Auditimi publik 1 kontrolli I lartë I shtetit

6. Çfarë duhet bër ?
Përgjigja e kësaj pyetje është në krye të
rradhës dhe kërkon një studim të
mirëfilltë
1.Hipoteza “Politika është projekt, është
shkencë, ka një rëndësi të posaçme,
veçanërisht për vendin tonë për të
kapur kohën e humbur dhe për të
arriitur
një
përshpejtim
të
lartë
zhvillimi.
Ajo
ka
vetëm
një
gjuhë
atë të
optimizimit të strategjive e projekteve
me vlerësim risku.
2 Kuptimi dhe reformimi i vendimarrjes
në planin shkencor aktualisht mund të
jetë
problemi
më
i
rëndësishëm
kombëtar në optimizimin e burimeve
njerëzore,
natyrore,
financiare,
informacionale etj.
3. Politika është menaxhim do të thotë
që politika përcaktohet nga strategjia,
për rrjedhim
në zhvillimin e vendit,
shkenca është e para, ndërsa politika e
dyta,
pak
më
ndryshe
strategjia(
shkenca) thotë se çfarë duhet të zbatojë
politika dhe jo anasjelltas siç ka
ndodhur rëndom këto 20 vitet e fundit.
Shkurt, i pari është mendimi i nivelit më

Akad. Skënder Osmani,
59
Nr.4, Janar Prill 2013
KLSH
të lartë e më pas veprimi mbi bazën e
tij.
4. Ngritja e institucioni për strategjinë
kombëtare për politikat afatmesme dhe
afatgjata është e
domosdoshme. Ky
institucion i strategjisë mund e duhet të
konstituohet kryesisht mbi bazë të
departamenteve
universitare,
akademisë,
instituteve dhe qendrave
shkencore të vendit etj.
Po kështu Institucioni i projekteve dhe i
studimeve kombëtare, apo i qendrave
të tjera të menaxhimit të projekteve
rajonale, kombetare, zonale etj
mund
e duhet të reformohen .për një zhvillim
më të shpejtë të ekonomisë e shkencës
në vendin tonë etj, për një konkurencë
më efikase ndaj çdo projekti të huaj për
të cilat ekonomia jo rrallë herë paguan “
shumë rendë” dhe me pasoja për të.
5 .Ndërtimi i një sistemi [11] i bazës së
të dhënash kombëtare jo vetëm për
burimet njerëzore ( regjistri kombëtar
etj), por edhe për burimet më kryesore
të vendit në përgjithëesi etj është një
institucion që e kërkon koha, aq më
tepër po të kemi parasysh që shteti
është aq më i fortë , i qendrueshëm dhe
efektiv
, sa më i strukturuar të jetë
informacioni mbi të cilin ai mbëeshtetet
:të dhënat , studimet , projektet etj.
6 Përkufizimet modeste të
objektit,
transformimit
(
procesit)
etj
janë
globale e pikënisje për ndëertimin e një
teorie të
menaxhimit, e cila deri tani
nuk ka një semantikë të vetme. Ndoshta
struktura objekt transformim mund të
ketë ndikim edhe në disiplina të tjera
“zhvillimi”, përfshi edhe
gjuhët e
programimit
,
teknologjia
e
informacionit , robotika , komunikimi
etj,
7.Eksplorimi i riskut, diagnostikimi ,
vlerësimi dhe menaxhimi i tij është një
problem kombëtar, aq mëe shumë në
politika, investime, tendera etj në fusha
të ndjeshme si arsimi, shëndetësia ,
mjedisi, energjia, burimet natyrore,
menaxhimi,politika shtetërore, drejtësia
etj. Të iniciohet e rritet niveli teorik i
stokastikës ,të fuqizohet
fusha e
zbatimeve të saj
në strategjinë e
politikat shtetërore e civile , projektet,
studimet, strukturat e niveleve të larta
shtetërore, lokale, regjionale , etj, deri
në ngritjen e institucioneve ( private e
shtetërore)
të specializuara për këtë
qëllim.
