Auditimi publik 1 kontrolli I lartë I shtetit

52
Në një vështrim më të përgjithshëm,
autori ka shkruar[18],[20],[14]
Lim Politikës =shkencë = menaxhim t > ?
Politika
tenton
në
shkencë
por
asnjëherë ajo nuk e arrin atë në një
kohë të caktuar
Por sa duhet të jetë variabli t ?Shpesh
herëe jam pyetur dhe vazhdoj të
pyetem:
kur do të vijë koha
për
vendin tonëe që politika kombëtare të
jetë ( të bëhet ) shkencë? Kuptohet që
pohimi; limiti i politikës është shkencë
nuk bën fjalë për një vend të caktuar e
aq më pak që koha të mund të
përcaktohet, pak më ndryshe ai është
një limit me kufi të lëvizshëm sepse
shkenca
vazhdimisht
përparon
gjithmonë në rritje e bashkë me të por
pas saj ecën dhe politika, shkurt ai
është një limit dinamik.
Pra shkenca përparon dhe shumë pranë
saj edhe vendimarrja,politika( projekti)
madje “ largësia shkencë –politikë ”
bëhet gjithnjë e më e vogël me kalimin e
kohës.
Më poshtë po tregojmë një ilustrim se si
parashikohet të jetë dinamika në kohë
e projektit ( në një farë kuptimi edhe e
politikës)) nga teknologjia kompjuterike
dhe e informacionit. Në figurën (1)
.,
nga
artikulli [5] tregohet zhvillimi i fuqisë
llogaritëse i kësaj teknologjie, boshti i
y
ve
në lidhje me kohën t, boshti x
ve
.
Po supozojmë që kjo fuqi blihet sot (
viti 2013) me 1000 USD. Nga grafiku,
ajo
është
diku
ndërmjet
fuqisë
llogaritëse të trurit të insektit dhe miut.
Në vazhdim psh në vitet 2020 deri 2040
po me 1000 USD do të jemi në gjendje
të blejmë me këtë shumë fuqinë
llogaritëse të barazvlereshme me atë të
trurit të njeriut dhe diku rrotull viteve
2050 fuqinë llogaritëse të gjithë qenieve
njerëzore në tokë. Pra kompjuterat do
të jenë në gjendje të hartojnë të gjithë
projektet( politikat) dhe ti llogarisin ato.
Për të qartësuar më tej idenë, zhvillimi i
një komunikimi masiv,
mbledhje,
konference,
fushate,
leksion,
libër,
projekt etj do të jetë jo thjesht një
opsion elektronik, por një aktivitet real.
Madje sipas shkruesit të artikullit
shprehimisht thuhet që politika do të
bëhet një shkencë e fortë me rrënjë të
thella në shkencat rigoroze{ we see that
the politics, will very soon become a
strong science with its deep roots in the
rigorous sciences.}
Përmend me modesti që politika është
shkencë është pohuar që me fillimet e
demokracisë në vendin tonë dhe është
shkruar në auditoret e studentëve
shpesh herë, në disa punime e tekste, e
veçanërisht në materialet (vitet 1997
2000) për argumentimin e hapjes të
seksionit të parë të menaxhimit në
Fakultetin
Gjeologji
Miniera,
Universiteti Politeknik Tirane[14].
Limiti
i
paraqitur
më
sipër
dhe
shembulli ilustrues tregojnë që kuptimi
i shtetit, politikës ( projektit)
të tij
mund e do të ndryshojë me kohën (
psh cilësia dhe vlera e votës do të
zvogëlohen relativisht me vlerën e
kritereve shkencore gjithnjë e më
rigoroze e të përgjithshëm,optimizimi i
projekteve do të zvogëlojë gjithnjë e më
tepër diferencën ndërmjet programeve
“aktualisht politike”, struktura e shtetit

Akad. Skënder Osmani,
53
Nr.4, Janar Prill 2013
KLSH
gjithnjë e më tepër do të optimizohet
dhe
unifikohet,
madje
do
të
globalizohet, etj.
