Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм

чиқилган баҳоларни ва улар билан боғлиқ очиб бериладиган маълумотлар аудити 
2
АХС 315, Тадбиркорлик субъектини ва унинг муҳитини билиш орқали муҳим бузиб 
кўрсатиш рискларини аниқлаш ва баҳолаш 
3
АХС 330, Баҳоланган рискларга нисбатан аудиторнинг жавоб ҳаракатлари 
4
АХС 500, Аудиторлик далили 

---

1280
АУ
ДИТ
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
6. 
Шунингдек, мазкур ХААИ хеж ҳисоби, бошланишдаги фойда ёки 
зарар (кўп ҳолларда «1-кун» фойда ёки зарари деб юритилади), 
ўзаро ҳисоб-китоб қилиш, риск ўтказмалари ёки қадрсизланиш, 
жумладан кредит зарари бўйича резервлар, каби молиявий 
инструментларга нисбатан ўринли бўлган муайян бухгалтерия 
ҳисоби масалаларини қамраб олмайди. Ушбу масалалар 
тадбиркорлик субъектининг молиявий инструментларни ҳисобга 
олишига тегишли бўлиши мумкин бўлсада, муайян бухгалтерия 
ҳисоби талабларини қандай инобатга олишга нисбатан аудиторлик 
кўриб чиқишнинг муҳокамаси мазкур ХААИ нинг қўллаш 
доирасидан ташқаридадир. 
7. 
АХС ларга мувофиқ аудит шундай тахмин асосида амалга 
ошириладики, бунда раҳбарият ва, ўринли бўлганда, бошқарув 
юклатилган шахслар маълум жавобгарликларни ўз зиммасига олган 
бўлади. Бундай жавобгарликлар ҳаққоний қийматни ҳисоблашларни 
амалга оширишни ўз ичига олади. Мазкур ХААИ раҳбарият ёки 
бошқарув юклатилган шахсларга жавобгарликларни юкламайди 
ҳамда уларнинг жавобгарликларини бошқарадиган қонунлар ва 
меъёрий ҳужжатлардан устун келмайди. 
8. 
Мазкур ХААИ умумий мақсадли ҳаққоний тақдим қилиш бўйича 
молиявий ҳисоботни тақдим этиш асосларидаги ҳолатдан келиб 
чиқиб ёзилган, аммо у, ҳолатда ўринли бўлишига қараб, махсус 
мақсадли молиявий ҳисобот асослари каби бошқа молиявий ҳисобот 
асосларида ҳам фойдали бўлиши мумкин. 
9. 
Мазкур ХААИ баҳолаш тақдимномалари, тақдим этиш ва очиб 
беришга асосий эътибор қаратади, аммо у тўлиқлик, аниқлик, 
мавжудлик, ҳуқуқлар ва мажбуриятларни ҳам, камроқ тафсилот 
билан, қамраб олади. 
10. Молиявий инструментлар баҳолашнинг ноаниқлигига таъсирчан 
бўлади, қайсики АХС 540 да «ҳисоблаб чиқилган баҳосининг 
таъсирчанлиги ва унинг ҳисобланишидаги аниқликнинг бевосита 
етишмаслигига нисбатан тегишли очиб беришлар» сифатида 
таърифланади.
6
Баҳолашнинг ноаниқлигига, бошқа омиллар 
қаторида, молиявий инструментларнинг мураккаблиги таъсир 
6
АХС 540, 7(в)-банд 
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000
3. 
Мазкур ХААИ нинг мақсади қуйидагиларни таъминлашдан иборатдир: 
(a) 
Молиявий инструментлар тўғрисида қисқача маълумот (1-
бўлим); ва 
(б) 
Молиявий инструментларга тегишли аудиторлик кўриб 
чиқишларнинг муҳокамаси (2-бўлим). 
ХААИ лар аудиторларга амалий кўмакни таъминлайди. Улар 
миллий стандартлар бўйича масъул бўлган томонлар томонидан 
татбиқга мўлжалланади, ёки тегишли миллий материални ишлаб 
чиқишда фойдаланилади. Улар аудиторлик ташкилоти (фирма)лар 
тренинг дастурларни ва ички йўриқномани ишлаб чиқишда 
фойдаланиши мумкин бўлган материални ҳам таъминлайди. 
4. 
Барча тадбиркорлик субъектлари молиявий инструментлардан 
фойдаланганда муҳим бузиб кўрсатиш рискларига дучор бўлиши 
мумкинлиги туфайли, мазкур ХААИ барча катта-кичик 
тадбиркорлик субъектлари учун ўринли бўлади.
5. 
Мазкур ХААИ даги баҳолаш
5
бўйича йўриқнома ҳаққоний қийматда 
баҳоланган ёки очиб берилган молиявий инструментлар учун 
кўпроқ ўринли бўлишининг эҳтимоли мавжуд бўлса, баҳолашдан 
ташқари бошқа соҳалар бўйича йўриқнома ёки ҳаққоний қийматда 
ёки амортизацияланган қийматда баҳоланган молиявий 
инструментларга нисбатан тенг тарзда қўлланилади. Мазкур ХААИ 
молиявий активлар билан молиявий мажбуриятларга нисбатан 
қўлланилади. Мазкур ХААИ қуйидагилар каби инструментларни 
қамраб олмайди: 
(a) Пул маблағи, оддий кредитлар, савдо бўйича дебиторлик 
қарзлари ва савдо бўйича кредиторлик қарзлари каби энг 
оддий молиявий инструментлар; 
(б) Листинг 
қилинмаган 
улушли 
инструментлардаги 
инвестициялар; ёки 
(в) Суғурта шартномалари. 
5
Мазкур ХААИ да, «баҳолаш» ва «ҳисоблаш» ўзаро алмашинилган ҳолда фойдаланилади. 

---

АУ
ДИТ
1281
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
6. 
Шунингдек, мазкур ХААИ хеж ҳисоби, бошланишдаги фойда ёки 
зарар (кўп ҳолларда «1-кун» фойда ёки зарари деб юритилади), 
ўзаро ҳисоб-китоб қилиш, риск ўтказмалари ёки қадрсизланиш, 
жумладан кредит зарари бўйича резервлар, каби молиявий 
инструментларга нисбатан ўринли бўлган муайян бухгалтерия 
ҳисоби масалаларини қамраб олмайди. Ушбу масалалар 
тадбиркорлик субъектининг молиявий инструментларни ҳисобга 
олишига тегишли бўлиши мумкин бўлсада, муайян бухгалтерия 
ҳисоби талабларини қандай инобатга олишга нисбатан аудиторлик 
кўриб чиқишнинг муҳокамаси мазкур ХААИ нинг қўллаш 
доирасидан ташқаридадир. 
7. 
АХС ларга мувофиқ аудит шундай тахмин асосида амалга 
ошириладики, бунда раҳбарият ва, ўринли бўлганда, бошқарув 
юклатилган шахслар маълум жавобгарликларни ўз зиммасига олган 
бўлади. Бундай жавобгарликлар ҳаққоний қийматни ҳисоблашларни 
амалга оширишни ўз ичига олади. Мазкур ХААИ раҳбарият ёки 
бошқарув юклатилган шахсларга жавобгарликларни юкламайди 
ҳамда уларнинг жавобгарликларини бошқарадиган қонунлар ва 
меъёрий ҳужжатлардан устун келмайди. 
8. 
Мазкур ХААИ умумий мақсадли ҳаққоний тақдим қилиш бўйича 
молиявий ҳисоботни тақдим этиш асосларидаги ҳолатдан келиб 
чиқиб ёзилган, аммо у, ҳолатда ўринли бўлишига қараб, махсус 
мақсадли молиявий ҳисобот асослари каби бошқа молиявий ҳисобот 
асосларида ҳам фойдали бўлиши мумкин. 
9. 
Мазкур ХААИ баҳолаш тақдимномалари, тақдим этиш ва очиб 
беришга асосий эътибор қаратади, аммо у тўлиқлик, аниқлик, 
мавжудлик, ҳуқуқлар ва мажбуриятларни ҳам, камроқ тафсилот 
билан, қамраб олади. 
10. Молиявий инструментлар баҳолашнинг ноаниқлигига таъсирчан 
бўлади, қайсики АХС 540 да «ҳисоблаб чиқилган баҳосининг 
таъсирчанлиги ва унинг ҳисобланишидаги аниқликнинг бевосита 
етишмаслигига нисбатан тегишли очиб беришлар» сифатида 
таърифланади.
6
Баҳолашнинг ноаниқлигига, бошқа омиллар 
қаторида, молиявий инструментларнинг мураккаблиги таъсир 
6
АХС 540, 7(в)-банд 

---

1282
АУ
ДИТ
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
гуруҳлашган пул оқимларининг йирик миқдорининг 
таҳлилини, масалан, кредит рискини баҳолашни, талаб этса 
(масалан, кафолатланган қарз мажбуриятлари (КҚМлар));

пул оқимларини аниқлаш учун мураккаб формулалар; 

келгуси пул оқимларининг ноаниқлиги ёки ўзгарувчанлиги, 
масалан кредит риски, опцион шартномалари ёки узоқроқ 
шартномавий муддатларга эга молиявий инструментлардан 
юзага келадиган ноаниқлик ёки ўзгарувчанлик. 
Бозор шароитларидаги ўзгаришларга нисбатан пул оқимларининг 
ўзгарувчанлиги 
қанчалик 
юқорироқ 
бўлса, 
молиявий 
инструментнинг ҳаққоний қийматини ҳисоблаш шунчалик 
мураккаброқ ёки ноаниқроқ бўлиш эҳтимоли мавжуд. Шу билан 
бирга, баъзида баҳолаш, одатда, нисбатан осон бўлган молиявий 
инструментлар муайян ҳолатлар туфайли баҳолаш учун мураккаб 
бўлиб қолиши мумкин, мисол тариқасида, бозори суст бўлиб қолган 
инструментлар ёки узоқроқ шартномавий муддатларга эга 
инструментларни келтириш мумкин. Деривативлар ва тузилмавий 
маҳсулотлар мураккаброқ бўлиб қолади, қачонки улар алоҳида 
молиявий инструментларнинг бирикмасидан иборат бўлса. Шу 
билан бирга, муайян молиявий ҳисоботни тақдим этиш асослари 
ёки муайян бозор шароитлари остида молиявий инструментларни 
ҳисобга олиш мураккаб бўлиши мумкин.
13. Мураккабликнинг бошқа манбаси эгалик қилинадиган ёки савдо 
қилинадиган молиявий инструментларнинг ҳажми ҳисобланади. 
«Оддий » фоиз ставкаси свопи мураккаб бўлмаслиги мумкин 
бўлсада, уларнинг йирик миқдорига эгалик қилаётган тадбиркорлик 
субъекти ушбу инструментларни аниқлаш, баҳолаш ва улар бўйича 
битим тузишда такомиллаштирилган информацион тизимдан 
фойдаланиши мумкин.