Avesto zardushtiylikning dini

MAFKURAVIY PROFILAKTIKA VA UNING MOHIYATI
Режа:

1. 
   Шахс ва унинг хусусиятлари.
   
2. 
   Шахснинг ижтимоий мавқеи, манфаати.
   
3. 
   Шахснинг ижтимоийлашуви.
   
4. 
   Девиант феъл-атвор ва унинг классификацияси.
   

Шахс ва унинг хусусиятлари.
Маълумки, исталган жамият ушбу жамиятнинг бир томонлама табиатига мос, иккинчи томондан эса унинг жамий борлиғини ўзида мужассамлаштирган шахсларнинг узвий бирлиги ва муносабатидан иборатдир. Шунинг учун ҳам исталган тарихан конкрет жамиятнинг ижтимоий табиатини ва унинг истиқболини белгилашда ушбу жамият шахснинг моҳиятини асосий хусусиятларини ва функцияларини унинг ижтимоийлашув жараёнининг механизмини ўрганмоқ керак. Юртбошимиз И.А.Каримов “Ўзбекистонда иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш” асарларида “Жамиятнинг ислоҳ қилиш ва янгилаш бўйича кўп қиррали фаолиятимиз марказида инсон, суверен Ўзбекистон фуқароси туради. Ислоҳотларнинг мазмуни айни ҳар бир фуқаро ўз қобилиятини, ўз истеъдодини намоён этишга, шахс сифатида ўзини кўрсатиш имкониятида эга бўлишга қаратилган деган эдилар”. Ижтимоий муносабатларнинг дастлабки ва бирламчи асоси, уларни келтириб чиқарувчи манбаи – шахс ҳисобланади. Социологияда шахснинг шаклланиши, ижтимоий бирликлар билан боғлиқ ҳолда ривожланиб борувчи, унинг эҳтиёжларини, шахс ва жамият, шахс ва ижтимоий гуруҳлар ўртасидаги функционал муносабатларни, шахс ҳуқуқини ўз-ўзидан бошқарилиши жараёнларини ўрганади.
Шахс моҳиятини нима ташкил этади? Социология тарихидан шахс моҳияти турли назарияларда баён этилган, жумладан Ч.Кули, Р.Дарендорф, Р.Минтон, Р.Мертонларнинг шахс назарияси шулар қаторига киради. Америка социологлари Г.Знамецкий ва Ч.Томаслар шахс моҳиятини тушунтиради, унинг дунёқараши ва қадриятларига бўлган муносабатини асос қилиб олишган. Дж.Мид ва Р.Минтонлар эса шахснинг ролига катта аҳмият берадилар. Р.Мертон ва Т.Парсонас, Р.Дарендорфлар эса буни янада ривожлантириб, шахнинг “ижтимоий мавқеи” ва “ижтимоий роли” орқали шахс моҳиятини тушунтиришга ҳаракат қилишган. Шахс – ижтимоий муносабатлар мажмуи, жамият маxсули сифатида ўpганилади. Шахсий қарашларга эга бўлган ўзини идора қила оладиган, ўзининг келажагини режалай оладиган инсонга шахс дейилади. Шу сабабли шахс тушунчаси социология фанининг объекти ва субъекти сифатида шу фаннинг марказида бўлади. Индивид сифатида намоён бўлган мавжудот ижтимоий муҳит таъсирида шахс сифатида шаклланади. Индивиднинг жамият билан ўзаро муносабати уни маълум бир социал жамоа вакилига айлантирувчи турли гуруҳлар орқали юзага келади. У муносабатни амалга оширишда мулоқот асосий роль ўйнайди. Чунки, мулоқот шахснинг асосий ижтимоий муносабатлар системасига ўзининг мақомига эга бўлишида, фаолияти жараёнида ва кундалик турмуш тарзида асос сифатида шаклланганлигини ва бошқа шахсларнинг ижтимоий муҳитнинг ҳақиқий субъекти ёки унинг ижрочиси шакллангани тўғрисида тушунчага эга бўлишида муҳим аҳамият касб этади. Шу сабабли шахс жамиятдаги барча муносабатларнинг шаклланиши ва социал динамик характерини белгилашда асос бўлиб хизмат қилади.
Демак, шахс кишининг ҳаёт кечириши шароитларида социал гуруҳлар, социал институтлар, социал ташкилотлар таъсирида фаолият жараёнида шаклланади. Шахснинг шаклланишида гуруҳлар ва жамоалар етакчи роль ўйнайди. Шахснинг шаклланиши, биринчидан, унинг ривожланиш давр ва унинг натижаси, иккинчидан, шахснинг мақсадга йўналтирилган тарзда тарбияланишидан иборатдир. Шахснинг ривожланишини унинг фаолиятида ўзгариб турувчи эҳтиёжлари билан уларни қондиришнинг имкониятлари ўртасидаги зиддиятларда аникланади.
Шахс конкрет социал муносабатлар субъекти сифатида намоён бўлиши инобатга олинадиган бўлса, шахснинг асосий социал сифатлари конкрет социал гуруҳлар, жамоалар фаолияти ва муносабатидан таркиб топади. Шу сабабли шахснинг социал сифатлари учта кичик системадан иборат:
а) шахснинг индивидуаллиги;
б) унинг шахслараро муносабатлари;
в) муносабатлар субъекти сифатида мавжуд бўлиши.
а) Шахснинг индивидуаллиги ундаги характер, ирода, дунёқараш, фаолият жараёнидаги баъзи бир хусусиятлар билан белгиланади. Ундаги индивидуал хусусиятлар унинг амалий фаолиятида намоён бўлади.
Индивидуал хусусиятлар амалий фаолиятлар жараёнида ташкилотчилик ва бошқарувида шу фаолиятнинг асосий характерини белгилайди. Бу хусусият объектидаги социал муаммоларни ҳал қилишда муҳим аҳамият касб этади. Социологик тадқиқотлар натижасини ички ёки ташқи кузатиш методлари орқали унинг индивидуал хусусиятини билиш шахснинг ижтимоий фаолият жараёнидаги ролини белгилайди.
б) Шахснинг шахслараро муносабати шу муносабатлар системасининг элементларидан бири эканлигини билдиради. Шахслараро муносабат шахс ривожланишининг, унинг комил инсон сифатида таркиб топишининг асосий сифатида хизмат қилади. Шу сабабли шахснинг шахслараро муносабатлари унда инсонийлик, поклик, ростгўйлик, самимийлик каби ҳисларнинг шаклланишида ва такомиллашиб боришида алоҳида ўрин тутади.

MILLIY ISTIQLOL G'OYASINI YARATISH TARIXI

Mamlakatimizda yashovchi turli millat va elatlar vakillarini insonparvar, demokratik jamiyat qurishdek oliyjanob maqsad atrofida birlashtiruvchi qudrat – milliy istiqlol mafkurasidir. O‘z navbatida milliy istiqlol mavkurasining mag‘zini milliy istiqlol g‘oyasi tashkil etishini unutmaslik darkor. Milliy istiqlol g‘oyasining asosini esa milliylik tashkil etadi.
Shuning uchun ham milliy istiqlol mafkurasi konsep-siyasini turmushga tadbiq etish uchun bu murakkab jarayonning tashkilotchilari va targ‘ibotchilari milliylik tushunchasining mohiyatini, milliylik inson turmush tarzida namoyon bo‘lishini ifodalovchi eng asosiy ko‘rsatkichlar: milliy ong, milliy manfaat va milliy ehtiyoj, milliy g‘urur. Inson milliy xis tuyg‘ularini aniqlovchi mezonlar to‘g‘risida puxta bilimga, aniq va tiniq tasavvurga ega bo‘lishlari lozim. Shuningdek, milliylik va baynalmilliylik dialektikasi. Mamlakatimizdagi millatlararo munosabatlarda, milliylik va baynalmilliylikning uyg‘unlashuvini inson kundalik faoliyatidagi ko‘rinishlarda alohida e’tibor qaratish kerak. Shunga ko‘ra milliy istiqlol g‘oyasida mamlakatimizda yashovchi barcha millatlar, elatlar manfaati va ehtiyojlari o‘z ifodasini topish muhim ahamiyat kasb etadi.
Ma’ruza matnida yuqoridagilar bilan bir qatorda , milliy istiqlol g‘oyasini fuqarolar ongiga singdirish zaruriyatining ortib borrayotganligi,milliy istiqlol g‘oyasining umuminsoniy demokratik tamoyillar bilan uyg‘unlasha borishi jarayoni to‘g‘rsida ham fikr yuritiladi.
Milliy istiqlol g‘oyasi, tushunchasi, uning mohiyati va tarixiy-falsafiy ildizlari
Mustaqillik yillardato‘plangan tajriba va ijtimoiy hayot rivoji aslida inson, jamiyat g‘oya va mafkurasiz yashay olmasligini ko‘rsatdi. Zotan odamzod o‘zining ruhi va shuuridagi ko‘pdan-ko‘p savollarga javob bo‘ladigan uni doimiy faoliyatga undab turadigan hayotbaxsh g‘oyaga hamisha ehtiyoj sezib yashaydi. Chunki tabiatda, jamiyatda bo‘shliq bo‘lmagani kabi inson ongi va qalbida ham bo‘shliq blmaydi. Jamiyat hayotida sog‘lom g‘oya hukmron bo‘lib turmasa, odamlarning qalbi va ongini yot zararli g‘oyalar bilan egallab. Xalqning turmush tarzini izdan chiqaradi. Yurtboshimiz bugungi taraqqiyotning mana shunday ziga xos xususiyatlarini teran xis etib, buyuk maqsadlar bilan yashayotgan xalqimizning intilishlariga mos keladigan milliyg‘oyasi to‘g‘risidagi ta’limotni yaratdi. Bu ta’limot Prezidentimiz asarlarida to‘la-to‘kis asoslab berilgan. Hozirgi davrda milliy istiqlol g‘oyasining asosiy tushncha va tamoyillarini, yurtdoshlarimiz, ayniqsa, yoshlarga tushuntirish, targ‘ib etish, undagi bilim - qarashlar asosida yangicha e’tiqod va dunyoqarash asoslarini shakllantirish nihoyatda muhim.
Milliy istiqlol g‘oyasi xalqimizning yuksak ma’naviyati, adolat, erinlik, mustaqilli bilan bog‘liq tuyg‘ularni aks ettiradi.
Prezidentimiz I.A.Karimovning ta’rifiga ko‘ra, milliy istiqlol g‘oyasi u “xalqning maqsad-muddaolarini ifodalaydi, tarix sinoatlaridan o‘tishda uning ruhini ko‘tarib, suyanch va tayanch bo‘ladi, shu millat, shu jamiyat duch keladigan ko‘plab hayotiy va ma’naviy muammolarga javob izlaydi. U insonga faqat moddiy boyliklar va ne’matlar uchun emas, avvalo, olloh taolo ato etgan aql-zakovat, iymon-e’tiqod tufayli, yusak ma’naviyatga erishish uchun intilib yashash lozimligini anglatadigan, bu murakkab va tehlikali dunyoda uning taraqqiyot yo‘lini yoritadigan mayoqdir.
Butun insoniyat tarixida muayyan millatga xos maqsadlarni ifodalashga xizmat qiluvchi g‘oya, uning asosiy tushunchalari va tamoyillarini shakllantirish muhim ahamiyat kasb etgan.
Ana shu ma’noda milliy istiqlol g‘oyasi dini, e’tiqodi,jamiyatdagi qaysi tabaqaga mansubligidan qat’iy nazar, O‘zbekistonda yashayotgan barcha fuqarolarning umummilliy maqsadini belgilab beradi a uni ruyobga chiqarishga chorlaydi. U mamlakatimizning o‘p millatli xalqi ongi va qalbida “O‘zbekiston – yagona Vatan” degan tushunchani shakllantiradi va mustahkamlashga xizmat qiladi.
Yurtboshimiz milliy istiqlol g‘oyasining vazifasi haqida to‘xtalib shunday degan edi: “Men milliy istiqlol g‘oyasi bugun tez sur’atlar bilan o‘zgarayotgan dunyoda o‘zligimizni anglash, bizning kimligimizni, qanday buyuk ajdodlarni me’rosiga, necha ming yilli tarix, betakror madaniyat va qadriyatlarga ega ekanimizni xis etib yashashga, bu boylikni asrab-avaylab, demokratik qadriyatlar, butun jahon taraqqiyoti yutuqlari bilan oziqlantirib, yangi o‘sib kelayotgan avlodga yetkazishga xizmat kelmog‘i zarur, deb bilaman”.
Demak, milliy istiqlol g‘oyasining ma’naviy tamoyillari, falsafiy negizlari xalqning asrar davomida shakllangan qadriyatlaribilan, ya’ni tarixiy ildizlari bilan uyg‘unlashib ketgan. Fuqarolar tafakkuri va qalbida mustaqillikka sadoqat, kelajak va mustaqillik haqida qayg‘rish, o‘zligini, xalq Vatan qadr-qimmatini to‘g‘ri anglash va uni himoya qilish milliy istiqlol g‘oyasining mohiyatini ko‘p jihatdan belgilaydi. Milliy istiqlol g‘oyasining tarixiy ildizlari – xalqimizning moziy sinovlaridan o‘tib kelayogan boy madaniy va ma’naviy me’rosi, milliy qadriyatlari, urf-odat va an’analari, qo‘shiqlari, bayram va marosimlaridagi ozodlik erkinlikuchun kurash ruhi, ota-bobolarmizning mustaqillik yo‘lida ko‘rsatgan ta’surotlari, bunyodkorlik ishlari hada ularniamalga oshirishi ma’naviy ruh bergan tafakkur tarzida namoyon bo‘ladi. U asrlar mobaynida yillar sinoviga dosh berib, sayqallashib takomillashib kelgan. Bu tafakkurning markazida yaratganning eng ulug‘ mu’jizasi bo‘lmish insonning ulug‘ligi va mu’tabarligi g‘oyasi yotadi, binobarin u qadrlanishi, e’zozlanishi lozim.
Chunki mamlakatimizning hayoti, farovonligi ana shu mehnatkash insonlarning mehnatga, faoliyatiga bog‘liq. Shu tufayli ham Sharqda komil inson g‘oyasi qadimdan buyuk orzu bo‘lib, donishmandlarimiz hayolini band etib kelgan.