Falë zhvillimit të teknologjisë moderne,
nuk do të jetë e largët dita kur të gjithë
projektet
(në
kuptimin
më
të
përgjithshëm si strategji, alternativa,
baza
të
dhënash,
tekste,
artikuj,
mbledhje, konferenca etj. etj.,
të
pergatiten me kompjutera dhe mjete të
tjera të sofistikuara, shkurt “ politika do
të
përgatitet,
zhvillohet,
luhet,
vlerësohet etj. në sferën e shkencës e të
zbatimit të saj, të strukturave e klasave
abstrakte virtuale etj” “dhe nuk do të
ketë e as do të pyesë fare për ngjyra.
Ajo do të jetë një politikë e grupimeve
shkencore që konkurojnë me projekte “
fitues”
në
komunitete
lokale,
kombëtare regjionale etj dhe që marrin
përsipër zbatimin e tyre.
E nëse është kështu , dmth hipoteza
është “ reale” ne duhet të bëjmë të
gjitha përpjekjet për transformimin “
politik’ të shoqerisë, për transformimin
e saj mbi bazë projekti që” politikani “(
menaxheri i strategjisë apo i projektit)
të ketë formim të dallueshëm në fushën
e shkencës dhe të zbatimit të projektit
që ai drejton etj.
Kohët e fundit kënaqshëm në vendin
tonë, ka një kuptim më të drejtë të
projektit e menaxhimit të tij nga
politikanë etj. Kjo është e nevojshme
por nuk mjafton, të paktën kur nuk
kemi një strategji shkencore e aq më
pak një politikë të tillë.
Kujtojmë që optimizimi i çiftit objekt
procese duhet parë në shumë aspekte
në plan të brendshëm e të jashtëm, jo
vetem real fizik ,matematik, teknologjik
ekonomik etj por edhe mendor,social,
komunikativ etj, etj.
Psh në komunikim apo aktivitet tjetër
në
çdo
vendimarrje
(politike
apo
shoqërore)
nuk mund ti largohesh
pyetjes “ ku mendon , komunikon e
vepron folesi (“burri”), në fushën e
ideve ( strategjive) ,të alternativave apo
të të dhënave ? akoma më keq nëse
burri “flet për vehte”( nuk kuptohet,nuk
flet qartë etj) apo është jashtë teme ”
rreh ujë në havan, flet kot, bën llaka
llaka etj.”
Kalimthi , do më pëlqente këtë
nëndarje ta konsideroja si filtër
të
optimizimit
për
subjektin
që
po
paraqesim, e në këtë rast kam parasysh
edhe një intervistë me gazetarë japonez
të shkencëtarit
me famë botërore
Rudolf Kalman ( krijuesi i filtrave
Kalman [21] me zbatime të mahnitshme
në shoqerinë
Nasa
të fluturimeve
planetare ) i cili pas marrjes së një
çmimi shumë prestigjoz në Japoni “ u
pyet në fund të bisedës “ po ndonjë gjë
tjetër çmund të na thoni” Ai u pergjigj :
“ burrat “kanë tre nivele: rendi i parë
është ai i ideve, i dyti ai i alternativave, i
treti ai i të dhënave”
Fig 1 Parashikimi i zhvillimit të fuqisë
llogaritese të kompjuterave
1900
1940
1980
2020
2060
2100
viti
X
Y
Fuqia
10
60
10
50
Truri I nje insekti 
Truri I nje njeriu 
Truri I te gjithe njerezve   
Truri I nje miu 
tani

AUDITIMI PUBLIK
Optimizimi i Dinamikës së Burimeve
Bazë e Politikës Kombëtare
AUDITIMI PUBLIK
54
Në kuptimet e përkufizimeve (tëe
dhëna më sipër,
ky “filtrim” do të
kishte këtë domethënie niveli i parëe ;
strategjitë, niveli dytë; alternativat,
niveli i tretë: të dhëenat, më pas unë
shtoj :niveli zero :”burri është në temë
por i pakuptueshëm” , niveli minus
“jashtë teme”.
Rregulli “ i tre burrave”( ose edhe me
tepër) është i rëndësishëm jo vetëm në
komunikim por në çdo veprimtari ,
madje sikur këtë përligj edhe “ rregulli”
tjetër që haset i shkruar nga studentët
në muret e disa universiteteve që kam
parë : “e dhëna është informacion ,
informacioni është dije , dija është fuqi
e më pas i themi studentëve “ fuqia
është mirëqenie, para” , e pse jo ajo të
bën edhe strateg etj.
Përmend që nga vitet 90 e në vazhdim
jam shprehur “strategjia e para ,
politika e dyta’ Pse kështu? Në vitet
1975, 1978 kam qenë drejtues (
shkencor) dhe njëherësh autor ( me
një grup specialistësh ) i projektit të vb
të Gorishtit që në atë kohë cilësohej
nga politika” si banka më e rendësishme
e vendit”
Ky projekt, në dallim nga të gjithë
projektet paraardhës inxhinjerik ( si diga
, hidrocentale, uzina etj) u bë ( hartua)
në shumë variante. Në atë kohë politika
ngulmonte që projekti i vb të Gorishtit
të bëhej në një variant ( plani i naftës të
mos ulej qoftë edhe përkohësisht) ,
sepse për ndryshe po të bëhej më
shumë (gjithesej u bënë 13 variante) “
do të hutohej “Byroja Politike”. Që
atëherë
kohë ideja e varianteve, që
fitoi me argumenta kokëfortë, më çoi
në kuptimin e strategjisë nga e cila
rrjedh vendimarrja, politika, mendimi
që e shpreha hapur qe në vitin 1991.
Pra institucionet e mendimit strategjik i
paraprijnë institucioneve politike dhe
jo anasjelltas siç ndodh jo rrallë herë
edhe sot. Psh për situatën e mosmarrjes
së statusit kandidat nga vendi ynë nuk u
mor
parasysh
që
politika
ka
një
strategji, që strategjia është një lojë, që
në këtë lojë duhet të futemi me motivin
“ win, win” ( fito fito) , e më pas që
vlera e lojës i takon popullit dhe asnjërit
prej institucioneve politike (në pushtet
apo jashtë tij ). Askush nuk mund ti
bijë ndesh strategjisë që është pronë
legjitime e popullit dhe që përcakton
politikën (projektin) e çdo institucioni
në pushtet ose jashtë tij.
Në vazhdim të nivelit të “tre burrave” ,
ne optimizimin e komunikimit veprojnë
edhe faktorë të tjerë, psh vlerat e atyre
që komunikojnë që për mendimin tim,
sintetizohen
në
trajtën
e
këtyre
personaliteteve:
shoqëror ( tëerësia e vlerave morale, i
urtë, i ndershëm, i drejtë, punëtor, i
sakrificës etj)
profesional(tërësia
e
vlerave
profesionale:
motivi,dija,shprehitë
,shkathtësitë, etj),
politik ( tërësia e vlerave shoqërore,
profesionale e shtetërore në pozicionin
e vendim marrësit)
Për konkretizim do të dukej si krejt
normale sot që në një komunikim
politik( pra për një projekt) të thirnim
për diskutim sa më shumë pjesëmarrës

Akad. Skënder Osmani,
55
Nr.4, Janar Prill 2013
KLSH
(“ burra”). Natyrisht që mund e duhet
të
thiren
të
paktën
ato
burra
personaliteti
i
të
cilëve
zgjidh
optimalisht problemin në fjalë dhe
realizon
vendimarrjen
përkatëse.
Natyrisht që këtë mbledhje, burri pa
vlerë nuk i jep vlerë mbledhjes, e për
rrjedhim është më mirë që ti kursehet
koha këtyre “ burrave” jo vetëm në këtë
rast por kudo e kurdoherë kur vlera e
tyre nuk është e dobishme.
Mund
të
ketë
edhe
raste
kur
vendimarrësi (politikani) këtë vlerë e ka
të dobët se ajo e
” burrave “ose ajo nuk bën pjesë në
themelin
e
personalitetit
të
tij,
megjithatë, vendimi i “tij” duhet ti hapë
rrugë
mendimit
optimal
të
personalitetit qoftë ky edhe shoqëror.
Psh
kujt
mund
ti
shërbejë
një
komunikim jo i ndershëm, jo i drejtë, i
pa moralshëm etj ose, kur në të nuk
dominon
fort
transparenca,
ligji
,
arsyeja , llogjika, formimi, përvoja etj
etj, por padija, mediokriteti ,mungesa e
kulturës
,
arroganca
,
diktati,
prepotenca etj?
Politika në nje vështrim të shkurtër
menaxherial
Optimizimi
është
një
proces
vendimarrje në një projekt, pak më
ndryshe
ai
është
një
politikë
e
specifikuar sipas objektit të saj.
Meqenëse
optimizimi
është
karakteristika shkencore e “rendit të
parë” të çdo aktiviteti pohimi “Politika
gjithjë e më tepër është dhe bëhet
shkencë” është kusht i nevojshëm për
një përshpejtim eksponencial zhvillimi
(në përgjithësi një nga kushtet kryesore
që bën diferencimin e zhvillimit të
vendeve).
Por në vështrimin e përkufizimeve të
mësipërme cilat jane atributet apo
cilësitë e politikës? Ja vetëm disa prej
tyre.
politika
është
menaxhim..Ky
menaxhim fillon që nga strategjia,
analiza e saj, alternativat, projektet,
nënprojektet etj, hartimi i tyre,zbatimi,
monitorimi, revizionimi i projekteve etj.
Megjithatë, gjatë këtyre 20 viteve ajo jo
rrallë herë ka qenë
individuale,
intuitive empirike etj ) dhe e pabazuar
në strategji e studime të mirëfillta etj
Politika
është mbi të gjitha
inovative, sepse pasurohet vazhdimisht
me vlera të dijes së
nivelit më të lartë, shkurt të
shkencës bashkëkohore.
Kur flasim për novacion në politikë kemi
parasysh prurjet e reja në të e në
mënyrë të veçantë ato të formimit e
zhvillimit
shkencor
të
burimeve
njerëzore, të proceseve të tyre, të
teknologjisë bashkëkohore etj.
Në qoftë se pranohet që optimizimi i
burimeve
është
bazë
e
politikës
kombëtare, atëherë optimizimi i trurit
vendimarrës është problemi numër 1 i
optimizimit të burimeve. Pse ? Sepse
investimi në tru e në mënyrë të veçantë
në “trurin vendimarrës” ka efikasitetin
më të lartë se në çdo burim tjetër
potencial njerëzor, energjitik, mineral,
bujqësor etj.
Pra politika duhet të bëjë përpjekje që
të jetë në rreshtin e parë të formimit
shkencor e më pas institucionet e tjera.
Natyrisht që kjo nuk mund të bëhet

AUDITIMI PUBLIK
Optimizimi i Dinamikës së Burimeve
Bazë e Politikës Kombëtare
AUDITIMI PUBLIK
56
menjëherë “me një të rënë të lapsit, me
suste pa një vizion’ por me një strategji
, projekt të mirefilltë që duhet të vihet
në jetë sa më parë”
Që këtej kuptimi , ndryshimi dhe
reformimi i politikës nëe aspektin
shkencor, mendoj se aktualisht dhe për
shumë
kohë
është
përafërsisht
problemi mëi i rëndësishëm kombëtar.
Politika
është
veprimtari
për
zgjidhjen dhe zbatimin e një problemi të
rendësishëm( nga një bashkësi) që bën
pjesë në një strategji të caktuar.
Menaxhimi
është
një
bashkësi
problemesh
që
shtrohen
dhe
formulohen nga strategjia dhe zbatohen
optimalisht nga politika (nga grupimi
politik). Këto probleme në shumë raste
nuk kanë qenë të plota ose ato që
duhen ( si në fushën e energjisë,
infrastrukturës,
teknologjisë
së
informacionit etj), nuk janë paraprirë
nga një analizë studimore të kryer nga
specialist të mirëfilltë aq më pak nga
oponenca shkencore( Kam parasysh
aktivitetin e Fakultetit Gjeologji Miniera
etj apo ndonjë aktivitet tjetër akademik
).
Akoma më keq kur nuk argumentohet
pse ky problem si do të zgjidhet kush do
ta zgjidhë, kur do të vihet në zbatim ,
cili është investimi , shpenzimet etj(sa
do të kushtojë ) dhe ç’fitim, përfitim
dobi, jetësim etj do të ketë, cili është
risku( në fakt një bashkësi rrisqesh ) etj
etj
Natyrisht këto mangësi pasqyrojnë jo
rrallë herë mos njohje të problemeve
dhe të shtrimit të tyre, formim jo të
duhur e të mangët profesional , hera
herës
edhe
kulturë
të dobët
në
shkencat
e
mirëfillta
teorike
dhe
aplikative
si
ato
gjeologjike,
inxhinjerike,
energjitike,
infrastrukturore , jo më pak në fushën
e teknologjisë së informacionit e
të
shkencave të tjera të kohës. etj.
Politika
është
veprimtari
komplekse dhe e sofistikuar
Me qenë se me kalimin e kohës shtrimi
dhe zgjidhja e problemeve bëhet më e
përgjithshme, më komplekse dhe më e
sofistikuar ( psh problemi i energjisë,
mjedisit ,teknologjive të informacionit
etj ),atëherë i tille do të jetë çdo
element i politikës që nga qëllimi,
analiza,
marrja e vendimit, projekti
zbatimi etj.
Politika është strukturë klase me
objekte( të orientuar) dhe me hierarki
optimale
Në
qoftë
se
me
marrëveshje
konsiderojmë strukturë një bashkësi
atributesh me një lidhje të caktuar
atëherë politika është një strukturë ( si
në programimin e orientuar)
, dmth
një
bashkësi
njerëezish
që
karakterizohet
nga
vendimarrja,
projekti etj, ose siç thuhet ndryshe
është një “objekt politik” që proceson
objekte të tjerë duke përfshirë edhe
vehten pra është një klasë ( edhe në të
folurën e përditshme përdoret kuptimi
“ klasë politike”).
Politika është një veprimtari që
strukturon objektet (shtetin) sipas një

Akad. Skënder Osmani,
57
Nr.4, Janar Prill 2013
KLSH
hierarkie, madje në mënyrë optimale.(
Psh një bashkësi punonjësish në një
digaster apo instuitucion e ndarë në
departamente,
seksione
etj
në
marrëdhënie plotësisht të përcaktuara
sipas disa kritereve).
Politika
është
veprimtari
që
mbështetet në të dhëna e informacion
të sakta e të strukturuar dhe në metoda
të përparuara.
Kjo strukturë mund të konsiderohet e
tillë në qoftë se mbështetet në të dhëna
të
sakta
dhe
informacion
të
mjaftueshëm. Nuk mund të ketë shtet
të strukturuar optimalisht, në qoftë se
nuk ka
të strukturuar bazat e të
dhënave e të objekteve etj mbi te cilën
mbeshtet shteti.
Nga kjo pikëpamje evidentimi i të gjithë
burimeve, potencialeve dhe rezervave
të tyre dhe strukturimi i bazave të
dhënave të tyre është kushti më i parë i
nevojshëm që politika të jetë optimale.
Me gjithëse ky problem është ngritur
edhe
më
parë,
(edhe
në
teza
disertacioni) , aktualisht duhet të
punohet më shumë në këtë drejtim jo
vetëm në strukturimin e bazave të të
dhënave të popullsisë por edhe të të
gjithë burimeve kombëtare, projekteve
[11] etj
Politika është veprimtari optimale
dhe politikan
do të thotë drejtues
optimal .
Politikani e ka këtë status “ jo me
emërim me gisht “
por në bazë të
kritereve që ai ka plotësuar optimalisht
në
klasën
apo
komunitetin
e
drejtuesave të mundshëm. Ai e zbaton
këtë status në vendimarrje (pavarësisht
nga hierarkia e vendimit) për drejtimin
dhe realizimin, shkencor të një projekti,
nënprojekti, studimi etj etj.
Që ta zbatojë këtë status në mënyrë
optimale edhe për objektet e tjerë “ ai
në rradhë të parë duhet të jetë në
vetvehte optimal”. Nuk mund të jesh
optimal për objekte të tjerë në qoftëse
vetë objekti yt ( bashkësia e atributeve
dhe proceseve të tua) nuk është
optimale në klasën tënde dmth në atë
të
politikanëve
të
tjerë
ose
të
mundshëm( që aktualisht nuk e kanë
statusin tënd juridik por që janë në
potencë)
Pra shkurt përgatitja shkencore dhe
profesionalizmi është kushti më i parë (
krahas
integritetit
moral
i
domosdoshëm i një politikani ( aspak
militantizmi i tij )
Politika është projekt.
Ky aktivitet fillon që me analizën e
qëllimit e realizimin e tij, të dhënat e
informacionet,
metodikat
e
instrumentat e hartimit të projektit e
vleresimin e tij, vendimarrjen dhe më
pas vazhdon me zbatimin, monitorimin,
eventualisht revizionimin e deri në
përtftimin e tij.
Mendoj se në këto 20 vitet e fundit
mospjesmarrja aktive e politikanëve në
projekte( çdo veprimtari optimale mbi
bazën e një strategjie) është nga pikat
më të nxehta dhe më të dobta të
politikës jo vetëm në fushën e burimeve
por
edhe
në
atë
kombëtare
në
përgjithësi.

AUDITIMI PUBLIK
Optimizimi i Dinamikës së Burimeve
Bazë e Politikës Kombëtare
AUDITIMI PUBLIK
58
Pse kaq shumë për politikën? Sepse
është
një
veprimtari
nga
më
të
rëndësishmet
për burimet njerëzore
për zhvillimin e tyre e të çdo burimi
tjetër, shkurt për optimizimin e tyre.
Sot, ka ardhur koha që për çdo drejtues
(menaxher) institucioni shtetëror etj
politikan, ministër, rektor, akademik ,
drejtor, deputet etj përpara se të ulet
në karrigen e tij “ të pyetet” hollësisht
për projektin ku ai merr pjesë dhe pse
merr përsipër ta drejtojë:
-
Cili është background i Tij?
-
pse ky projekt paraqitet prej Tij,?
-
cili
është
problemi
i
projektit
kushtet e kriteret e tij?
-
cilat
janë
alternativat
e
këtij
problemi dhe analiza e tyre ?
-
cila është metoda e zgjidhjes
-
cila dhe zgjidhja optimale dhe risku i
saj?
-
si do të realizohet produkti i
projektit, me çfarë, kur, ku etj. do të
arrihet ky produkt, cilat janë vlerat e
produktit etj.
Shkurt, ai duhet t’u përgjigjet pyetjeve
që bëjnë “baballarët e menaxhimit”
dhe të argumentojë kontributin e tij në
projekt.
Për periudhën e demokracisë politika
në menaxhimin e shumë projekteve
shpesh herë ka vepruar “jashtë qarqeve
shkencore duke i kapërcyer ose i izoluar
ato”. Për shumë nga këto projekte
kontributi i instucioneve shkencore
mund të ishte i jashtëzakonshëm, po të
kemi parasysh që shumë prej tyre (
departamente, institute etj) para viteve
90 kanë qenë violina të para të hartimit
e zbatimit të tyre, madje është më gjerë
për njehsimin e potencialeve, rezervave
, programimin e tyre , të teknologjive të
reja etj.
Mënjanimi i institucioneve shkencore
ka
qenë
një
humbje
e
madhe
kombëtare, madje ndoshta më e madhe
se vetë rrjedhja e trurit të kombit, sepse
kapacitet intelektuale janë pasuria më e
rëndësishme e burimeve kombëtare.