8 Të bëhet vlerësimi i pasigurisë,
riskut[10] etj si një normë (mundësisht
juridike (ligj) pa të cilin mos të
miratohet moralisht ose mos të lejohet
juridikisht,
zbatimi i një politike apo
projekti kombëtar etj, në qoftë se ai nuk
ka vlerësimin e riskut. Ky propozim
është bërë afro 15 vjet më parë, por që
deri më sot … asgjë, madje mungesa e
normës ligjore i ka sjellë dëme të
jashtëzakonshme ekonomisë: ngjarjet e
Gërdecit, tuneli i Rrugës së Kombit,
përmbytjet
e
herpashershme,
fluktuacionet politike në fushën e
energjisë, pa aftësia profesionale në
pozicionet
drejtuese
në
strukturat
administrative të larta, korrupsioni në
drejtësi, politike,”copëzimi i burimeve
hidrike , minerare etj për qëllime
shfrytëzimi efektiv” etj etj
9. Është koha për një zhvillim të ri të
teorisë së menaxhimit, të përgatitjes të
menaxherëve me integritet shoqëror e

AUDITIMI PUBLIK
Optimizimi i Dinamikës së Burimeve
Bazë e Politikës Kombëtare
AUDITIMI PUBLIK
60
profesional,
background
të
shkëlqyeshëm në shkencat themelore
të aftë për drejtimin dhe zhvillimin e
shoqërisë. Dhe kjo erë po troket
ndjeshëm në dyert tona.
10 Kuptimi i shtetit, politikës ( projektit)
të tij
mund e do
të ndryshojë
me
kohën ( psh cilësia dhe vlera e votës do
të zvoglohen relativisht me
vlerën e
kritereve shkencore gjithnjë e më
rigoroze e të përgjithshëm,optimizimi i
projekteve do të zvoglojë gjithnjë e më
tepër diferencën ndërmjet programeve
“aktualisht politike”, struktura e shtetit
gjithnjë e më tepër do të optimizohet
dhe
unifikohet,
madje
do
të
globalizohet,
strategjia gjithnjë e më
tepër do të jetë bashkëpunuese për çdo
lojtar , e për çdo fushë qoftë edhe me
kundërshtarin “ më të rreptë” ashtu siç
pohon edhe çmimi Nobël i vitit 2012
Prof. Lloyd Shapley, themeluesi i lojrave
stokastike [10]:
“how individuals in a
group of people could be paired up
when all had different views on who
might be their best partner”
etj.
Literatura:
1 A.
Thomson,
A.Stricland
(2001).Strategic Management, Twelfth
edition, New York, USA.
2 B.Snell( 2002) The Management, ,
5th ed, McGrow Hill, New York, USA.
3 G Clifford . .L Eric (2000).Project
Management,Mc.Graw
Hill, London,
UK.
4 T. Petihon ( 1996)Psikologjia .f 684.
Fondacioni Soros ,Tirane.
5 J.A. Hudson (2008).The future of Rock
Mechanics and the ISRM,p 8, ,5
th
Asian
Rock mechanics Symposium (ARMS5),
Tehran, IRAN.
6 Martin J. O, A. Rubinstein (1994).A
course in Game Theory ,The MIT press,
Massachusetts, USA.
7
Sixth( 6
th
) World Congress on
Integrated
Resources
Management
(2002),Geneva, SWITZERLAND
8.S.
Osmani
(2007)
Optimizimi1.
Programimi linear me zgjerime.f. 553
Pjesa e pare.Shtepia botuese
EGI.
Tirane
9
S.Osmani.(
2008)
Optimizimi.2
Metoda
e
elementeve
te
fundme.f.781Shtepia botuese
PEGI.
Tirane
10 S.Osmani.( 20012) Optimizimi.3..
Hyrje
ne
stokastike.
f.674.Shtepia
botuese FILARA. Tirane
11.S.
Osmani.
F.
Osmani.
S.
Sukaj.(2004).
Nje
veshtrim
mbi
strategjine ,projektet dhe
ristrukturimin ne fushen e energjise.f 12
Konferenca e Energjitikës, UT, Tiranë
12.S.Osmani,
A.Londo.(2004).Consideration on the
strategy, project and code system.
International symposium:Global Project
and
Manufacturing
Management
8p.,Siegen, GERMANY
13.
S.Osmani,
F.Osmani.(2008)
On
strategy , policy and management of
resources and environment.13 p. Global
international
symposium REWAS ,
Cancun, MEXICO.
14.S.
Osmani(2004)
Metoda
matematike
ne
menaxhim.
f
406
Shtepia botuese PEGI. Tirane.
15.S. Osmani( 2002).Energy distribution
estimation
using
stochastic
finite
element
Renewable energy Nr.25,p.9 LONDON,
UK

Akad. Skënder Osmani,
61
Nr.4, Janar Prill 2013
KLSH
16 S. Osmani, P. Hoxha
(2011)Management ,strategy and
project.A view on objects management
p.16International Conferende Facets of
Bussiness excellence(FOBE) 2011 IMT
Ghaziabad INDIA
17.Osmani etc(2011) Management ,
strategy, policy
and project .Energy
object case.p.6
Energy
Workshop
(Topi
University)
Islamabad, PAKISTAN
18..S.Osmani ( 1991)Consideration on
optimization of the resources and
national politics
9 p..Department of Energy resources,
Polytechnic
University,
Tirana,
ALBANIA( in Albanian)
19 S.Osmani, P.Hoxha.(2008) Strategy
and project of resources the
base of
the development
and integration. Conference of the
Economics Faculty, p 12 Tirana
20 S.Osmani, Dh.Gjevreku,N.Kodheli,
N.Koja
etc(2002).Consideration
on
Albania
strategy
and
sustainable
development
.
Italian
–
Albanian
Conference Tirane
21. M S. Grewal , A P. Andrews Kalman
Filtering John Willey 2008 , CANADA
* Nga:
Akad. Prof. Dr. Skënder Osmani,
Fakulteti Gjeologji Miniera
E mail:[e-mail]

Prof, Dr. Jorgji BOLLANO
Prof. As. Dr. Hysen ÇELA
63
Nr.4, Janar Prill 2013
KLSH
EDUKIMI PROFESIONAL: NJË
DOMOSDOSHMËRI NË VIJIMËSI
Prof, Dr. Jorgji BOLLANO
Prof. As. Dr. Hysen ÇELA
Regjistrimet kontabël duket se kanë një
histori shumë të hershme. Romakët për
shembull, thuhet se zbatonin një sistem
tatimor të plotë, i cili përfshinte tatimet
mbi shitjet, tatimin mbi tokën dhe një
taksë të sheshtë për të gjithë qytetarët
pa
dallim.
Taksambledhësit
e
perandorisë
Romake
i
regjistronin
gjurmët e mbledhjes së taksave e
tatimeve me anën e një sistemi të
regjistrimeve kontabël. Sot, gjërat kanë
evoluar shumë dhe kontabiliteti është
shndërruar
në
një
disiplinë
të
rëndësishme e shumë të kërkuar, nga
një numër gjithnjë e më i madh
individësh. Janë të shumta kolegjet dhe
universitetet në botë që lëshojnë
diploma të nivelit Bachelor e Master
dhe
gjithashtu
janë
të
shumta
institucionet e arsimit të lartë, që janë
përfshirë edhe në programet e ciklit të
tretë të studimeve dhe japin edhe
Doktoratura në disiplinat kontabilitet
dhe taksa. Pra historia e zhvillimit të
kontabilitetit duket se është shumë e
hershme. Ajo është po aq e vjetër sa
dhe vetë historia e civilizimit.
Nga ana tjetër, institucionalizimi i
kontabilitetit u bë i mundur përmes
lindjes dhe zhvillimit të profesionit
kontabël, që konsiderohet si një nga
arritjet më të rëndësishme në histori.
Thuhet se kontabilistët ishin ata që
kontribuan për zhvillimin e parasë dhe
bankave
dhe
shpikën
sistemin
e
regjistrimit të dyfishtë për t’ju përgjigjur
nevojave të administrimit të biznesit.
Zhvillimi i profesionit kontabël, në
kushtet e revolucionit industrial, bëri të
mundur të mbijetojnë sipërmarrësit dhe
të zhvillohen tregjet e kapitalit aq të
nevojshme për veprimtaritë e biznesit
të madh dhe të vetë sistemit kapitalist.
Gjithashtu,
zhvillimi
i
profesionit
kontribuoi në dhënien e kredibilitetit të
duhur
për
politikat
komplekse
të
biznesit, në shtysën e duhur për bumin
ekonomik të shekullit të 20 të, etj. Sot
profesioni kontabël po zhvillohet në
Historia e zhvillimit të kontabilitetit duket se është shumë e hershme.
Ajo është po aq e vjetër sa dhe vetë historia e civilizimit.

AUDITIMI PUBLIK
Edukimi Profesional një
Domosdoshmëri në Vijimësi
AUDITIMI PUBLIK
64
kushtet e revolucionit të informacionit i
cili po transformon ekonominë globale.
Kontabiliteti, duke qenë një sistem
përmbledhës
informacioni
dhe
komunikimi, që përdoret për marrjen e
vendimeve në lidhje me përdorimin e
burimeve ekonomike, bën të mundur
edhe kontrollin efektiv të përdorimit të
burimeve
si
dhe
vlerësimin
e
rezultateve të aktivitetit ekonomik, etj.
Të gjitha këto synime të kontabilitetit
nuk mund të arrihen pa një zhvillim të
përshtatshëm
organizativ,
që
materializohet në rolin e organizmave
profesionale kontabël.
Zhvillimi i profesionit kontabël dhe
zgjerimi i vazhdueshëm i shërbimeve të
ofruara prej tij, solli nga njëra anë
domosdoshmërinë
e
hartimit
të
rregullave
dhe
nga
ana
tjetër
organizimin
e
anëtarëve
të
këtij
profesioni në institucione që garantonin
qoftë
sigurinë
ndaj
publikut
për
shërbimet e kryera prej tij, ashtu dhe
mbrojtjen e vetë profesionistëve.
Nisur nga kontributi në interesin publik
dhe sidomos, në zhvillimet ekonomike,
profesioni
kontabël
në
vendet
e
ndryshme të botës ka njohur avancim
dhe
zhvillim
të
vazhdueshëm.
Veçanërisht pas vitit 1977 kur u krijua
IFAC u, roli i profesionit kontabël ka
pësuar zhvillime të mëtejshme duke u
orientuar gjithnjë e më shumë në
standarde profesionale të kontabilitetit
dhe të auditimit cilësisht të larta, dhe
sidomos në kërkesat etike dhe të sjelljes
së
duhur
profesionale.
Zhvillimet
globale
kanë
bërë
që
organizmat
profesionale kombëtare të adoptojnë
dhe të pranojnë standarde profesionale
që gjithnjë e më shumë po afrohen
drejt një kuadri standardesh globale të
cilat kanë një qëllim të përbashkët, të
unifikojnë
gjuhën
me
të
cilën
raportohen informacionet financiare.
Po
kështu,
edhe
përgatitja
e
profesionistëve
kontabël
gjatë
dekadave të fundit ka avancuar shumë
dhe është standardizuar në funksion të
shërbimeve profesionale që ata japin.
Qëllimi i kësaj përgatitje është formimi
dhe edukimi i individëve që duhet të
hyjnë në profesion përmes programeve
të përgatitjes teorike dhe të marrjes së
eksperiencës praktike,e cila bën të
mundur që këta individë të bëhen
kompetentë, të marrin njohuri dhe
aftësi profesionale dhe në këtë mënyrë,
të jenë në gjendje të japin një kontribut
pozitiv gjatë gjithë jetës së tyre si për
profesionin, për njësitë ekonomike të
cilave iu shërbejnë, por edhe për
komunitetin dhe interesin publik në
përgjithësi.
