Avtomatika va elektrotexnologiya
*.sot Tijorat tashkilotlari uchun ishlatiladi, masalan: microsoft.com, ibm.com. *.edu
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- *.net
- Kompyuter viruslari va ularni davolash.
- 19-Mavzu. Zamonaviy dasturlash tillari. (2 soat)
*.sot Tijorat tashkilotlari uchun ishlatiladi, masalan: microsoft.com, ibm.com. *.edu O‗quv muassasalari uchun ishlatiladi, masalan: vcu.edu (Virginia Commowealth University), cmu.edu (Kornegi Mellon Universiteti), wsu.edu (Washington State University) *.gov Davlat muassasalari (AQSH) uchun ishlatiladi, masalan: whitehouse.gov (Oq uy), jro.gov (US Goverment Rrinting Office). *.org Notijorat tashkilotlar uchun ishlatiladi, masalan: irex.org (Ayreks tashkiloti), redcross.org (Amerika Qizil kresti). *.net Internet ning xizmat provayderlari uchun ishlatiladi, masalan: internic.net (InterNIC), si.net (Srrint International). Davlatlarni izohovchi kodlar mavjud: *.uz O‗zbekiston *.li Lixtenshteyn *.uk Buyuk Britaniya *.cn Xitoy *.ca Kanada *.ru Rossiya *.ch SHveysariya *.de Germaniya *.au Avstraliya Agar domen nomida davlatni izo‘lovchi identifiqator i bo‗lmasa, bu domen AQSH da ekanligini bildiradi. Web server tushunchasi. Web server tushunchasini 2 xil ma‘noda ishlatish mumkin. Agar WWW xizmatini ko‗rsatish xaqida borsa, u xolda Web server tarmoq mijozlariga Web saxifa va saytlardan foydalanish imkoniyatini yaratib beruvchi dastur ma‘nosini anglatadi. Agar so‗z internetning texnik ta‘minoti xaqida borsa, u xolda Web server Web resurslari saqlanayotgan va uning dastur ta‘minoti ishlab turgan kompyuter maonosini anglatadi. Internet tarmog‗ining ixtiyoriy bir kompyuterida bir nechta server dasturlar ishlab turishi mumkin. Masalan, Web server dastursi, FTR servis elektron pochta serveri dastur ta‘minotlari va x.k. Bitta Web serverda (kompyuterda) bir qancha tashkilot yoki korxonalarning Web saytlari (uzellari) Web saxifalari joylashishi mumkin. Elektron pochta. Elektron pochta (e-mail — electronic mail) oddiy pochta vazifasini bajaradi. U bir manzildan ikkinchisiga ma‘lumotlarni jo‗natilishini ta‘minlaydi. Uning eng asosiy afzalligi vaqtga bog‗liq emasligida. Elektron xatlar jo‗natilgan za‘otiyoq manzilga boradi va egasi olgunga qadar uning pochta qutisida saqlanadi. Matnli xat, grafikli va tovushli fayllarni, programm fayllarni o‗z ichiga olishi mumkin. Elektron xatlar bir vaqtning o‗zida bir necha manzillar bo‗yicha jo‗natilishi mumkin. Internet foydalanuvchisi elektron pochta orqali tarmog‗ning turli xizmatlaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo‗ladi, chunki Internetning asosiy xizmat dasturlari bilan interfeysga ega. Bunday yondoshuvning mo‘iyati shundaki, xostkompyuterga talab elektron xat ko‗rinishida jo‗natiladi. Xat matni zarur funksiyalarga kirishni taominlovchi standart yozuvlar to‗plamidan tuziladi. Bunday axborotni kompyuter komanda sifatida qabul qiladi va bajaradi. Elektron pochta bilan ishlash uchun dasturlar yaratilgan, ularni mail umumlashma nomi bilan birlashtirish mumkin. MS DOS da foydalanuvchilar uchun bml dastursi qo‗llanilsa, Unix tizimlar uchun elm dastursi kengroq tarqalgan. Eng qulay va foydalanishga oson dastur — Microsoft Windows uchun Eudora dan foydalaniladi. Windows 95 operasion tizimida elektron pochta bilan ishlashni Microsoft Outlook Exrress ilovasi ta‘minlaydi. Bu dasturlar quyidagi vazifalarni bajaradi: - matnni yaratadi; - xat - xabarlarni (korrespondensiyalarni) o‗qish va saqlash; - xat-xabarlarni o‗chirish; - manzilni kiritish; - xat - xabarlarni qabul qilish va jo‗natish; - turli xujjatlarni, jadvallarni, rasmlarni va boshqa fayllarni import (qabul qilish va kerakli formatga o‗zgartirish), xatga ilova qilish; - xatlarni mavzusiga qarab ajratish. Odatda, elektron pochta dasturlari ASCII kodidagi matnlarni ikkilik formatda xam jo‗natadi. ASCII kodida faqat matnlarni yozish mumkin. Ikkilik fayllarda xar qanday axborotni saqlash mumkin, shu bois aralash xabarlarni (grafika va matn) va dasturlarni uzatish uchun ikkilik tizim qo‗llaniladi. Munozaralarda ishtirok etish yoki yuborilgan xat - xujjatlar ro‗yxatini tuzishda xabarni ASCII kodida yozish lozim. Internetga chiqish imkoniyatiga ega bo‗lgan foydalanuvchi elektron pochtani tarmog‗ning shlyuzlar yordamida ulangan boshqa manzillari bo‗yicha xat jo‗natishi xam mumkin. Bu xolda turli tarmoqlar turlicha yuborish usullaridan foydalanishlarini xisob ga olish darkor. Elektron pochta orqali boshqa tarmoqqa xabar jo‗natishda unda qabul qilingan manzillar tizimini qo‗llash lozim. Nazorat savollari: 1. Internet va intranet nima? 2. Internetning texnik tarkibiy qismi qanday? 3. Internetning dasturiy qismi qanday? 4. Informasion qism nima? 5. Internet qanday ishlaydi? 6. Internetga ulanish usullarini ayting. 7. Protokol nima? 8. Server nima? 9. Mijoz nima? 10. Internetni ishlash tartibini gapiring. 18-Mavzu. Axborotlarni himoyalash. (2 soat) 1. Axborot xafsizligi. 2. Axborotlarga xurujlar. 3. Kompyuter tarmoqlarida ximoyalash usullari. 4. Kriptografik himoya usullari va algoritmlari. Komp`yuterni bexato, turi va puxta ishlashi undagi qimmatli ma`lumotlarni saqlanishini ta`minlaydi va ma`lumotlar himoyalanadi. Fuqarolarni tinchligini, xavfsizligini ta`minlashda qonun turadi. Hisoblash texnika sohasida esa qonunlarni yaratish jarayoni hisoblash texnika va axborot kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlanish tezligiga eta olmayapti. SHuning uchun Komp`yuter xavfsizligi ko`proq himoyalash tadbirlariga suyanadi. Axborot xavfsizligi deb, ma`lumotlarni yo`qotish va o`zgartirishga yo`naltirilgan tabiiy yoki sun`iy xossali tasodifiy va qasddan ta`sirlardan xar qanday tashuvchilarda axborotning himoyalanganligiga aytiladi. Ilgarigi xavf faqatgina konfidentsial (maxfiy) xabarlar va xujjatlarni o`g`irlash yoki nusxa olishdan iborat bo`lsa, hozirgi paytdagi xavf esa komp`yuter ma`lumotlari to`plami, elektron ma`lumotlar, elektron massivlardan ularning egasidan ruxsat so`ramasdan foydalanishdir. Bulardan tashqari, bu xarakatlardan moddiy foyda olishga intilish ham rivojlandi. Axborotning himoyasi deb, boshqarish va ishlab chiqarish faoliyatining axborot xavfsizligini ta`minlovchi va tashkilot axborot zaxiralarining yaxlitliligi, ishonchliligi, foydalanish osonligi va maxfiyligini ta`minlovchi qat‘iy reglamentlangan dinamik texnologik jarayonga aytiladi. Axborotning egasiga, foydalanuvchisiga va boshka shaxsga zarar etkazmokchi bo`lgan nohuquqiy muomaladan xar qanday xujjatlashtirilgan, ya`ni identifikatsiya qilish imkonini beruvchi rekvizitlari qo`yilgan xolda moddiy jismda qayd etilgan axborot ximoyalanishi kerak. Axborotni ximoyalashning maqsadlari kuyidagilardan iborat: axborotning kelishuvsiz chikib ketishi, ugirlanishi, yukotilishi, uzgartirilishi, soxtalashtirilishlarning oldini olish; shaxs, jamiyat, davlat xavfsizliligiga bulgan xavf – xatarning oldini olish; axborotni yuk kilish, uzgartirish, soxtalashtirish, nusxa kuchirish, tusiklash buyicha ruxsat etilmagan xarakatlarning oldini olish; xujjatlashtirilgan axborotning mikdori sifatida xukukiy tartibini ta`minlovchi, axborot zaxirasi va axborot tizimiga xar kanday nokonuniy aralashuvlarning kurinishlarining oldini olish; axborot tizimida mavjud bulgan shaxsiy ma`lumotlarning shaxsiy maxfiyligini va konfidentsialligini saklovchi fukarolarning konstitutsion xukuklarini ximoyalash; davlat sirini, konunchilikka mos xujjatlashtirilgan axborotning konfidentsialligini saklash; axborot tizimlari, texnologiyalari va ularni ta`minlovchi vositalarni yaratish, ishlab chikish va kullashda sub`ektlarning xukuklarini ta`minlash. Komp`yuterni virusdan ximoyalashni uchta chegarasi mavjud: Virusni kelishini to`xtatish, Virus hujumini oldini olish. Antivirus dasturlar yordamida yo`q qilish. Viruslardan himoyalanishni uchta usuli bor: Himoyani dasturiy usullari, Himoyani apparat usullari, Himoyani tashkiliy usullari. «Kasalni davolashdan ko`ra uni oldini olish yaxshi» iborasini qo`llab virusga qarshi kurashda samaraga erishiladi. Buning uchun aloqa vositalaridan kelayotgan fayl ko`rinishidagi ma`lumotlarni AVP Kasperskaya antivirus dastur aro yordamida nazoratdan o`tkazib so`ng xotiraga yoziladi. Komp`yuter viruslariga qarshi kurashda DcWeb, Web32, Norton Antivir. AVP Kasperski va Noviskiy antivirus dasturlari ishlatib kelinmoqda. Bu dasturlarni oxirgi versiyalarini Internet tarmog``idan olish mumkin, chunki uning antivirus bazasi har doim yangilanib boriladi. Bu dasturlar yordamida fayllarni va jildlarni xususiyatlari va o`lchamlarini o`zgarishini