Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм

Қатъий баҳолаш ёки баҳолар диапазонини шакллантириш
136. Аудитор баҳолаш усулини ишлаб чиқиши мумкин ва раҳбарият 
баҳолашининг ўринлилигига баҳо беришда фойдаланиш учун 
баҳолар диапазонини ҳосил қилиш мақсадида баҳолаш усулида 
фойдаланилган баҳолаш учун дастлабки маълумотларни ва 
тахминларни тўғрилаши мумкин. мазкур ХААИ нинг 106-135 
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000
ноаниқликларни ҳисобга олиш учун тўғриланиши мумкин. Бундай 
ҳолатларда, аудиторлик тартиб-таомиллари дисконт ставкасига 
асосий урғу бериши мумкин бўлиб, бунда фойдаланилган дисконт 
ставкаларини қиёслаш учун ўхшаш қимматли қоғозлар бўйича 
кузатиладиган савдога эътибор берилади ёки дисконт ставкасини 
ҳосил қилиш ва раҳбарият томонидан фойдаланилган дисконт 
ставкаси билан қиёслаш учун алоҳида модел ишлаб чиқилади. 
Тадбиркорлик субъекти томонидан раҳбарият эксперти фойдаланилган 
пайтда аудиторлик кўриб чиқишлар 
133. 1-бўлимда муҳокама қилингандек, раҳбарият ўзининг айрим ёки 
барча қимматли қоғозларини баҳолаш учун баҳолаш экспертини 
жалб этиши мумкин. Бундай экспертлар брокерлар, инвестицион 
банклар, эксперт баҳолаш хизматларини ҳам кўрсатадиган нархлаш 
хизматлари ёки бошқа ихтисослашган баҳолаш ташкилотлари 
бўлиши мумкин. 
134. АХС 500 нинг 8-банди раҳбарият томонидан жалб этилган 
экспертнинг далилини баҳолашда аудиторга нисбатан талабларни 
қамраб олади. Раҳбариятнинг экспертига ва ушбу экспертнинг 
ишига нисбатан аудиторлик тартиб-таомилларининг кўлами 
аудиторнинг мақсадлари учун эксперт ишининг жиддийлигига 
боғлиқ бўлади. Раҳбариятнинг эксперти ишининг ўринлилигини 
баҳолаш аудиторга раҳбариятнинг эксперти томонидан 
таъминланган нархлар ёки баҳолашлар баҳолашларни тасдиқлаш 
учун етарлича тегишли аудиторлик далилини таъминлашига баҳо 
беришда кўмак беради. Аудитор амалга ошириши мумкин бўлган 
тартиб-таомилларга мисоллар қуйидагиларни ўз ичига олади: 
 
раҳбарият экспертининг ваколати, қобилиятлари ва 
холислигини баҳолаш, масалан: уларнинг тадбиркорлик 
субъекти билан алоқадорлиги; уларнинг бозордаги обрўси ва 
мавқеи; уларнинг инструментларнинг муайян турлари билан 
тажрибаси; ва баҳолашларга нисбатан қўлланиладиган ўринли 
молиявий ҳисоботни тақдим этиш асоси бўйича уларнинг 
тушунчаси;
 
раҳбарият экспертининг иши бўйича тушунчага эга бўлиш, 
масалан, фойдаланилган баҳолаш усул(лар)ининг ва баҳолаш 

---

АУ
ДИТ
1353
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
усул(лар)ида фойдаланилган асосий бозор ўзгарувчилари ва 
тахминларининг ўринлилигини баҳолаш орқали; 
 
аудиторлик далили сифатида ушбу эксперт ишининг 
ўринлилигини баҳолаш. Бунда, асосий урғу алоҳида молиявий 
инструмент даражасида эксперт ишининг ўринлилигига 
қаратилади. Тегишли инструментларнинг кичик гуруҳи учун, 
бошқа маълумотлар ва тахминлардан фойдаланган ҳолда, 
баҳони алоҳида тарзда ҳосил қилиш (қатъий баҳолаш ёки 
кенгликни ҳосил қилишда 136 ва 137-бандларга қаранг) ва 
сўнгра ушбу баҳони раҳбарият экспертининг баҳоси билан 
қиёслаш ўринли бўлиши мумкин; ва
 
бошқа тартиб-таомиллар қуйидагиларни ўз ичига олиши 
мумкин: 
o 
бошқа моделдаги тахминларни ҳосил қилиш учун 
турли тахминларни моделлаштириш ва сўнгра ушбу 
ҳосил қилинган тахминларнинг ўринлилигини кўриб 
чиқиш. 
o 
раҳбариятнинг баҳолари мунтазам равишда юқорироқ 
ёки пастроқ бўлишини аниқлаш учун раҳбариятнинг 
қатъий баҳолашлари билан аудиторнинг қатъий 
баҳолашларини қиёслаш. 
135. Тахминлар раҳбариятга унинг молиявий инструментларини 
баҳолашга кўмак бериш учун раҳбариятнинг эксперти томонидан 
ҳосил қилиниши ёки белгиланиши мумкин. Бундай тахминлар 
раҳбарият томонидан фойдаланганда шундай раҳбариятнинг 
тахминларига айланадики, бунда аудитор уларни раҳбариятнинг 
бошқа тахминлари сингари бир хил тарзда кўриб чиқиши зарур 
бўлади.
Қатъий баҳолаш ёки баҳолар диапазонини шакллантириш
136. Аудитор баҳолаш усулини ишлаб чиқиши мумкин ва раҳбарият 
баҳолашининг ўринлилигига баҳо беришда фойдаланиш учун 
баҳолар диапазонини ҳосил қилиш мақсадида баҳолаш усулида 
фойдаланилган баҳолаш учун дастлабки маълумотларни ва 
тахминларни тўғрилаши мумкин. мазкур ХААИ нинг 106-135 

---

1354
АУ
ДИТ
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
тадбиркорлик субъектининг молиявий инструмент фаолиятлари 
оқибатларининг, жумладан ушбу молиявий инструментлар билан 
боғлиқ рискларнинг ва ноаниқликларнинг батафсил таҳлилларини 
амалга оширишга имкон бериш учун молиявий ҳисоботларда очиб 
беришларни талаб этади. Молиявий инструментларнинг баҳолаш 
ноаниқлиги ошиши билан, ҳисоблаш базисига тегишли очиб 
беришларнинг муҳимлиги ошади ва унга ҳам ҳаққоний қиймат 
поғонасининг даражаси таъсир этади. 
139. Молиявий ҳисоботлар молиявий ҳисоботни тақдим этиш учун 
қўлланиладиган асосига мувофиқ деб тақдим этишда, раҳбарият 
молиявий ҳисоботларнинг ва тегишли очиб беришларнинг турли 
қисмларининг тақдим этилиши ва очиб берилишига тегишли 
тақдимномаларни билвосита ёки бевосита амал оширади. Тақдим этиш 
ва очиб бериш тўғрисидаги тақдимномалар қуйидагиларни қамраб 
олади: 
(a) 
Содир бўлиш ва ҳуқуқлар ва мажбуриятлар – очиб берилган 
ҳодисалар, битимлар ҳамда содир бўлган ва тадбиркорлик 
субъектига тегишли бўлган бошқа масалалар. 
(б) 
Тўлиқлик – молиявий ҳисоботларда акс эттирилиши лозим 
бўлган барча очиб беришлар акс эттирилган. 
(в) 
Таснифлаш ва тушунарлилик – молиявий маълумотлар 
тегишли тартибда тақдим этилган ва акс эттирилган ва очиб 
беришлар аниқ тарзда ифодаланган. 
(г) 
Аниқлик ва баҳолаш – молиявий ва бошқа маълумотлар 
ҳаққоний тарзда ва ўринли суммаларда очиб берилган. 
Очиб беришларни аудит қилиш бўйича аудиторлик тартиб-
таомиллари ушбу тақдимномаларни инобатга олган ҳолда тузилади. 
Молиявий инструментларнинг тақдим этилиши ва очиб берилишига 
тегишли тартиб-таомиллар 
140. Молиявий инструментларнинг тақдим этилиши ва очиб 
берилишларига нисбатан, муайян муҳимликка эга соҳалар 
қуйидагиларни ўз ичига олади: 
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000
бандлари аудиторга қатъий баҳолашни ёки баҳолар диапазонини 
ҳосил қилишда кўмак бериши мумкин. АХС 540 га мувофиқ,
35
агарда 
аудитор 
раҳбариятнинг 
тахминларидан 
ёки 
методологияларидан 
фарқланадиган 
тахминлардан 
ёки 
методологиялардан фойдаланса, аудитор ўзининг диапазони ўринли 
ўзгарувчан қийматларни инобатга олишини аниқлаш учун ва 
раҳбариятнинг баҳолашидан ҳар қандай жиддий фарқларни 
баҳолаш учун раҳбариятнинг тахминлари ёки методологиялари 
бўйича етарли тушунчага эга бўлиши лозим. Аудитор раҳбарият 
баҳолашининг ўринлилигига баҳо беришда аудитор экспертининг 
ишидан фойдаланишни фойдали деб ҳисоблаши мумкин. 
137. Айрим ҳолатларда, масалан, қачонки учинчи-томон нархлаш 
манбаси ички ишлаб чиқилган моделлардан ва дастурлардан 
фойдаланганда ва тегишли маълумотлардан фойдаланишга рухсат 
бермаганда, аудитор шуни хулоса қилиши мумкинки, етарли далил 
раҳбариятнинг тахминлари ёки методологиясининг тушунчасига эга 
бўлиш бўйича аудиторнинг интилишларидан олиниши мумкин 
бўлмайди. Бундай ҳолатларда, аудитор баҳолаш тўғрисида етарлича 
тегишли аудиторлик далилига эга бўла олмаслиги мумкин, агарда 
аудитор муҳим бузиб кўрсатиш рискларига муносабат билдириш 
учун бошқа тартиб-таомилларни амалга ошириш, масалан 
раҳбариятнинг қатъий баҳолашига баҳо бериш учун қатъий 
баҳолашни ёки кенгликни ҳосил қилиш имконига эга бўлмаса.
36
АХС 705
37
аудиторнинг етарлича тегишли аудиторлик далилига эга 
бўлиш лаёқатсизлигининг оқибатларини ифодалайди.