Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм

тасдиқномалардан фойдаланишга тегишли юзага келадиган амалиёт масалалари, га ҳам 
қаранг. 

---

АУ
ДИТ
1335
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
ичидаги АТ назоратларни баҳолаш ҳамда солиштириш 
моддалари ўринли тарзда тушунилганлиги ва ҳал 
этилганлигини баҳолаш заруриятига олиб келиши мумкин. 

Китоб қайдларини ва бундай қайдларни ёзиш устидан 
назоратларни кўриб чиқиш. Бу, масалан, қуйидагиларни 
амалга оширишда кўмак бериши мумкин: 
o 
қайдлар қайдларни амалга оширишга рухсат этилган 
ходимлардан бошқа ходимлар томонидан амалга 
оширилганлигини аниқлаш. 
o 
ғайриоддий ёки ноўрин давр охиридаги китоб 
қайдларини аниқлаш, қайсики фирибгарлик рискига 
тегишли бўлиши мумкин. 

Алоҳида шартномаларни ўқиш ва тадбиркорлик 
субъектининг молиявий инструмент битимларининг 
тасдиқлайдиган ҳужжатларини, жумладан бухгалтерия 
қайдларини кўриб чиқиш ва бу орқали мавжудликни ва 
ҳуқуқларни ва мажбуриятларни текшириш. Масалан, аудитор 
молиявий инструментлар билан боғлиқ алоҳида 
шартномаларни ўқиши ва тасдиқловчи ҳужжатларни, 
жумладан шартнома дастлаб қайд қилинган пайтда амалга 
оширилган бухгалтерия қайдларини кўриб чиқиши мумкин 
ва сўнгра баҳолаш мақсадларида амалга оширилган 
бухгалтерия қайдларини ҳам кўриб чиқиши мумкин. Буни 
амалга ошириш аудиторга битимга хос мураккабликлар 
тўлиқ тарзда аниқланганлигини ва счетларда акс 
эттирилганлигини баҳолашга имкон беради. Юридик 
келишувлар ва уларга тегишли рисклар ҳуқуқлар 
мавжудлигини таъминлаш учун муносиб профессионал 
малакалиликка эга шахслар томонидан кўриб чиқилиши 
зарур. 

Назоратларни тестдан ўтказиш, масалан назоратларни қайта 
амалга оширган ҳолда. 

Тадбиркорлик 
субъектининг 
даъволар 
бошқаруви 
тизимларини кўриб чиқиш. Қайд қилинмаган битимлар 
тадбиркорлик субъектининг контрагентга пул маблағи 

---

1336
АУ
ДИТ
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
раҳбариятнинг молиявий инструментларни ҳаққоний қиймат 
поғонасига тоифалаштиришидаги раҳбарият нохолислигининг 
рискини тушунади. 
108. АХС 540 га мувофиқ,
26
аудитор тадбиркорлик субъектининг 
баҳолаш сиёсатлари ва методологиясини баҳолаш методологиясида 
фойдаланилган маълумотлар ва тахминларга нисбатан кўриб 
чиқади. Кўпгина ҳолатларда, молиявий ҳисоботни тақдим этиш 
учун қўлланиладиган асоси баҳолаш методологиясини 
белгиламайди. Қачонки шундай ҳолат бўлса, раҳбариятнинг 
молиявий инструментларни қандай баҳолаши бўйича аудитор 
тушунчасига ўринли бўлиши мумкин бўлган масалалар, масалан, 
қуйидагиларни ўз ичига олади: 
 
раҳбарият расмий баҳолаш сиёсатига эга бўлиши ва агарда 
шундай бўлса, молиявий инструмент учун фойдаланилган 
баҳолаш усули ушбу сиёсатга мувофиқ тегишли тартибда 
ҳужжатлаштирилганлиги; 
 
қайси моделлар муҳим бузиб кўрсатишнинг йирик рискини 
юзага келтириши мумкинлиги; 
 
раҳбарият муайня баҳолаш усулини танлаш пайтида 
молиявий инструмент баҳоланишининг мураккаблигини 
қандай кўриб чиққанлиги; 
 
раҳбарият 
молиявий 
инструментларни 
баҳолашда 
фойдаланиладиган моделни ички тарзда ишлаб чиққанлиги 
ёки муайян молиявий инструментни баҳолашда оммавий 
тарзда фойдаланиладиган баҳолаш усулидан четланиши 
туфайли, муҳим бузиб кўрсатишнинг йирикроқ риски мавжуд 
бўлиши; 
 
раҳбарият 
учинчи-томон 
нархлаш 
манбасидан 
фойдаланишни амалга оширганлиги; 
 
баҳолаш усулини ишлаб чиқишда ва қўллашда иштирок 
этган шахслар буни амалга ошириш бўйича тегишли кўникма 
ва профессионал малакалиликка эгалиги, жумладан 
раҳбариятнинг экспертидан фойдаланилганлиги; ва 
26
АХС 540, 8(в)-банд 
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000
тўловини амалга оширмаслигига олиб келиши мумкин ва 
улар қабул қилинган даъволарни кўриб чиқиш орқали 
аниқланиши мумкин.

Қайд қилинмаган инструментларни аниқлаш учун бош 
ҳисоб-китоб келишувларини кўриб чиқиш. 
105. Ушбу тартиб-таомиллар айниқса деривативлар ёки кафолатлар каби 
айрим молиявий инструментлар учун муҳим ҳисобланади. Бунга 
сабаб шуки, улар йирик дастлабки инвестицияга эга бўлмаслиги 
мумкин ва бу уларнинг мавжудлигини аниқлаш қийин бўлиши 
мумкинлигини англатади. Масалан, сингдирилган деривативлар кўп 
ҳолларда тақдимнома тартиб-таомилларида инобатга олинмаслиги 
мумкин бўлган номолиявий инструментлар бўйича шартномаларда 
қамраб олинади.