Avtomobil dvigateli va boshqa agregatlarini elektron boshqarish : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qo'llanma

Avtomobillaming chiqindi gazlarini atrof-muhitga zararli ta ’si­
rini kamaytirish. T ran sp o rt vositalari so n in in g o rtish i, u lar h a ra - 
katining to b o ra tig ‘izlashishi, d u n y o m iqyosida ch iq in d i gazlar- 
ning a tro f-m uhitga k o krsatadigan zararli ta ’sirini kam aytirish m uam - 
m osini tu g ‘dirdi.
M asalan, zaharli b irik m alam i atm osferaga ch iq arish n in g u m u - 
m iy hajm i b o ‘yicha avtom obil transportiga A Q SH da 60% , Y evropa 
m am lak atlarid a 3 0 -4 0 % t o ‘g‘ri keladi. C h iq in d i gazlar tarkibida 
uglerod oksidi (C O ), azo t, oltingugurt va q o ‘rg‘oshin birikm alari, 
uglevodorodlar (C H ) m avjud boMib, u lar sh a h arlar havo basseyni- 
ning tozaligiga salbiy t a ’sir ko 'rsatad i.
O xirgi yillarda d u n y o d a so d ir boN ayotgan energetik va ekologik 
tanglik ko ‘pgina rivojlangan m am lak atlard a av to m o b illar ch iq in d i 
gazlarining toksinligini cheklovchi va y o n ilg i sifatini belgilovchi 
m e ’yoriy h u jjatlam in g (Y evropa Ittifoqining ch iq in d i gazlardagi 
zaharli m od d alam in g m iqdorini belgilovchi standartlar: Y EVRO -1 
(1992-yil), Y EV RO -2 (1996-yil), Y EV RO -3 (2001-yil), Y E V R O -4 
(2 0 0 5 -y il)) q a b u l q ilin is h i, e le k tro n b o s h q a ris h tiz im la rin in g
kengroq qoN lanilishiga kuchli turtki boNdi. C h u n k i bu m e ’yoriy 
hujjatlarga kolra, dvigatelning deyarli barch a ish rejim larida yonilgN 
aralashm asi stex io m etrik tark ib d a ushlab turilishi, m ajburiy salt 
ishlash rejim ida dvigatelga yonilgN uzatilishining to ‘xtatilishi, o ‘t 
oldirish yoki y o n ilg l purkash daqiqasini aniq va o p tim al rostlanishi 
talab qilinadi. 0 ‘tkazilgan k o ‘p ilm iy ta d q iq o tla r yuqoridagi talab- 
larni faqat elek tro n boshqarish tizim lari y o rd am id a am alga oshirish 
m um kinligini k o ‘rsatdi.
E lek tro n bosh q arish tiz im la rin in g jo riy qilinishi a v to m o b il­
larni ng yonilg‘i tejam korligini yaxshi lash bilan birga, ch iqindi g az­
lardagi zaharli m o d d ala rn in g m iq d o rin i sezilarli darajad a k am ay ­
tirish im k o n in i berdi.
C h iq in d i gazlarning toksinligini kam aytirish dvigatellar konst- 
ruksiyasini yaxshilash, zaharli m o d d alarn in g katalitik zararsizlantir- 
g ichlarini jo riy qilish yoNlari bilan hal qilinadi. B unda benzinli
4

---

dvigatellarda yonilg‘i uzatish va o ‘t oldirish tizim larini elek tro n
b o shqarishni tatb iq qilinishi yaxshi sam ara be rad i. Bu tizim larni 
elek tro n boshqarish dvigatelning barch a ekspluatatsiya rejim laridagi 
ishini o p tim allash tirish im koniyatlarini yaratadi.
C hiqindi gazlar tarkibini nazo rat qilish natijasida m otorga uzati- 
layotgan ishchi aralash m an in g tarkibini op tim al darajad a ushlab 
turish eng yaxshi natija beruvchi usullardan hisoblanadi.