rahbari - natijalari tegishli dalolatnoma bilan rasmiylashtiriluvchi xizmat tergovini tayinlashi kerak.
4. Ish hujjatlarining auditorlik tashkilotidan olinishi O’zbekiston Respublikasi qonunchiligida belgilangan hollarda va tartibda, faqatgina unga vakolatli bo’lgan organlar tomonidan amalga oshirilishi mumkin.

Tekshirilayotgan xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyati moliyaviy hisobotiga ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan keyingi hodisalarga taalluqli savollar. Bunday savollar quyidagilarni o’z ichiga oladi:

Schyotlar bo’yicha qoldiq va oborotlarni buxgalteriya hisobida aks ettirishnig to’g’riligini batafsil tekshirishda quyidagi tanlash xatarlari mavjud:

a) birinchi toifa xatarlar - tanlash natijalari tekshiriladigan to’plamda jiddiy xatolar mavjudligidan dalolat berib, ayni paytda ushbu to’plamda bunday xatolar yo’q bo’lganida to’g’ri gipotezani chiqarib tashlash xatari;
b) ikkinchi toifa xatarlar - tanlash natijalari tekshiriladigan to’plamda jiddiy xatolar yo’qligidan dalolat berib, ayni paytda ushbu to’plamda jiddiy xatolar mavjud bo’lganida noto’g’ri gipotezani qabul qilish xatari.
Tanlash riski. Jamlanmaning hajmi (o’lchamini) belgilashda auditorlik tashkiloti tanlash riskini, yo’l qo’yilgan va kutilayotgan xatolarni aniqlashi kerak. Tanlash shundan iborat bo’ladiki, auditorning tanlash ma’lumotlari asosida yuzaga kelgan, muayyan masalalar bo’yicha fikri, xuddi shu masalalar bo’yicha butun jamlanmani o’rganish asosida yuzaga kelgan fikrlardan farq qilishi mumkin.
Tanlash riski nazorat tizimi vositalarini testdan o’tkazishda ham, buxgalteriya hisobida hisobvaraqlar bo’yicha oborotlarni va saldolarning to’g’ri aks ettirilganligini tekshirishda ham mavjud bo’lishi mumkin.

Tanlashga kirib qolgan xatolarni tahlil qilishda auditorlik tashkiloti birinchi navbatda tanlashga kirib qolgan xatolarning tabiatini aniqlashi lozim.

Tanlash hajmini aniqlashda auditor tomonidan aniqlanadigan omillar