Avtomobil dvigateli va boshqa agregatlarini elektron boshqarish : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qo'llanma

1.4 -ra sm . « K -Je tro n ic » yonilgN ni m ex an ik u zlu k siz p urkash 
tiz im in in g sx em asi.
Lekin IY o D b oshqa rejim larga, xususan, sovuq m o to m i ishga 
tu sh irish , salt ishlash, qism an va to ‘la yuklam a bilan ishlash rejim - 
lariga ham m oslashgan b o ‘lishi kerak. Bu rejim larda ishchi antlash- 
m an i boyitish yoki suyultirish zaru r b o ‘ladi. Ishchi aralashm aning 
tarkibini m otom ing ish rejimiga moslash m aqsadida plunjem ing yuqori 
to m o n id an , ya’ni C k an ali orqali taqsim lagichga boshqaruvchi bosim
u zatiladi. Bu bosim m o to m in g ish rejim iga bog‘liq boMib, uning 
qiym ati boshqaruvchi bosim rostlagichi 7 to m o n id a n belgilanadi.
E lek tr benzo n aso s 2  m o to r tirsakli valining aylanishlar c h a sto ­
tasiga bog‘liq boMmagan h olda ishlaydi. U o ‘t oldirish kaliti ulangan 
va tirsakli val aylanayotgan hollarda ishga tushadi. N asosning bosim
b o ‘yicha ikki karra, uzatish b o lyicha esa o ‘n karra zaxiraga ega 
boMganligi sababli, purkash tizim iga bosim rostlagichi o 'rn atila d i. 
Bu rostlagich 4 m e ’yorlag ich -taq sim lag ich ichiga joylashtirilib, u 
A (yonilgM u zatish ) va В (o rtiq c h a yonilgMni bakga qaytarish) 
kanallari bilan tutashtirilgan.
M o to rn i ishga tushirish v aq tid a benzo n aso s 8  purkash tizim ida 
yonilgM bosim ini hosil qiladi. A gar m ot )r sAviR)
d a n p ast) boMsa, ele k tro m a g n it b o sh q a u ^ g |^ e
|2
17
bo lean ism
aVoiy
gan isnga 
n o m id a g i
O ’z b e k i s t o n M K

---

Boshqaruvchi bosim
Pishang
1.5-rasm . M e ’y o rla g ic h -ta q sim la g ic h :
/ — y o n ilg 'i u zatish kanali; 
2, 7 — differensial k la p a n n in g m os ravishda yuqori 
va pastki k a m e ra la ri; 
3 — p lunjer; 4  — k lap an p rujinasi; 5  — k lap an diafragm asi;
6 — gilza.
tu sh irish forsunkasi / / m a ’lum vaqt d a v o m id a ( - 8 —2 sek u n d ) 
kiritish kollektoriga q o ‘sh im ch a yonilgM purkaydi. Ishga tushirish 
forsunkasining ishlash vaqti, m o to m in g h aroratiga k o ‘ra, term orele 
12 to m o n id an belgilanadi. Sovuq m o to m in g salt ishlash rejim ida 
aylanishlar chasto tasin i oshirish u c h u n klapan 10 orqali m otorga 
q o ‘sh im c h a havo uzatiladi. Sovuq m o to rn i ishga tushirish va uni 
qizdirish ja ra y o n id a ishchi aralashm ani boyitish b o shqaruvchi b o ­
sim rostlagichi 7 to m o n id a n taqsim lagich plunjeri ustidagi bosim - 
ning kam aytirilishi va p lu n je rn in g k o ‘pro q koM arilishi hisobiga 
am alga oshiriladi.
M o to r h aro rati 35°C d an osh g an d an keyin term o re le 12 ishga 
tu sh irish forsunkasi 11 ni o ‘ch ira d i va m o to rg a yonilgM ishchi 
fo rsu n k alar orqali uzatiladi.
M e ’y o rlagich-taqsim lagich b en zo n aso sd an Л kanali orqali kir­
gan yonilgMni m o to m in g ish rejim iga k o ‘ra m e ’yorlaydi va £ kanali 
orqali silindr fo rsunkalari (injektorlari)ga taqsim laydi.
T aqsim lagich plunjeri 3  ning (1 .5 -rasm ) holati bosim diskining 
h arakati bilan bogMiq. P lunjer 3  tirqishli gilza 6 da harak atlan ad i. 
Bu juftlikdagi zichlik m inim al tirqish va ishqalanuvchi yuzalarning 
yuqori tozaligi hisobiga ta'm in la n a d i.
18

---

1 .6 -ra s m . F o rsu n k alarg a u z a tilay o tg an y o n ilg 'i u lu sh ig a k o 'ra
difTerensial k la p a n n in g holati: 
a) 
y o n ilg 'i u lu sh i k ich ik b o 'lg a n d a ; 
b) 
y o n ilg 'i u lu s h i k atta b o 'lg a n d a .
Plunjerga pastdan bosim diskining pishangi, yuqoridan esa b o sh ­
qaruvchi bosim t a ’sir qiladi. T aqsim lagich va ch iqish kanallari E  
orasiga differensial k lap a n lar joylashtirilgan. D ifferensial k lap a n ­
lar, y u q orida t a ’k idlangandek, p lu n jer harakati bilan forsunkalarga 
uzatilayotgan y onilg‘i sarfi orasida chiziqli bog‘lanishni ta ’m inlash 
u c h u n xizm at qiladi.
D ifferensial klapan pastki 7 va yuqorigi 2  kam eralard an iborat 
boMib, u lar p o ‘la t diafragm a 5 bilan ajratilgan. D ifferensial klap an - 
lam in g pastki kam eralarin in g ham m asi halqali kanal vositasi bilan 
tutash tirilg an va ishchi bosim ostida boMadi. PoMat diafragm aga 
pastki to m o n d a n yonilgM ning ishchi bosim i ta ’sir qilsa, yuqoridan 
prujina 4 bosib tu ra d i. P lunjer tirqishlari orqali differensial k lap a n ­
ning yuqori kam erasiga yonilgM uzatilganda p rujina 4 ning bosim
kuchiga yonilgM bosim i q o ‘shiladi va diafragm a 5  pastga egilib, 
yonilgM ning E  kanaliga oMish tirqishini k attalashtiradi (1 .6-rasm ). 
Y uqori kam eradagi yonilgM bosim i pasayadi, diafragm a b irm u n c h a
to lg lrilanadi va n atijada d in am ik m u v o zan at, y a ’ni p lu n jer harakati 
bilan forsunkalarga uzatilayotgan yonilgM orasidagi t a ’m inlanishi 
z a ru r boMgan chiziqli bogManish yuzaga keladi.
YonilgM bosim i rostlagichi purkash tizim idagi yonilgM bosim ining 
qiym atini o ‘zgarm as holda ushlab turadi. Bosim belgilangan qiym at­
dan ortishi bilan porshen prujinani siqib, o ‘ng tom oniga harakatlanadi 
va ortiqcha yonilgMni В kanal orqali bakka qaytarilishiga im kon beradi.
19

---

1 
I 
Atmosfera 
4
bosimi
1 .7 -r a s m . B o sh q aru v ch i b o sim ro stlag ich i.
B oshqaruvchi b o sim ning rostlagichi (1 .7 -rasm ) boshqaruvchi 
bo sim n i, asosan sovuq m o to rn i ishga tushirish va qizd irish d a, salt 
va t o l a y u k lam alar bilan ishlaganda o ‘zgartiradi.
R ostlagich yuqori 2  va pastki 4 diafragm alarga ega. Y uqori 
d iafragm a 2  ning o ‘rta qism ida y o n ilg in i qaytarish kanali В ni 
berkitishi m u m k in b o ‘lgan klapan 3  o ‘rnatilgan. Bu kanal o c h iq
boN ganda y o nilg‘i bosim rostlagichi orqali bakka qaytariladi.
B im etall plastinali p rujina 1 m o to r haro rati 3 5 -4 0 ° C d a n kam
boN ganda diafragm a 2  ni pastga egadi va diafragm a ustidagi ikkita 
k analni bir-biri bilan tu tash tirad i. Bu ja ra y o n d a pastki diafragm a 
4  ning ikkita silindrsim on prujinasi siqiladi. B oshqaruvchi bosim
rostlagichi silin d rlar blokida m axsus tayyorlangan m ayd o n ch ag a 
o ‘rnatiladi va u n in g t a ’sirida isiydi. B undan tash q a ri, bim etall p ru ­
jin a / ga e le k tr isitgich h am o ‘ralgan. Bu y o n ilg ln in g boyitilish 
jara y o n in i t o ‘xtatishni tezlatish u c h u n zarurdir.
M o to m i ishga tushirish va qizdirish vaqtida rostlagich quyi­
dagicha ishlaydi: p ru jin a 1 diafragm a 2  ni pastga egadi va ikkita 
kanalni tu tash tirad i. Bu h olda boshqaruvchi bosim qiym ati kichik 
b o ia d i va taqsim lagich plunjeri tepaga k o la rila d i - ishchi aralashm a 
boyitiladi. M o to r haro rati k o la rilg a n i sari issiq t a ’sirida bim etall 
p lastina 1 yuqoriga k o ‘tarilib , diafragm a 2  ning egilish darajasini 
kam aytira boshlaydi. M o to r h aro rati 3 5 -4 0 ° C ga yetganda plas­
tin a / diafragm a 2  ni t o l a q o ‘yib yuboradi va klapan 3  qaytarish 
kanalini berkitadi.
20

---

Pastki diafragm aning holati bosim rostlagichning yuqori b o 'sh li- 
g‘iga dvigatel drossel to ‘siqchasining pastidan uzatiladigan siyrakla- 
shishga va diafragm a 4 ning tagidagi b o ‘shliqqa ulangan atm osfera 
bosim iga bogMiq. M o to r salt yoki q ism an y uklam ada ishlaganda 
drossel to ‘siqcha qism an berkitilgan boMadi va u n d an keyingi b o ‘sh- 
liqda maMum siyraklanish yuzaga keladi. N atijada pastki diafragm a 
atm o sfera bosim i ta 'sirid a ichki p ru jinani siqib, yuqori tirgakka 
qadaladi. Y uqori diafragm a klapan 3  ni berkitadi. B oshqaruvchi 
bosim o rta d i, ishchi aralash m a suyultiriladi.
M o to r toMa yuklam a bilan ishlay boshlaganda drossel t o ‘siqcha 
toMa o c h iq boMadi va u n d a n keyingi bo^shliqda siyraklashish ka­
m ayadi, y a 'n i bosim o rtadi. Pastki diafragm a pastki chekka h o lat- 
gach a egilib, ichki pru jin an in g siqish kuchini keskin kam aytiradi. 
N atijad a, yuqori diafragm a pastga egilib, klapan 3  n i och ad i. B osh­
qaruvchi bosim k am ayadi, ishchi aralash m a boyitiladi.
«K -Jetro n ic» tizim in i ishlatish jara y o n id a yuzaga kelishi m u m ­
kin boMgan nosozliklar va ularning sabablari 1.1 - va 1.2-jadvallarda 
keltirilgan.
/. I-jadval