Avtomobil dvigateli va boshqa agregatlarini elektron boshqarish : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qo'llanma

Avtomobil transportini boshqarish sam aradorligini oshirish.
Z am o n av iy avtom obil tran sp o rti rivojlanishining o ‘ziga xos to m o n - 
laridan biri - uni bo sh q arish n in g takom ilashuvidir. T ashish h ajm - 
larin in g o ‘sishi, tra n s p o rt vositalari so n in in g o rtish i b o sh q aru v
sifatiga va tezkorligiga k atta talab lar q o ‘yadi.
A vtom obil tra n sp o rtin i tez k o r boshqarish k o ‘p jih a tid a n tra n ­
sport vositasining turgan joyi, harak at k o ‘rsatkichlari va y o ‘l sh a- 
roitlari haqidagi m a ’lu m o tla m i to ‘la hajm d a va o ‘z vaqtida olinishi 
bilan belgilanadi. B undan tash q ari, y o ‘l-tra n sp o rt hodisasi, y o ‘lda 
yuzaga kelgan texnik nosozliklar, tibbiy yordam k o ‘rsatish zarurati 
haqidagi m a ’lu m o tla m i qabul qilish va tezk o r c h o ra k o ‘rish ham
boshqaruv tizim in in g zim m asiga yuklatiladi.
Bu ishlarni am alga oshirish u c h u n yerning s u n ’iy yoMdoshlari 
y o rd am id a ishlaydigan avtonavigatsiya tizim i jad a l rivojlanm oqda. 
D u n y o n in g b ir q a to r yirik s h a h a rla rin in g « e le k tro n k arta»lari 
tuzilgan.
J a m o a t tran sp o rti ishini bosh q arish , ishonchli xizm at aloqasini 
ta ’m inlash, yoN larning alo h id a qism larida h arak at tig ‘izligini b a h o - 
lash, avtom obillam ing m arshrutlarini optim allashtirish - avtom obil 
tra n sp o rti b o sh q a m v in in g uzviy m asalalari h iso b lan ad i. B unday 
tiz im la r « D isp e tc h e r b o sh q a m v in in g av to m a tla sh tirilg a n tizim i» 
(D B A T ) n o m in i olgan.
A v to m o b il tra n s p o r tid a e le k tro n q u r ilm a la r n i riv o jla n ish i 
tarixini shartli ravishda b ir n e c h ta bosqichlarga b o ‘lish m um kin.
Birinchi bosqich (1950-yilgacha). Bu bosqichni avtom obil tra n ­
sp ortida elek tro n ik a q o 'lla n ilish in in g b o s h la n g ic h davri d e b atasa 
b o ‘ladi. Bu bosqichda avtom obillarda ishlatilgan elek tro n asboblar­
ning asosini ele k tro n lam p alar tashkil qilgan boMib, u lar vibratsiya 
va zarbalarga chidam siz b o ‘lgan, m e ’y o rda ishlashi u ch u n q o ‘shim - 
c h a tok m anbayi o 'rn atilishini talab qilgan. 0 ‘sha davrlarda av to m o ­
billarda ishlatilgan elek tro n m oslam alar sifatida avtom obil radio- 
priyom niklari, xizm at aloqasini t a ’m inlovchi radiostansiyalar va 
konditsionerlarning ishini boshqaruvchi elek tro n tizim larni keltirish 
m u m k in .
Birinchi bosqichda avtom obillarda elektron m oslam alarini ishla- 
tish tasodifiy hoi b o ‘lib, ular tra n sp o rt v o sitalarining texnik va 
ekspluatatsiya tasnifiga jid d iy t a ’sir k o ‘rsatm agan.
6

---