I. Disa
nga
llojet
e
profesionit
kontabël
Sipas kritereve të përcaktuara nga IFAC,
profesionist
kontabël
do
të
konsiderohet një individ, anëtar i një
organizmi profesional anëtar i IFAC ut, i
cili ka provuar dhe dëshmon se ka
arritur një stad njohurish dhe zotësish
profesionale e të përgjithshme, të cilat
e bëjnë atë të jetë i gatshëm të marrë
përsipër
kryerjen
e
shërbimeve
profesionale
kontabël
me
interes
publik. Një profesionist duhet gjithashtu
të jetë i besueshëm nga palët e
interesuara dhe nga publiku. Që një
individ të bëhet profesionist kontabël ai
duhet
të
arrijë
një
kompetencë
profesionale të lartë e cila shkon përtej

Prof, Dr. Jorgji BOLLANO
Prof. As. Dr. Hysen ÇELA
65
Nr.4, Janar Prill 2013
KLSH
një diplome të dhënë nga një shkollë e
lartë universitare e njohur nga shteti,
pasi
kërkon
njohuri
teknike
e
profesionale
më
të
larta
dhe
eksperiencën e duhur praktike.
Sot profesioni i kontabilistit ndodhet në
një proces zhvillimi të vazhdueshëm. Në
varësi të mënyrës së dhënies së
shërbimeve nga ana e profesionistit, të
formës së organizimit të tij, dhe shkallës
së pavarësisë që kërkohet, mund të
dallojmë disa lloje apo kategori të
profesionit kontabël:
Kontabilistët e punësuar – Këta
kontabilistë punojnë si nëpunës të
angazhuar në njësitë ekonomike dhe
shërbimet i japin përmes kontratave të
punësimit që lidhen midis kontabilistit
dhe njësive ekonomike të cilave ju
shërbejnë.
Kontabilistët e miratuar – të cilët ju
shërbejnë disa njësive ekonomike. Ata
janë të pavarur nga njësitë ekonomike
të cilave u kryejnë shërbime kontabël;
Kontabilistët
e
njësive
publike
shtetërore dhe njësive ekonomike që
nuk ndjekin qëllime fitimprurëse – Këta
janë
nëpunës
të
njësive
publike
shtetërore të karakterit kombëtar ose
lokal dhe të organizatave të ndryshme
jofitimprurëse;
Ekspertë kontabël të regjistruar –
Këta janë profesionistë kontabël të
specializuar
në
auditimin
e
informacioneve financiare historike dhe
kanë
të
drejtën
ligjore
për
të
kontrolluar
pasqyrat
financiare
të
njësive ekonomike.
Në varësi të mënyrës së ushtrimit të
profesionit
kontabël
në
praktikë,
klasifikimin do të bëhej si më poshtë:
a) Profesioni kontabël i lirë, që është
rregulluar
me
ligjin
10.091,
datë
05.03.2009
“Për
auditimin
ligjor,
organizimin e profesionit të ekspertit
kontabël të regjistruar dhe kontabilistit
të miratuar” , ku përfshihen Ekspert
kontabël të regjistruar dhe Kontabilistët
e miratuar, dhe
Profesionin
që
ushtrohet
nga
konditat e punësimit, ku përfshihen
kontabilistët
dhe
audituesit
e
brendshëm të njësive të ndryshme
ekonomike.
II. Përgatitja
për
ushtrimin
e
profesionit kontabël
Ushtrimi i profesionit kontabël nga
pozita e një të punësuari në njësitë
ekonomike
të
biznesit,
kërkon
minimalisht marrjen e njohurive të
mjaftueshme, të cilat jepen nga shkollat
e
larta
universitare.
Fakti
që
profesionistët
e
sotëm,
të
cilët
angazhohen në njësite ekonomike janë
të moshave të ndryshme, tregon se ata
kanë dallime në edukimin e tyre
profesional, që lidhen me kurikulat
mësimore
me
të
cilat
ata
janë
përgatitur. Kurikulat ndryshojnë dhe
përsosen
vazhdimisht
duke
ju
përshtatur kërkesave të kohës. Kjo bën
të domosdoshëm edukimin e tyre në
vijimësi, edukim i cili mund të realizohet

AUDITIMI PUBLIK
Edukimi Profesional një
Domosdoshmëri në Vijimësi
AUDITIMI PUBLIK
66
qoftë në mënyrë të organizuar nga
shoqatat/organizatat
ku
ata
janë
anëtarë,ashtu edhe në mënyrë të
pavarur ose individuale. Ushtrimi i
profesionit të lirë kontabël apo të
audituesit në vendin tonë është i
rregulluar me ligj dhe çdo shoqatë
profesionale
është
e
detyruar
ta
respektojë atë.
Në ligjin 10.091 datë 05.03.2009 “Për
auditimin
ligjor,
organizimin
e
profesionit të ekspertit kontabël të
regjistruar
dhe
kontabilistit
të
miratuar”,
janë
përcaktuar
drejt
procedurat për realizimin e kërkesave
të më sipërme. Të dy profesionet e lira,
audituesi dhe kontabilisti i miratuar
kërkohet të kenë një përgatitje teorike
dhe praktike. Përpara se të marrin
njohjen e tyre të plotë si profesionistë
të fushës, këta individë duhet të kryejnë
një periudhë të nevojshme të praktikës
profesionale, e cila konsiderohet më
shumë se e rëndësishme, pasi bën të
mundur që kandidatët të zbatojnë në
praktikë njohuritë teorike dhe teknike
për të zgjidhur sa më mirë problemet e
praktikës.
Veç
kësaj,
kandidatët
duhet
të
zhvillojnë cilësi të tjera e veçanërisht:
një
qëndrim
objektiv,
një
gjykim
profesional dhe zotësi administrative,
etj, të cilat mund të mësohen vetëm
përmes përvojës që ata fitojnë gjatë
periudhës së praktikës.
Edhe pse nga pikëpamja ligjore apo
rregullatore
kjo
kërkesë
për
eksperiencën praktike duket se është e
rregulluar, nga analiza e mënyrës sesi
realizohet ky komponent në praktikë,
vërehet se në rastin e profesionistit të
kontabilistit
të
miratuar
ka
disa
probleme që meritojnë vëmendje. Në
praktikë kërkesa për stazhin tre vjeçar
ndeshet me dy rastet e mëposhtme:
Rasti i parë, kur kandidatët për
kontabilistë të miratuar e kanë mbaruar
shkollën e lartë dhe i kanë përfunduar
tre vite pune, por kjo eksperiencë është
marrë në funksione të ulëta që nuk
bëjnë
të
mundur
marrjen
e
eksperiencës së kërkuar, dhe
Rasti i dytë, kur kandidatët për
kontabilistë të miratuar kanë disa vite
që kanë mbaruar shkollën e lartë dhe
kanë një përvojë të gjatë pune, por
kanë mangësi teorike si rrjedhojë e
përgatitjes se tyre me kurikulat e vjetra.
Një gjendje e tillë kërkon që edhe
trajnimet që organizohen nga shoqatat
profesionale
të
diferencohen
sipas
rasteve të mësipërme dhe jo të
organizohen për të gjithë njëlloj.
Ndërsa për sa i përket profesionit të
audituesit, formalizmi ligjor paraqitet
më i plotë. Kështu përpara se të futen
në profesion, pra para se të kalojnë
provimet
e
aftësisë
profesionale,
kandidatët
duhet
të
kryejnë
një
periudhë stazhi pranë një eksperti
kontabël ose një firmë auditimi në
kushtet e punësimit me kohë të plotë
për tre vjet, të punësimit me kohë të
pjesshme për pesë vjet ose me një
kontratë shërbimi prej tre vjet kur
kandidatet e kanë marre më parë dhe e
ushtrojnë profesionin e kontabilistit të
miratuar në mënyrë të lirë (te pavarur).
Megjithatë edhe në këtë rast praktika
ka ende probleme dhe çështje që
kërkojnë
të
përmirësohen.
Kështu,mbetet imediate përmirësimi i

Prof, Dr. Jorgji BOLLANO
Prof. As. Dr. Hysen ÇELA