Avtomobil dvigateli va boshqa agregatlarini elektron boshqarish : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qo'llanma

ISE
2 0 y i y
А ,
nom idagi 
0 ’zbekiston MK
© « IL M Z IY O » n a sh riy o t u yi, 201 2 -y .

---

K I R I S H
M am lakatim iz m ustaqillikga erishgan dastlabki kunlarid an o q
m u h ta r a m P r e z id e n tim iz I. K a rim o v n in g ta s h a b b u s la ri b ila n
0 ‘zb ekistonda b a rc h a so h alar kabi avtom obilsozlik sanoatiga ham
katta e ’tibor berila boshlandi. Qisqa davr ichida A sakada zam onaviy 
yengil av tom obillar, S am arq an d d a esa avtobus ishlab chiqaruvchi 
zavodlar q u rib bitirilib, ishga tushirildi. Y u rtim izd a ishlab ch iq ari- 
layotgan «N exia», «M atiz» va, ayniqsa, «Lasetti», «Spark» avto- 
m obillari eng zam onaviy, a n c h a m urakkab elektr va elektron asbob- 
lar bilan jih o z la n g a n b o ‘lib, boMajak a v to m o b ilc h i-m u h a n d isla r 
u larn in g tuzilishi va ishlashini yaxshi bilishlari zarur.
XX a srn in g ik k in c h i y a rm id a a v to m o b il tra n s p o rtid a so d ir 
b o ‘lgan ilm iy-texnikaviy tara q q iy o t e le k tro n ik a n in g rivojlanishi 
bilan c h a m b a rc h a s bogNiq. Bu davrda avtom obil tra n sp o rti asosan 
quyidagi y o 'n a lish la r b o ‘yicha rivojlandi:
— y o nilg1! tejam korligini oshirish;
— chiqindi gazlam i atro f-m u h itg a b o ‘lgan salbiy ta ’sirini kam ay­
tirish ;
— h arak at xavfsizligini oshirish;
— texnik xizm at k o ‘rsatishda m eh n a t sarfini kam aytirish;
— av to m o b illarn i boshqarish sam aradorligini oshirish.
Y onilg‘i tejam korligini o shirish. 0 ‘tg a n a srn in g o x irla rid a
d u n y o d a yuzaga kelgan energetik tan a z z u l neft narxining keskin 
k o ‘tarilib ketishiga olib keldi. Bu sh a ro itd a av to m obilsozlar oldiga 
tra n s p o rt v o sita la rin in g y o n ilg ‘i tejam k o rlig in i o shirish vazifasi 
q o ‘yildi. Hozirgi kunda yonilg‘i tejam korligi avtom obillam ing asosiy 
e k s p lu a ta ts iy a k o ‘rs a tk ic h la rid a n b irig a a y la n d i. A v to m o b illa r 
yonilg‘i tejam korligi tah lilin in g k o ‘rsatishicha, oxirgi yigirm a yil 
dav o m id a yengil av tom obillarda y o nilg‘i sarfi 30—40% , benzinli 
dvigatelli yuk avtom obillarida 2 0 -3 5 % , dizelli dvigatellarida esa 1 0 -
15% ga kam ayganligini k o ‘rsatdi.
Y onilg‘i sarfining bu darajad a pasayishi yangi turdagi dviga- 
tellarning ishlab chiqilishi, av to m o b illar tashqi d izaynining o ‘zga-
3

---

rishi va, asosan, dvigatellarga av to m atik ele k tro n boshqarish tizim - 
larini jo riy qilinishi bilan bogNiq.
A yniqsa, benzinli dvigatellarda yonilg‘i p u rkash tizim ini e le k ­
tro n b o sh q arishning keng koN am da am aliy tatbigN av tom obillar 
y onilg‘i tejam korligini ta ’m inlashda katta q a d a m b o ‘ldi.