operativ nazorat qilib borish ta`minlanadi va displey ekraniga tekshirish hisobotlari chiqariladi. Jahon Komp`yuter tarmog`ida ishlayotganda shuni yodda tutish kerak, maxsus dasturiy vositalar tomonidan bajarilgan barcha qonuniy va noqonuniy amallar qayd etiladi va protokol yoziladi, albatta jamlanadi. Axborotni ximoya qilish deganda: Axborotning jismoniy butunligini ta`minlash, shu bilan birga axborot elementlarining buzilishi, yoki yuk kilinishiga yul kuymaslik; Axborotning butunligini saklab kolgan xolda, uni elementlarini kalbakilashtirishga (uzgartirishga) yul kuymaslik; Axborotni tegishli xukukularga ega bulmagan shaxslar yoki jarayonlar orkali tarmokdan ruxsat etilmagan xolda olishga yul kuymaslik; Egasi tomonidan berilayotgan (sotilayotgan) axborot va resurslar faqat tomonlar urtasida kelishilgan shartnomalar asosida kullanilishiga ishonish kabilar tushuniladi. Hozirgi kunda 80000 dan ortiq kompyuter viruslari mavjud bo`lib, ular kompyuterda ma`lumotlarning ishonchli saqlanishiga xavf soladi va kompyuter ishlashi jarayonida turli muammolar kelib chiqishiga sabab bo`ladi. SHu bois, kompyuter viruslari, ularning turlari, etkazadigan zararlari hamda ulardan himoyalanish uchun ko`riladigan choralar bilan tanish bo`lish muhim. Kompyuter viruslari va ularni davolash. Kompyuter virusi o`lchami bo`yicha katta bo`lmagan, maxsus yozilgan dasturdan iborat bo`lib, u o`zini boshqa dasturlarga "yozib qo`yishi", shuningdek, kompyuterda turli noxush amallarni bajara olishi mumkin. Bunday dastur ishlashni boshlaganda dastlab boshqaruvini virus oladi. Virus boshqa dasturlarni topadi va unga "yuqadi", shuningdek, qandaydir zararli amallarni (masalan, diskdagi fayl yoki fayllarning joylashish jadvalini buzadi, tezkor xotirani "ifloslaydi" va h.k.) bajaradi. Virus o`ziga tegishli amallarni bajarib bo`lgandan so`ng boshqaruvini o`zi joylashgan dasturga uzatadi. Virus joylashgan dastur odatdagidek ishini davom etgiradi. Tashqaridan dasturning "kasallanganligi" bilinmaydi. Ko`p turdagi viruslar shunday tuzilganki, kasallangan dasturni ishga tushirganda virus kompyuter xotirasida doimiy qoladiva vaqt-vaqti bilan dasturlarni kasallaydi va kompyuterda zararli amallarni bajaradi. Virusning barcha amallari etarlicha tez va hech qanday ma`lumot eolon qilmasdan bajariladi. SHuning uchun foydalanuvchi kompyuterda qanday jarayonlar amalga oshayotganligini bilishi qiyin. Komp`yuter ishini nazoratga olish deganda nima tushuniladi? Unga quyidagilar kiradi: 1. litsenziyasiz dasturiy taominotdan foydalanmaslik; 2. tashqaridan kiritiladigan viruslarning oldini olish; 3. tizimga sanktsiyasiz kiruvchi xakerlarga imkon bermaslik. Axborot va dasturlar xavfsizligini taominlash uchun quyidagilar zarur bo`ladi: birinchidan, litsenziyalangan dasturiy taominotni ishlatish; ikkinchidan, tashqi tarmoqlarga ulanishda filtr cheklovchilar o`rnatish (viruslardan himoyalanish va sanktsiyasiz foydalanishni cheklash). Albatta, bunday himoya vositalari uzluksiz rivojlanib takomillashib bormoqda. Komp`yuter viruslarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: Diskning yuklanish sektorlarini buzadigan yuklanish viruslari; Bajariladigan fayllar - com, exe, sys, bat fayllarini buzuvchi fayl viruslari; Diskning yuklanish sektori va bajariladigan fayllarni buzadigan yuklanish fayli viruslari; Stels - ko`rinmas viruslar; Microsoft Word muharriri yordamida hosil qilingan ma`lumotli fayllarni yozuvchi makrobuyruq viruslari. Bundan tashqari, boshqa turdagi viruslar ham mavjud. Viruslardan himoyalanishda axborotni himoya qilishning umumiy vositalaridan foydalanish kifoya qilmaydi. Buning uchun maxsus dasturlardan foydalanish zarur bo`ladi. Bu dasturlarni bir necha turga ajratish mumkin: detektorlar, vaktsinalar (immunizatorlar), doktorlar, revizorlar (fayl va disklarning tizimli sohalaridagi o`zgarishlarni nazorat qiluvchi dasturlar), doktor - revizorlar va filtrlar (virusdan himoyalanish uchun mo`ljallangan rezident dasturlar). Ularning xususiyatlarini ko`rib chiqamiz Komp`yuterlarga virus yoqqanda (yoki yoqqanlik haqida gumon bo`lsa) quyidagi qoidalarni esda tutish va qo`llash lozim: 1. Dastlab, qarshi kurash qarorlarini qabul qilishga shoshmaslik kerak. O`ylamasdan qilingan harakatlar tiklash mumkin bo`lgan fayllarning bir qismini yooqotishgina emas, balki komp`yuterni yana qayta kasallantirishga olib kelishi mumkin. 2. Virus o`zining buzunchiligini davom ettirmasligi uchun komp`yuterni o`chirish lozim. 3. Komp`yuter kasallanishi va davolash ko`rinishini aniqlashga mo`ljallangan barcha amallarni yozishdan himoyalangan operatsion tizimli disk bilan komp`yuterni ishga tushirish orqaligina bajarish mumkin. Virusdan ko`riladigan zararlarga quyidagilarni misol qilib ko`rsatish mumkin: Komp`yuter qattiq diski yoki tezkor xotirasining ifloslanishi - virusli dastur ko`payishi jarayonida butun qattiq diskni o`zining nuqtalari yoki boshqa belgilari bilan to`ldirishi mumkin. Bularni u tezkor xotiraga ham yozishi va shu bilan uning hajmini kamaytirishi mumkin; Fayllar joylashish jadvalining buzilishi. U buzilsa, diskdan kerakli fayl va katalogni o`qish mumkin bo`lmaydi; Yuklanish sektoridagi ma`lumotlarning buzilishi. Yuklanish sektori diskdagi maxsus dastur bo`lib, uning buzilishi disk ishini to`xtatib qo`yadi; Diskni qayta formatlash - diskdagi barcha axborot butunlay yooqoladi Diskka biror xabar chiharishi yoki biror kuyni ijro etishi mumkin. Ko`p hollarda bu xabar tushunarsiz bo`ladi; Komp`yuterning o`z-o`zidan qayta yuklanishi; Tugmachalar majmui ishini to`xtatib qo`yishi; Dasturli va ma`lumotli fayllar mazmunining o`zgarishi. Virus ma`lumotlarni ixtiyoriy ravishda aralashtirib qo`yadi va hokazo. Oddiy virusdan zararlanishni virusga qarshi dasturlar yordamida oson aniqlashi mumkin. Polimorf (murakkab tuzilishga ega) viruslarni bu usul bilan aniqlashi qiyin chunki ular o`z-o`zini nusxalashda ko`rinishini o`zgartiradi. Hozirgi vaqtda viruslarni yo`qotish uchun ko`pgina usullar ishlab chiqilgan va bu usullar bilan ishlaydigan dasturlarni antiviruslar deb atashadi. Antiviruslarni, kullanish usuliga ko`ra, quyidagilarga ajratishimiz mumkin: detektorlar, faglar, vaktsinalar, privivkalar, revizorlar, monitorlar. Fil‘tr dasturlar komp`yuter ishlash jarayonida viruslarga xos bo`lgan shubhali harakatlarni topish uchun ishlatiladi. Bu xarakatlar quyidagicha bo`lishi mumkin: fayllar atributlarining o`zgarishi; disklarga doimiy manzillarda ma`lumotlarni yozish; diskning ishga yuklovchi sektorlariga ma`lumotlarni yozib yuborish. Komp`yuterni viruslar bilan zararlanishidan saklash va axborotlarni ishonchli saqlash uchun quyidagi qoidalarga amal qilish lozim: komp`yuterni zamonaviy antivirus dasturlar bilan ta`minlash; disketalarni ishlatishdan oldin har doim virusga qarshi tekshirish; qimmatli axborotlarning nusxasini har doim arxiv fayl ko`rinishida saqlash. Komp`yuter viruslariga karshi kurashning quyidagi turlari mavjud: viruslar komp`yuterga kirib buzgan fayllarni o`z holiga qaytaruvchi dasturlarning mavjudligi; komp`yuterga parol‘ bilan kirish, disk yurituvchilarning yopiq turishi; disklarni yozishdan ximoyalash; litsenzion dasturiy ta`minotlardan foydalanish va o`g`irlangan dasturlarni qo`llamaslik; komp`yuterga kiritalayotgan dasturlarning viruslarning mavjudligini tekshirish; antivirus dasturlaridan keng foydalanish; davriy ravishda komp`yuterlarni antivirus dasturlari yordamida viruslarga qarshi tekshirish. Antivirus dasturlaridan DrWeb, Adinf, AVP, VootCHK va Norton Antivirus, Kaspersky Security kabilar keng foylalaniladi. Nazorat savollari. 1. Virus deganda nimani tushunasiz? 2. Antivirusning qanday turlari mavjud? 3. Axborot ximoyalashning qanday turlari bor? 4. Axborot xavfsizligini qanday ta‘minlash mumkin? 19-Mavzu. Zamonaviy dasturlash tillari. (2 soat) 1. Zamonaviy dasturlash texnologiyalari. 2. Dasturlash tillari va tizimlari, ularning ishlatilishi va tasnifi. 3. Dasturlash tillarining asosiy tashkil etuvchilari Аlgоritm tushunchаsi. Аlgоritm so‘zi vа tushunchаsi IX аsrdа yashаb ijоd etgаn buyuk bоbоkаlоnimiz Muхаmmаd аl-Хоrаzmiy nоmi bilаn uzviy bоg‘liq bo‘lib, uning аrifmеtikаgа bаg‘ishlаngаn ―Аl jаbr vа аl muqоbаla‖ nоmli аsаrining dаstlаbki bеtidаgi ―Dixit Algoritmic‖ (―Dеdiki Аl Хоrаzmiy‖ning lоtinchа ifоdаsi) dеgаn jumlаlаrdаn kеlib chiqqаn. Аl-Хоrаzmiy birinchi bo‘lib o‘nlik sаnоq tizimining printsiplаrini vа undа turli аmаllаr bаjаrish qоidаlаrini аsоslаb bеrdi. Bu esа хisоblаsh ishlаrini iхchаmlаshtirish vа оsоnlаshtirish imkоnini yarаtаdi. Chunki bu bilаn o‘shа dаvrdа qo‘llаnib kеlingаn rim rаqаmlаri vа sоnlаrni so‘z оrqаli yozib bаjаrishdаgi nоqulаyliklаr bаrtаrаf etildi. Dаstlаb аlgоritm dеyilgаndа o‘nlik sаnоq tizimidаgi sоnlаr ustidа turli аrifmеtik аmаllаr bаjаrish qоidаlаri tushunib kеlingаn. Аl-Хоrаzmiyning ilmiy аsаrlаri fаngа аlgоritm tushunchаsining kiritilishigа sаbаb bo‘ldi. Аlgоritm nimа? Umumаn оlgаndа uni аniq tа‘riflаsh mushkul. Lеkin аlgоritmning mохiyatini аniq vа qаt‘iyrоq tushuntirishgа хаrаkаt qilаmiz. Аlgоritm dеgаndа birоr mаqsаdgа erishishgа yoki qаndаydir mаsаlаniyechishgа qаrаtilgаn buyruqlаrning аniq, tushunаrli, chеkli хаmdа to‘liq tizimi tushunilаdi. Аlgоritmgа quyidаgichа tа‘rif bеrishimiz mumkin: аlgоritm dеb аniq nаtijаgа оlib kеlаdigаn аmаllаrning chеklаngаn kеtmа-kеtligigа аytilаdi. Аlgоritmning хizmаti nimаdаn ibоrаt? Аlgоritmlаr-bu bilimlаr ustidа fikrlаsh vаyetkаzib bеrishdаn ibоrаt. Хаqiqаtаn хаm kimdir qаndаydir mаsаlаniyechishni o‘ylаb tоpib vа uni bоshqаlаrgа аytmоqchi bo‘lsа, u хоldа u o‘ylаb tоpgаnyechimini shundаy tаsvirlаshi kеrаkki, nаtijаdа bоshqаlаr хаm uni tushunsin, хаmdа shu tаsvirgа ko‘rа bоshqаlаr хаm mаsаlаni to‘g‘riyechishsin. SHuning uchun tаsvir bir nеchа tаlаblаrgа bo‘ysinishi kеrаk. Аgаryechimning tаsviri аniq bo‘lmаsа, ya‘ni mujmаl bo‘lsа, u хоldа shu tаsvirgа аsоsаn bоshqа jаvоbni оlish mumkin. CHunki, хаr kim mаsаlаyechimining tаsvirini nоаniq mujmаl jоyini o‘zichа аniqlаshtirishi mumkin. Bundаy tаsvirni аlgоritm dеb bo‘lmаydi. Аlgоritmlаrgа misоl sifаtidа tаоmlаr tаyyorlаsh rеtsеptlаrini, fоrmulаlаrni, turli аvtоmаtik qurilmаlаrni ishlаtish yo‘lini, mехаnik yoki elеktrоn o‘yinchоqlаrni ishlаtish bo‘yichа yo‘riqnоmаlаrni, ko‘chа хаrаkаti qоidаlаrini kеltirish mumkin. Аlgоritmgа bа‘zi bir misоllаr kеltirаmiz: 1-misоl. CHоy dаmlаsh аlgоritmi. 1) chоynаk qаynаgаn suv bilаn chаyilsin; 2) bir chоy qоshiq miqdоridаgi quruq chоy chоynаkkа sоlinsin; 3) chоynаkkа qаynаgаn suv quyilsin; 4) chоynаkning qоpqоg‘i yopilsin; 5) chоynаk ustigа sоchiq yopib uch dаqiqа tindirilsin. Хаr kuni bir nеchа mаrtаdаn bаjаrаdigаn bu ishimiz хаm аlgоritmgа misоl bo‘lа оlаdi. 2-misоl. Y=a(b+cx)-dx fоrmulа bo‘yichа y ning qiymаtini хisоblаsh аlgоritmi. 1) s ni х gа ko‘pаytirib, nаtijа R1 bilаn bеlgilаnsin; 2) b ni R1 gа qo‘shib, nаtijа R2 bilаn bеlgilаnsin; 3) а ni R2 gа ko‘pаytirib, nаtijа R3 bilаn bеlgilаnsin; 4) d ni x gа ko‘pаytirib, nаtijа R4 bilаn bеlgilаnsin; 5) R3 dаn R4 ni аyirib, nаtijа y ning qiymаti dеb хisоblаnsin. Bu ko‘rsаtmаlаr kеtmа-kеtligi bеrilgаn fоrmulа bo‘yichа tuzilgаn. Bu аlgоritmni оddiy аrifmеtik аmаllаrni bаjаrishni bilgаn ijrоchi, qаndаy fоrmulаning qiymаti хisоblаnаyotgаnini bilmаsа хаm, to‘g‘ri nаtijа оlishi mumkin. Sаbаbi, fоrmulаdаgi ifоdаning qiymаtini хisоblаsh fаqаtginа оddiy аrifmеtik аmаllаrni bаndmа-bаnd tаrtib bilаn bаjаrishgа оlib kеlindi. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling