Avtomatika va telemexanika


Download 1.46 Mb.
bet3/13
Sana15.06.2023
Hajmi1.46 Mb.
#1481480
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Bog'liq
AVTOMATIKA VA TELEMEXANIKA TIZIMLARINING ISHONCHLILIGI 2

2-AMALIYOT MASHG‘ULOTI
MA’LUMOTLARGA ISHLOV BERISH USULLARI VA TEMIR YO’L AVTOMATIKASI VA TELEMEXANIKASI TIZIMLARI ISHONCHLILIGINING TAHLILI

Ishonchlilik nazariyasining asosiy masalalaridan biri bu ishlayotgan temir yo’l bekatlari va peregonlarida qayd qilingan buzilishlar to’g’risidagi statistik ma’lumotlar hamda qismlar ishlash qobiliyatlarini qayta tiklash va buzilishlar oldini olishga qaratilgan xizmat ishlarini o’tkazish to’g’risidagi ma’lumotlar asosida avtomatika tizimlari ishonchliligini tahlil qilishdir.


Avtomatika va telemexanika tizimlaridan foydalanish ishonchliligining tahlili quyidagi tartibda olib borilishi kerak:

  1. Tizimdagi buzilishlarning umumiy tahlili;

  2. Buzilishlarni tegishli funksional qismlarga taqsimlash va ularning jadalligini hisoblash;

  3. Buzilishlarni qismlar bo’yicha taqsimlash va ularning jadalligini hisoblash;

  4. Buzilishlarni ularning turi bo’yicha taqsimlash;

  5. Buzilishlarni ularning paydo bo’lish turi bo’yicha taqsimlash;

  6. Buzilishlarni ularning oqibatlari bo’yicha taqsimlash;

  7. Buzilishlarni temir yo’l transporti sohalari bo’yicha taqsimlash;

  8. Buzilishlarni yilning oylari va fasllari bo’yicha taqsimlash;

  9. Buzilishlar taqsimlanishi qoidasini aniqlash va ularning ko’rsatkichlarini baholash;

  10. Tizim qismlari ishlash qobiliyatini qayta tiklash vaqtining taqsimlanishi qoidalarini aniqlash va ularning ko’rsatkichlarini baholash;

  11. Tizim qismlari buzilishi va ularning ishlash qobiliyatini qayta tiklash ishlariga sarflangan xarajatlarni hisoblash va boshqalar.

Ishonchlilikni tahlil qilish usuli temir yo’l transportidagi avtomatika va telemexanika kafedrasi tomonidan O’rta Osiyo temir yo’li bekatlaridagi marshrut - releli markazlashtirish tuzilishlarida qayd qilingan buzilishlar to’g’risidagi statistik ma’lumotlarga asoslangan.
Bir yil davomida beshta bekatda 712 buzilish qayd qilingan. Bu demak, har bir markazlashtirilgan strelkaga 1,56 buzilish to’g’ri keladi. Marshrut - releli markazlashtirishning har bir markazlashtirilgan strelkaga to’g’ri keladigan buzilishlar jadalligi esa soatiga 18,0×10 - 5 ga teng. Bunda buzilishlar jadalligi

  • A bekatida 11,7∙10 - 5;

  • B bekatida 28,1∙10 - 5;

  • V bekatida 23,2∙10 - 5;

  • G bekatida 11,1∙10 - 5;

  • D bekatida 10,4∙10 - 5 ni tashkil etadi.

Tizimlar ishlash sharoitlarining tahlili asosida ushbu bekatlarda markazlashtirish tuzilishlari qismlarining ishlashi sifati to’g’risida xulosalar chiqarish mumkin.
Misol uchun, A, G va D bekatlaridagi buzilishlar kamligini bu bekatlardagi markazlashtirish tuzilishlari uzoq vaqt davomida yuqori malakali ishchilar tomonidan olib borilishi bilan tushuntirish mumkin.
B bekatida og’ir iqlimiy sharoitlar (9 oy davomida qattiq changli shamollar esadi), yuklash ishlari olib borilishi, xizmat qiladigan xodimlar doimo almashishi oqibatida eng ko’p buzilishlar qayd qilingan.
V bekatida markazlashtirish tizimi birinchi yil ishlatilib, unda xizmat qiluvchi xodimlarning malakasi yuqori emas, tizim bilan foydalanadigan poyezdlar harakatini tartibga soluvchi xodimlarning tajribasi kam. Bundan tashqari, loyihachilar va quruvchilarning xatolari ham chiqib turibdi.
Keltirilgan usul asosida markazlashtirish buzilishlarining umumiy sonidan ularning belgilari bo’yicha tanlab ko’rib chiqamiz.
1- jadvalda buzilishlarning 69,5 % asta - sekin paydo bo’ladigan, 14,9 % - tasodifan paydo bo’ladigan, 10,2 % - ba’zi vaqtda paydo bo’ladigan va 5,4 % - ishchilar aybi bo’yicha paydo bo’ladigan buzilishlar ekanligi ko’rinib turibdi. Buzilishlarning asosiy qismi (95,3 % ) himoyali buzilishlar, 4,7 % esa xavfli buzilishlardir, ya’ni ular alohida holatlarda poyezdlar harakati xavfsizligining buzilishiga olib kelishi mumkin. Demak, markazlashtirish tizimi tuzilishlarining ishonchliligini oshirish lozim.
Buzilishlar soni temir yo’l transportining xizmatlariga (xo’jaliklariga) bo’linganida, ularning 42 % signallashtirish va aloqa xizmatiga (Sh), 36 % yo’l xo’jaligi xizmatiga (P), va 2 - 3 % dan boshqa xizmatlarga tegishliligi ko’rinadi.
Markazlashtirish tizimi tuzilishlarining ishonchliligini baholash uchun ularni quyidagi funksional qismlarga bo’lish mumkin: bekatlardagi rels zanjirlari; strelkalar elektr o’tkazuvchilari (shu jumladan, strelkalar garnituralari, o’tkazuvchilar, strelka qismlari); svetoforlar; kabel va ta’minlovchi liniyalar; elektr ta’minlash manbalari; elektr mashinalar; o’rnatuvchi qismlar; bloklar; relelar; transformatorlar; pultlar; stativlar.
Buzilishlarni markazlashtirish tizimining funksional qismlariga bo’lganda, rels zanjirlari buzilishlari ularning 37,3 % tashkil etishi aniqlanadi. Bu buzilishlarning 31,9 % ajratuvchi stiklar ulanishi, 10,5 % tortadigan kamarlarda kalta ulanishlar paydo bo’lishi, 7,9 % rels ulanishlari uzilishi, 6 % yo’l relesidagi kuchlanish pasayishi va boshqa sabablar natijasida paydo bo’lishi mumkin. Rels zanjirlari buzilishlarining 60,6 % yo’l va strelkalardagi buzilishlar natijasida paydo bo’ladi, 12,8 % esa signallashtirish va aloqa hizmatiga tegishli.
Buzilishlar soni bo’yicha ikkinchi o’rinni elektr o’tkazuvchilar egallaydi (31,8 %). Ularning 14,3 % - strelka buzilishlari, 10,5 % - elektr o’tkazuvchisi buzilishlari, 7 % esa elektr o’tkazuvchisi garnituralarining buzilishlaridir. Elektr o’tkazuvchilar buzilishlari umumiy soning 41,8 % yo’l xo’jaligi xizmatiga, 30,7 % esa signallashtirish va aloqa xizmatiga tegishli.
Markazlashtirish tizimlari buzilishlarining 6 %ini svetoforlar buzilishlari tashkil etadi. Bu buzilishlarning 25,6 % svetofor chiroqlarining ipi kuyishi, 40,4 % svetofor boshi yoki linzalar sinishi natijasida sodir bo’ladi. Svetoforlar buzilishining 58 % signallashtirish va aloqa xizmatiga tegishli.
Markazlashtirish tizimlarining yo’llar yonida qo’yiladigan vositalarining buzilishlari umumiy sonining 80,3 %, postlarda o’rnatiladigan vositalarning buzilishlari esa 19,7 %ni tashkil etadi. Relelar buzilishlari 10,1 % tashkil etib, ular shtepsel rozetkalarida ulanish bo’lmagani, elektr va mexanik tavsiflar to’g’ri kelmagani, ulanishlar kuyishi natijasida paydo bo’ladi. O’rnatiladigan vositalar (saqlagichlar, knopkalar) buzilishlari markazlashtirish tizimlari buzilishlarining 6,6 %, qolgan ishlatiladigan qismlar buzilishlari esa 1 – 3 %ni tashkil etadi.
Markazlashtirish tizimlarining buzilishlari asosiy qismlar bo’yicha taqsimlanishi va ular jadalligining hisoboti 2 - jadvalda keltirilgan. Buzilishlar o’rtacha jadalligining hisoboti quyidagi ifoda bo’yicha amalga oshiriladi:


(1)

bunda n - qismning bir yil davomida sodir bo’lgan buzilishlar soni;


N - sinovdan o’tgan qismlar soni;
Δt = 8760 soat - bir yilga teng sinov muddati.
Buzilishlarning oldini olish ishlarining mavjud bo’lgan tizimi bo’yicha ishlar olib borilishni hisobga olgan holda λo’rtacha ko’rsatkichi buzilishlar jadalligining o’rtacha miqdoriga tengligini aytib o’tish kerak. Bundan so’ng buzilishlar jadalligining ishonchli chegaralari 0,9 ga teng ehtimollik bilan hisoblanadi. λmin va λmax ko’rsatkichlarining miqdorlari quyidagi tegishli ifodalar bo’yicha hisoblanadi:
; (2)
bunda r1 va r2 - ishonchli intervallar jadvalidan olingan koeffitsiyentlar.
1 - jadval



Buzilishlar turlari

5 bekatdagi buzilishlar soni

Soni

Umumiy songa qaraganda %

1

Buzilishlarning sodir bo’lish turlari










Tasodifan sodir bo’ladigan

106

14,9




Asta - sekin paydo bo’ladigan

495

69,5




Ba’zan sodir bo’ladigan

72

10,2




Ishchilar aybi boyicha sodir bo’ladigan

39

5,4

2

Natijasi bo’yicha










Himoyali

678

95,25




Xavfli

34

4,75

3

Xizmatlar (xo’jaliklar) bo’yicha










Sh (signallashtirish va aloqa)

301

42,3




P (yo’l xo’jaligi)

256

35,96




V (vagonlar xo’jaligi)

21

2,96




E (elektr ta’minlash)

15

2,1




D (poyezdlar harakatini boshqarish)

14

1,96




T (lokomotivlar xo’jaligi)

14

1,96




Boshqalar

91

12,76

4

Yilning oylari bo’yicha




Yanvar

57

8,0




Fevral

26

3,66




Mart

34

4,78




Aprel

54

7,58




May

80

11,24




Iyun

65

9,13




Iyul

78

10,94




Avgust

76

10,67




Sentabr

64

8,99




Oktabr

83

11,66




Noyabr

42

5,9




Dekabr

53

7,45

5

Yilning fasllari bo’yicha




Qish

136

19,11




Bahor

168

23,6




Yoz

219

30,74




Kuz

189

26,55




Jami

712

100

2 -jadval







Qismlar nomlari

Qismlar soni

Buzilishlar soni

Buzilishlar jadalligi

10 - 6 1/soat

N

n

λmin

λo’rta

λmax

I

Rels zanjirlari

481

266

57,7

63

68,5

1

Ballast

456

16

3,09

4,45

6,27

2

Yo’l reostatlari (o’zgaruvchan qarshiliklar)

962

1

0,01

0,11

0,42

3

Relslar

456

11

1,95

3,06

4,64

4

Stiklardagi ulovchilar

22800

20

0,07

0,1

0,13

5

Butleg ulovchilar

1924

26

1,15

1,54

2,09

6

Ajratadigan stiklar

2280

87

3,8

4,35

5,05

7

Noto’g’ri sozlangan rels zanjirlari

481

16

2,6

3,8

5,43

8

Tortadigan kamarlar

1368

29

1,76

2,33

3,03

9

Strelkalardagi ulovchilar

805

6

0,45

0,87

1,53

10

Solishlar

912

3

0,19

0,37

0,82

II

Strelkalar elektr o’tkazuvchilari

456

227

56,75

49,31

65,9


a) Strelkalar

456

102

22,8

25,5

29

1

Ostryaklar (uchlar)

912

5

0,31

0,62

1,14

2

Mahkamlaydigan boltlar

5472

23

0,18

0,27

0,39

3

Rama relslari

912

17

1,48

2,11

3,01

4

Strelkalar tagidagi moslamalar

1824

56

2,89

3,5

4,22

5

Begona jismlar tushishi

456

11

2,89

3,06

4,22


b) Elektr o’tkazuvchilar

456

75

16,19

18,75

21,84

1

Motori

456

1

0,08

0,27

1,04

2

Avto qayta ulovchi

5472

17

0,24

0,35

0,49

3

Ulash simlari

8208

9

0,07

0,11

0,17

4

O’tkazuvchining boltlari

1824

2

0,03

0,11

0,29

5

Friksiyaviy ulanish

456

13

2,21

3,31

4,86

6

Himoyalash ulanishi

456

4

0,44

1,11

2,22

7

Nazorat tortish moslamasi

912

1

0,011

0,12

0,46

8

Ishchi tortish moslamasi

912

1

0,011

0,12

0,46

9

Strelka kesilishini qayd qiladigan moslama

456

18

3,55

5,01

6,95


v) Strelkalar garnituralari

456

50

10,32

12,5

16,06

1

Mahkamlash boltlari

5472

4

0,34

0,08

0,16

2

Ostryak sirg’asi

912

6

0,37

0,71

1,25

3

Ishlaydigan tortish moslamasi

912

10

0,77

1,24

1,91

4

Burchakli moslama

2736

7

0,15

0,28

0,47

5

Nazorat qiladigan tortish moslamasi

912

33

3,25

4,14

5,24

III

Svetoforlar

466

43

8,52

10,5

12,98

1

Chiroqlar

1289

11

0,57

0,9

1,36

2

Chiroq o’rnatadigan moslama

1389

3

0,09

0,24

0,53

3

Svetofor boshlari

678

12

1,32

2,02

3,01

4

Ulash simlari

1878

7

0,23

0,42

0,71

5

Linzalar

1389

6

0,26

0,49

0,86

IV

Kabel liniyalari

5472

20

0,3

0,42

0,56

1

Ulash muftalari

5472

9

0,11

0,18

0,29

2

Kabelning himoyalash qoplamasi

5472

5

0,04

0,14

0,26

3

Kabel simlari

5472

4

0,01

0,08

0,33

4

Asboblar noto’g’ri ulanishi

5472

2

0,01

0,04

0,1

V

Elektr ta’minlash liniyalari

10

16

125,1

182,8

257,8

1

Liniya kuchlanishi

10

16

125,1

182,8

257,8

VI

Elektr ta’minlash manbalari

799

1

0,02

0,14

0,38

1

Akkumulyatorlar

799

1

0,02

0,14

0,38

VII

Elektr mashinalari

2384

8

0,224

0,88

0,62

1

O’ramalari

7152

5

0,03

0,07

0,13

2

Mahkamlash gaykalari

42912

3

0,002

0,007

0,02

VIII

O’rnatiladigan moslamalar

7259

45

0,58

0,71

0,86


a) Saqlagichlar

6553

30

0,39

0,52

0,68

1

Saqlagich ipi

6553

14

0,18

0,24

0,3

2

O’rnatish moslamasidagi ulanish

6553

16

0,21

0,28

0,38


b) Knopkalar

706

15

1,66

2,42

3,46

1

Ulanishlar tizimi

1326

15

1,66

2,42

3,46

IX

Bloklar

1326

9

0,46

0,77

1,08

1

Shtepsel rozetkasi

1326

9

0,46

0,77

1,08

X

Relelar va transmitterlar

16455

59

0

0,41

0,49


a) Transmitterlar

59

2

1,02

3,88

10,15

1

O’ramalar

59

1

1,2

1,92

7,38

2

Uchtalik ulanish

236

1

0,05

0,48

1,85


b) Shtepselsiz rele

485

5

0,57

1,177

2,17

1

Uchtalik ulanish

2910

4

0,07

0,15

0,3

2

Noto’g’ri ulanish

485

1

0,02

0,23

0,88


v) Shtepselli rele

4153

17

0,34

0,47

0,65

1

Uchtalik ulanish

33224

8

0,02

0,027

0,04

2

Shtepsel ulanishi

4153

4

0,04

0,109

0,22

3

Elektr magnit tizimi

4153

3

0,03

0,08

0,18

4

Diodlar

4153

2

0,01

0,05

0,13


g) Bloklardagi kichkina relelar

6776

4

0,029

0,068

0,135

1

Uchtalik ulanishlar

40656

2

0,001

0,005

0,013


d) Shtepselli kichkina relelar 0.05

1475

10

0,48

0,78

1,19

1

Ulanishlar 0.40

8850

1

0,001

0,013

0,05

2

Shtepsel ulanishi

1475

2

0,04

0,15

0,4

3

Loyihaviy xatolar

1475

2

0,04

0,15

0,4


e) Kodli transmitter relelari

1475





1

Uchtalik ulanishlar

3507

21

0,49

0,68

0,92

2

Elektr magnit tizimi

21042

19

0,07

0,1

0,14


XI. Pultlar

3507

2

0,02

0,06

0,16

1

Nazorat chiroqlari

8664

3

0,01

0,04

0,08

2

Chiroq o’rnatadigan moslama

8664

1

0,001

0,012

0,04


XII. Stativlar

206

12

4,35

6,6

9,9

1

Ulash simlari

456

10

1,55

2,5

3,82

2

Mahkamlaydigan gaykalar

456

1

0,02

0,27

1,04

3

Kolodkalar

4008

1

0,02

0,28

0,85

Bitta rels zanjiri buzilishlarining o’rtacha jadalligi 63,0·10 - 6 1/soat ga teng. Rels zanjirlarining eng ishonchsiz bo’lgan qismlari− bu uzilishlari jadalligi 4,35 ·10 - 6 1/soat ga teng ajratuvchi stiklardir. Tortadigan kamarlar buzilishlari jadalligi 2,33 ·10 - 6 1/soat, butleg ulanishlar buzilishlari jadalligi 1,54 ·10 - 6 1/soat, stiklar ulanishlari 0,1 ·10 - 6 1/soat ga teng. Strelkalar qismlari buzilishlari natijasida elektr o’tkazuvchilar buzilishlarining 45 % i sodir bo’ladi. Eng ko’p sodir bo’ladigan buzilishlar bu strelkalar tagidagi moslamalar (3,5·10 - 6 1/soat) hamda rom relslari (2,11·10 - 6 1/soat) buzilishlaridir.
Elektr o’tkazuvchilar qismlari buzilishi natijasida buzilishlarning 33 % sodir bo’ladi. Elektr o’tkazuvchilarning eng ishonchsiz qismlari bu avto qayta ulovchi ulanishlari (0,35·10 - 6 1/soat) hamda friksiyaviy ulanishdir (3,61·10 - 6 1/soat).
Strelkalar buzilishlarining 22 % i garnituralar buzilishlaridan kelib chiqadi. Bunda nazorat tortish moslamalar buzilishi jadalligi 4,14∙10 - 6 1/soat ni, ishchi tortish moslamalar buzilishi jadalligi esa 1,24∙10 - 6 I/soat ni tashkil etadi.
Bekatlardagi svetoforlar qismlari buzilishi quyidagi jadalliklarga ega: JS - 15 va JS - 25 chiroqlari - 0,9∙10 - 6 1/soat, svetoforlar boshi - 2,02∙10 - 6 1/soat, linzalar - 0,49∙10 - 6 1/soat, ulash simlari - 0,42∙10 - 6 1/soat.
Markazlashtirish tizimlari tarkibiga kiradigan asosiy ishlash qismlar buzilishlari sonining yil davomida o’zgarishi 2 - rasmda ko’rsatilgan.
Bahorda va kuzda strelkalar elektr o’tkazuvchilarining buzilishlari ko’payadi (2,a - rasmi). Bu asosan nazorat tortish moslamalari va avto qayta ulovchilar ishdan chiqishi (2,v - rasmi), strelkalar o’tkazuvchilari (2,b - rasmi) va garnituralar (2,g - rasmi) buzilishlari bilan bog’liq.
Yozda rels zanjirlarining ishdan chiqish stiklarning ajratadigan qatlamlari va tortish kamarlari teshilishi, ajratadigan stiklar ko’chishi va saqlagichlar o’rnatadigan moslamada ulanishning yo’qolishi tufayli keskin oshib ketadi (2,d - rasm).
Buzilishlar oldini olish ishlarning rejalari tuzilganda, buzilishlar jadalligi yil davomida o’zgarishini ko’zda tutish kerak. Buning uchun buzilishlar jadalligi o’zgarishi nisbiy koeffitsiyenti quyidagi ifoda bo’yicha hisoblanadi:
(3)

bunda - yilning alohida mavsumida buzilishlar jadalligi o’zgarishi koeffitsiyenti;


- yilning alohida mavsumida sodir bo’lgan buzilishlar soni;
- yilning qish, bahor, yoz va kuz mavsumlari davomida sodir bo’lgan buzilishlar soni.
Yilning qish, bahor, yoz va kuz mavsumlari davomida sodir bo’lgan buzilishlar jadalliklarini quyidagi ifoda bo’yicha hisoblash mumkin:
(4)
bunda - yil davomidagi buzilishlarning o’rtacha soni.
Ushbu ifodalar bo’yicha bajarilgan hisoblarning natijalari 3-jadvalda keltirilgan. Yo’llar yonida o’rnatiladigan vositalar buzilishlarning asosiy qismi (67 % ) asta sekin paydo bo’ladigan buzilishlar bo’lgani uchun buzilishlar oldini olishga qaratilgan ishlar muddatini o’zgartirish yo’li bilan ular sonini keskin qisqartirish mumkin. Buning uchun qvaqt>1 bo’lgan yilning mavsumlarida buzilishlar oldini olishga qaratilgan ishlar muddatini qisqartirish tavsiya etiladi.

  1. Strelka elktr o’tkazuvchisi b) Strelka




kuz qish bahor yoz kuz kuz qish bahor yoz kuz


v) Elektr o’tkazuvchi g) Strelka garnituralari












kuz qish bahor yoz kuz kuz qish bahor yoz kuz


d) Rels zanjirlari



2-rasm
Buzilishlar oldini olishga qaratilgan ishlar muddatini yilning har bir mavsumi uchun quyidagi ifoda bo’yicha aniqlash mumkin



bunda - buzilishlar oldini olishga qaratilgan ishlarning oldindan qo’llanadigan muddati.


Ishonchlilikni tahlil etishning keyingi poq’onasi buzilishlarni taqsimlash qonunini aniqlash va har bir qism uchun ularning ko’rsatkichlarini maxsus usul yordamida baholashdan iborat [7]. Ushbu qo’llanmada strelkalar elektr o’tkazuvchilari va rels zanjirlari buzilishsiz ishlashi muddati buzilishlar asta sekin paydo bo’lganida normali taqsimlanish qonuniga bo’ysunishi ko’rsatilgan. Buning ko’rsatkichlari 4 - jadvalda keltirilgan.
4 - jadval

Markazlashtirish tarkibida ishlaydigan qismning nomi

Beto’xtov ishlashning o’rtacha vaqti, sutka

O’rtacha kvadrat o’zgarishi σ, sutka

O’zgaruvchanlik koeffitsiyenti, ε = σ/T

Tmin

To’rta

Tmax

εmin

εo’rta

εmax

Rels zanjirlari

35,5

37,0

38,5

11,8

0,333

0,32

0,307

Elektr o’tkazuvchilar va garnituralar

42,9

46,0

49,1

13,2

0,307

0,287

0,269

Elektr o’tkazuvchilar

52,7

58,0

63,3

16,5

0,313

0,285

0,261

Elektr o’tkazuvchilarning garnituralari

49,0

54,0

59,0

14,8

0,302

0,274

0,251




Download 1.46 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling