Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

Т Р А Н С П О Р Т В О С И Т А Л А Р И
Т р а н с п о р т в о с и т а с и д ей ил ган д а ю к ва п а с с а ж и р л а р ­
ни т а ш и ш г а м ў л ж а л л а н га н и ш л а б ч и қ а р и ш ж и ҳ о зи ту- 
ш у н и л а д и . А в т о м о б и л ь т р а н с п о р т и в о с и т а л а р и и к к и гу­
ру ҳга б ў л и н ад и :
а) ў з и ю р а р , я ъ н и ҳ а р а к а т л а н т и р у в ч и д в и г а т е л и б о р
а в т о м о б и л я ар ва т ягач л ар;
б ) ў зи ю р м а с , я ъ н и а в т о м о б и л л а р ва т я г а ч л а р у л а и м а - 
си д а и ш л о в ч и т и р к а м а (п р и ц е п ) ва я р и м т и р к а м а л а р .
А в т о м о б и л ь т р а н с п о р т и в о с и т а л а р и н и н г а н и қ ш а р о - 
итд а с а м а р а л и ф о й д а л а н и л и ш и н и б е л г и л о в ч и б и р қ а н ч а
э к с п л у а т а ц и о н х у с у с и я т л а р и м авж уд.
А в т о м о б и л л а р н и н г а с о с и й э к с п л у а т а ц и о н х у с у с и я т л а - 
р и г а қ у й и д а ги л а р к и р а д и : д и н а м и к л и г и , ё н и л ғ и т е ж а м - 
к о р л и г и , б о ш қ а р и л у в ч а н л и г и , т у р ғ у н л и г и , ў т а ғ о н л и г и , 
ҳ а р а к а т л а н и ш р а в о п л и г и , с и ғ д и р а о л и ш л и г и , м у с та ҳ к а м - 
л и г и , ч и д а м л и л и ги , т е х н и к х и зм а т к ў р с а т и ш ва т а ъ м и р - 
л а ш г а м о с л и ги , о р т и ш -т у ш и р и ш и ш л а р и н и б а ж а р и ш га
м о сл и ги .
А в т о м о б и л н и н г д и н а м и к л и ги  д с й и л г а н д а у н и н г м а ъ ­
л у м йўл ш а р о и т л а р и д а ю к ва п а с с а ж и р л а р б и л а н б и р г а - 
л и к д а и л о ж и б о р и ч а м а к с и м а л ў р тач а т е з л и к б и л а н ҳ а р а - 
к а т л а н а о л и ш и т у ш у н и л а д и . А в т о м о б и л н и н г д и н а м и к л и г и
қ а н ч а я х ш и б ў л с а , т а ш и ш уч ун з а р у р в а қ т ш у н ч а кам
б ў л ад и , б и н о б а р и н а в т о м о б и л н и н г иш у н у м и ю қ о р и бўла- 
д и , я ъ н и м у а й я н в а қ т б и р л и г и д а а н и қ м а с о ф а г а ю к ё к и
п а с с а ж и р л а р н и кўп м и қ д о р д а т а ш и й о л а д и . А в т о м о б и л ­
н и н г д и н а м и к л и г и у н и н г т о р т и ш ва т о р м о з л а ш х у су си - 
я т л а р и га б о ғл и к д и р .
А в т о м о б и л н и н г ёнилғи т еж ам корлиги д ей и л га н д а, у н и н г
ҳ а р а к а т л а н и ш и учун ё қ и л а ё т г а н ё н и л ғи қ у в в а т и д а н о қ и л о -
7

---

на ф о й д а л а н и ш ту ш у н и л а д и . Ё н и л ғи т е ж а м к о р л и г и н и ҳ о - 
я тд а к атта а ҳ а м и я т г а э га б у л ган э к с п л у а т а ц и о н х у су си ят- 
д и р , ч у н ки ё н и л ги х ар аж ати у м у м таш и ш т а н н а р х и н и н г э н г
катта қ и с м и н и т а ш к и л этади . Ё н и л ги қ а н ч а кам сар4)лан са, 
а в т о м о б и л н и н г э к с п л у а т а ц и я х ар аж ати ш у н ч а а р зо н б ў ла- 
д и .
А вт ом обилнин г бош қ а р и лувча нли ги — б у  у н и н г б о ш қ а - 
р и л у в ч и ғи л д и р а к л а р и ҳ о л а ти га кўра ҳ а р а к а т й ў н а л и ш и - 
ни ў з г а р т и р а о л и ш х у с у с и я т и . А в т о м о б и л н и н г б о ш қ а - 
р и л у в ч а н л и г и у н и н г ҳ а р а к а т х а в ф с и зл и г и д а р а ж а с и г а кўп 
ж и ҳ атд ан т а ъ с и р этад и .
А вт о м о б и л н и н г т у р ғу н л и ги  д е й и л г а н д а у н и н г с и р ғ а - 
н и б к е т и ш , с и р п а н и ш ва а ғ д а р и л и ш г а қ а р ш и т у р а о л и ­
ш и т у ш у н и л а д и . А в т о м о б и л н и н г т у р гу н л и ги у н и н г т о р - 
м о з л а н и ш д и н а м и к а с и ва б о ш қ а р и л у в ч а н л и г и б и л а н б и р
қ а т о р д а ҳ а р а к а т х а в ф с и з л и г и н и т а ъ м и н л а й д и . А в т о м о ­
б и л н и н г т у р г у н л и г и , а й н и қ с а , с и р ғ а н ч и қ йўл ш а р о и т - 
л а р и ва ю қ о р и т е з л и к б и л а н ҳ а р а к а т л а н и ш д а к атта а ҳ а м и - 
я тга эга.
А вт ом обилнин г ў т а ғо н л и ги  у н и н г о г и р йўл ш ар о и т л а - 
ри ва й ў л д ан т а ш қ а р и д а (қ о р л и ё к и қ у м л и қ ў р и к д а р д а , 
б а л ч и қ ж о й л ар д а ) ҳ а р а к а т л а н а о л и ш х у с у с и я т и д и р . У та- 
го н л и к н и н г а ҳ ам и я ти э к и н з о р , ў р м о н зо р , к о н л ар ва б о ш қ а
й ў л с и з л и к ш а р о и т л а р и д а ёк и йўл ш а р о и т и о г и р бўлган
ж о й л ар д а и ш л о в ч и а в т о м о б и л л а р учун н и ҳ о я т д а к а т т а - 
д и р .
А в т о м о б и л н и н г ҳ а р а к а т л а н и ш р а в о н л и ги  д е й и л г а н д а
у н и н г н о т е к и с й ў л л ар д а к а т т а т е з л и к б и л а н \а р а к а т л а -
н и ш и д а к у зо ви (с а л о н и )н и н г т е б р а н м а с л и г и т у ш у н и л а ­
д и . Ў р тач а ҳ а р а к а т т е зл и г и д а р а ж а с и г а , т а ш и л а ё т г а н ю к - 
л а р с и ф а т и н и б у з и л м а с л и г и г а , ҳ а й д о в ч и ва п а с с а ж и р л а р
т о л и қ и б қ о л м а с л и г и н и ҳ и с о б га о л га н д а ҳ а р а к а т л а н и ш р а - 
в о н л и г и н и н г а ҳ а м и я т и кат тад и р .
А вт ом обилнинг сиғдира олиш хусусият и  у н д аги б и р вақ т - 
д а т а ш и л а д и г а н ю к л а р м и к д о р и ё к и п а с с а ж и р л а р с о н и
т у ш у н и л а д и . Ю к а в т о м о б и л и н и н г с и г д и р а о л и ш х у с у с и ­
я ти у н и н г ю к к ў т а р у в ч а н л и г и ва к у з о в и н и н г и ч к и ҳаж м
ў л ч о в л ар и б и л а н б о гл и қ . П а с с а ж и р а в т о м о б и л л а р и н и н г
с и г д и р а о л и ш и д е й и л г а н д а б и р в а қ т д а ҳ а р а к а т л а н у в ч и
п а с с а ж и р л а р с о н и ту ш у н и л а д и .

---

А вт ом обилнинг м у с т а ҳ к а м л и к хус у си я т и  у н и н г т у зати ш
учун зарур бўлган вақт тал аб эт у в ч и с и н и ш л а р ва б у зи л и ш - 
л а р с и з и ш л аш хусуси яти ди р.
А вт ом обилнинг чидам лилиги бу у н и н г т у зати ш учун э к с -
п л у а т а ц и я д а н т ў х т а т и ш н и т а л а б эт у в ч и қ и с м л а р и н и н г ж а ­
дал э с к и р и ш с и з и ш л а ш х у с у с и я т и д и р .
А в т о м о б и л н и н г т е х н и к х и з м а т к ў р с а т и ш ва т а ъ м и р - 
ла ш га м о сли ги  у н и н г к о н с т р у к ц и я с и б и л а н б о ғ л и қ б ў л и б , 
б у н д а й и ш л а р н и е н г и л в а о с о н л и к б и л а н ҳ а м д а қ и с қ а
в а қ т д а б а ж а р и ш д а н и б о р а т д и р . Б у н д а й и ш л а р н и б а ж а ­
р и ш г а кў п в а қ т т а л а б э т и л с а , т а ш и ш т а н н а р х и қ и м м а т -
л а ш а д и .
А вт о м о би лн и н г ю к о р т и ш -т уш и р и ш (ё к и п а сса ж и р ла р ­
н и оли ш ва т у ш и р и ш )га м о с ли ги  д е й и л г а н д а , б у н д а й о п е -
р а ц и я л а р н и б а ж а р и ш г а к а м м е ҳ н а т в а в а қ т с а р ф и т у ш у ­
н и л ад и .
А в т о м о б и л н и н г э к с п л у а т а ц и о н х у с у с и я т л а р и н и н а -
з а р и й ж и ҳ а т д а н т а қ л и л э т и ш д а н п и р о в а р д м а қ с а д т р а н с ­
п о р т в о с и т а л а р и н и н г и ш у н у м и н и о ш и р и ш ва т а ш и ш
т а н н а р х и н и а р з о н л а ш т и р и ш б ў л и б , у л а р б и р г а л и к д а
а в т о м о б и л л а р д а ю к ва п а с с а ж и р л а р т а ш и ш ф а н и н и н г
а с о с и ҳ и с о б л а н а д и . Б у н д а й м а қ с а д г а э р и ш и ш у ч у н қ у й - 
и д а г и м а с а л а л а р н и н г с а м а р а л и е ч и м л а р и г а э р и ш и ш л о ­
з и м :
— а в т о м о б и л н и н г т е х н и к ҳ д р ак ат т е зл и ги н и о ш и р и ш ;
— ё н и л г и с о л и ш т и р м а с а р ф и н и к а м а й т и р и ш ;
— а в т о м о б и л ь т р а н с п о р т и ҳ а р а к а т х а в ф с и з л и г и н и т а ъ ­
м и н л а ш ;
— а в т о м о б и л ь ҳ а й д о в ч и с и ва п а с с а ж и р л а р учун э н г
қу л ай ш а р т -ш а р о и т н и т а ъ м и н л а ш .