Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

1-ж адвал
Қар хил вазифали ва узунликдагн автобусларнинг сиғднрувчанлиги
Ў л ч а м л а - 
р и г а к у р а  
а в т о б у с  
т у р л а р и
С т а н д а р т  
т а л а б и г а  
к ў р а , 
г а б а р и т  
у з у н л и г и , м
Н о м и н а л с и ғ д и р у в ч а н л и к , ж о й л а р с о н и
ш а ҳ а р и ч и а в т о б у с л а р и у ч у н
ш а ҳ а р а т р о ф и а в т о б у с л а р и  
у ч у н
б о ш қ а б а р ч а  
а в т о б у с л а р у ч у н
ў р и н -
д и қ л а р
с о н и
т у р и б
к е т и ш
ж о й л а р и
с о н и
ж а м и
ў р и н -
д и қ л а р
с о н и
т у р и б
к е т и ш
ж о й л а р и
с о н и
ж а м и
Ў та
к и ч и к
с и г а м и
5 ,0 гача
10
10
10
К и ч и к  
с и г и мл и
6 , 0 - 7 ,5
1 8 -2 2
1 0 -1 5
2 8 - 3 7
2 0 - 2 5
5
2 5 - 3 0
2 0 - 2 5
У р т а ч а
С И Ғ И М Л И
8 . 0 - 9 ,5
2 0 - 2 5
3 0 - 3 5
5 0 - 6 0
2 5 - 3 5
10
3 5 - 4 5
2 5 - 3 5
К а т т а
С И Ғ И М Л И
1 0 - 1 2 ,5
2 5 - 3 5
5 5 - 7 5
8 0 - 1 1 0
3 5 - 4 5
15
5 0 - 6 0
3 5 - 4 5
Ж у д а
к а т т а
С И Ғ И М Л и
( б и р л а ш ­
т и р и л г а н )
1 6 ,5 - 2 4
3 5 - 4 5
8 5 - 1 0 0
120 ва 
у н д а н  
о р т и қ
1

---

м а т 6 0 -8 0 к м /с о а т , ш а ҳ а р л а р а р о қ а т н о в л а р у ч у н 100-120 
к м /с о а т . М а к с и м а л т е з л и к к а э р и ш и ш уч ун с а р ф л а н г а н
в а қ т қ а н ч а к и ч и к б ў л с а , б о ш қ а ш а р о и т л а р б и р хи л б у лган
т а к д и р д а а в т о б у с л а р н и э к с п л у а т а ц и я қ и л и ш к ў р с а т к и ч и
ш у н ч а я х ш и ҳ и с о б л а н а д и . Б и р о қ , ю қ о р и д а а й т и л г а н в а қ т - 
н и н г к и ч и к б ў л и ш и ё н и л ғ и с а р ф и н и к ў п а й т и р а д и ва а в - 
т о б у с л а р г а к а т т а қ у в в а т л и д в и г а т е л л а р ў р н а т и ш н и т а л а б
қ и л а д и . Ш у н и ҳ и с о б га о л и б , т е з л а н и ш г а с а р ф л а н г а н в а қ - 
т н и н г э н г к а т т а о қ и л о н а м и к д о р и ш аҳ ар и ч и а в т о б у с л а р и
учун 4 0 -5 5 с е к , ш аҳ ар а т р о ф и а в т о б у с л а р и учун 50-6 5 с е к
ва ш а ҳ а р л а р а р о а в т о б у с л а р уч ун 7 0 -9 0 с е к у н д д е б қ аб у л
э т и л га н.
Т о гл и ж о й л а р д а и ш л о в ч и а в т о б у с л а р н и н г и м к о н и я -
т и н и б аҳ о л а ш д а йўл қ и я л и г и н и е н г а о л и ш х у су си я т и д ан
ф о й д а л а н и л а д и . А гар ав т о б у с ў з и н и н г у за т и ш л а р қ у т и - 
с и д а ги э н г к и ч и к у зат м а б и л а н 30% л и ва э н г к а т т а у за т ­
м аси б и л а н 3% л и йўл қ и я л и г и н и б ем а л о л е н га о л с а , б у н ­
д ай ав то б у с и м к о н и я т и қ о н и қ а р л и ҳ и со б л а н а д и .
А в т о б у с л а р н и н г а с о с и й к ў р с а т к и ч л а р и д а н б и р и у л а р ­
н и н г ё н и л ги т е ж а м к о р л и г и б ў ли б , у ҳар 100 км м асо ф ага 
с а р ф л а н г а н ё н и л ги м и к д о р и б и л а н ўлчан ад и . Б и р хил с и - 
ги м ли а в т о б у с л а р н и н г ё н и л ги с а р ф и улар к о н с т р у к ц и я с и - 
н и н г т а к о м и л л а ш г а н и н и к ўрсатади . Б аъ зи ҳ олларда, м а ­
с а л а н , ҳар хил йўл ш ар о и т л а р и , м ар ш р у тд аги тўхтаб ўгиш
ж о й л ар и м и к д о р и ва б о ш қ а о м и л л а р га кўра б и р автобус 
учун ё н и л ги с а р ф и ҳар хил б ў л и ш и м у м к и н . Ш у н и н г учун 
авто б у сл ар учун йўл ш ар о и ти ва м ар ш р у т л ар х у су си яти га 
б и н о а н ён и л ги с а р ф и н и н г ўртача м еъ ёр и б ел ги л ан ад и .
Ш аҳ а р д а қ а т н о в ч и а в т о б у с л а р к о н с т р у к ц и я с и , и л о ж и
б о р и ч а , п а с с а ж и р л а р н и н г ў ти р и б ва ту р и б к е т и ш и га , у л а р ­
н и н г тўхташ ж о й л а р и д а т е з ч и қ и ш ва т у ш и ш и га , т е з -т е з
тўхтаб , к атта т е з л а н и ш б и л а н ҳ а р а к а т л а н и ш г а м о с л а н г а н
б ў л и ш и л о з и м .
Ш аҳ ар и ч и м а р ш р у т л ар и д а қат н о в ч и п а с саж и р л ар ўрта- 
ча қ а т н о в м а с о ф а с и н и с б а т а н к и ч и к (3 -6 к м ) в а с у т к а
д а в о м и д а п а с с а ж и р л а р о қ и м и н и н г ў з г а р у в ч а н б ў л и ш и
ш аҳ а р и ч и а в т о б у с л а р и н и н г к у з о в с а л о н и п л а н и р о в к а с и
к а м ў р и н д и к д и , ў т и ш ж о й л а р и , а в т о б у с н и н г о л д ва о р қ а
т о м о н и д а т у р и б к е т и ш г а м ў л ж а л л а н г а н с а т ҳ ( м а й д о н ч а )- 
н и н г к е н г б ў л и ш и н и т а қ о з о э т а д и . С а л о н н и а й т и л г а н д е к
16

---

п л а н и р о в к а л а ш п а с с а ж и р л а р г а х и зм а т э т и ш с и ф а т и н и д с - 
я р л и к а м а й т и р м а г а н и ҳ о л д а а в т о б у с с и ғ и м и н и о ш и р а д и . 
Ч и қ и ш ва т у ш и ш э ш и к л а р и к е н г б ў л и ш и п а с с а ж и р л а р
ч и қ и ш и ва т у ш и ш и уч ун за р у р б у л г а н т ў х т а б т у р и ш в а қ -
т и н и к а м а й т и р и ш ҳ и с о б и г а а в т о б у с л а р иш у н у м и н и о ш и ­
ради .
Е н ги л ав т о м о б и л л ар д в и г а т е л и н и н г иш ҳ аж м и м и к д о р и
ва п ассаж и р лар с о н и га кўра ф а р қ л а н а д и . « Д в и гател н и н г иш
ҳ аж м и » ў л ч ам м е з о н и б ар ч а д а в л а т л а р д а а в т о м о б и л ь учун 
т ў л а н у в ч и с о л и қ м и к д о р и у ч у н а с о с қ и л и б о л и н г а н . Бу 
к ўрсатки ч сп о р т ав т о м о б и л л а р и н и т а сн и ф л аш д а ҳам қўлла- 
нилади.
Б а р ч а е н ги л а в т о м о б и л л а р ўз ў л ч а м л а р и г а к ў р а тўрт 
с и н ф г а б ў л и н а д и .
У м ум ф о й д а л а н и ш а в т о м о б и л ь т р а н с п о р т и с о ҳ а с и д а
х и зм а т кў р сату вч и е н ги л а в т о м о б и л л а р , т а к с и с и ф а т и д а
ф о й д а л а н и л а д и г а н ҳ ам д а к о р х о н а ва т а ш к и л о т л а р г а х и з ­
м а т к ў р с а т а д и г а н а в т о м о б и л л а р г а , ш у н и н г д е к , ш ах си й
м у л к э г а л а р и н и н г ен ги л а в т о м о б и л л а р и г а б ў л и н а д и .
Б а ж а р и ш в а з и ф а л а р и г а к ў р а е н ги л а в т о м о б и л ь т р а н с ­
п о р т и в о с и т а л а р и г а т у р л и ч а т а л а б л а р қ ў й и л а д и . А ҳ о л и - 
н и н г ен ги л т а к с и ав т о м о б и л л а р и га б ў лган э ҳ т и ё ж и н и ў р га- 
н и ш ш у н и к ў р с а т а д и к и , ж а м и қ а т н о в л а р н и н г 75 ф о и з и - 
д а с а л о н д а б и р ё к и и к к и п а с с а ж и р , 10-15 ф о и з и д а уч п а с ­
с а ж и р ва ф а қ а т 5 -1 0 ф о и з и д а т ў р т п а с с а ж и р қ а т н а р э к а н . 
Б у н д ай а в т о м о б и л л а р д а м ахсус ҳ и с о б л а ги ч — т а к с о м е т р , 
т а к с и а в т о м о б и л и б е л ги с и ва а в т о м о б и л н и н г б а н д ёк и
б ў ш л и г и н и кўрсс^тувчи ч и р о ғи б ў л и ш и зар у р .
Е н ги л т а к с и а в т о м о б и л л а р и н и н г 60 к м /с о а т т е з л и к к а
е т и ш и учун за р у р в а қ т 10 с е к д а н о р т и қ б ў м а с л и г и л о ­
зи м .
А в т о м о б и л л а р н и н г ю қ о р и д а к е л т и р и л г а н т а с н и ф и
у л а р н и н г э к с п л у а т а ц и о н х у с у с и я т л а р и га к ў р а т у зи л г а н . 
А в т о м о б и л л а р н и к о и с т р у к ц и я с и г а қ а р а б ҳам т а с н и ф л а ш
зар у р . М а с а л а н , ю к а в т о м о б и л л а р и к о м п о н о в к а с и (агр е- 
гатл ар и — д в и га т е л л а р и ж о й л а ш у в и ) га кў р а улар: к а п о т - 
л и , қ и с қ а к а п о т л и ва к а п о т с и з б ў л и ш и м у м к и н . А в т о б у с­
л а р ҳам к а п о тл и ё к и в а г о н -с а л о н к о м п о н о в к а л и б ў л и ш и
м у м к и н . А в т о м о б и л л а р у зу н ва қ и с қ а б а з а л и , ҳ ар хил 
т р а н с м и с с и я л и ва ҳ о к а з о т у р л а р д а б ў л и ш и м у м к и н .
2
—
5
. 
Х ўж а е в
17
9п ^ У 
I Л 
avoiy

---

А в т о м о б и л ь д в и г а т е л и у н и н г о л д ё к и о р қ а т о м о н и д а , 
ё к и к аб и н а (автобусда кузов) т аги га ж о й л аш т и р и л га н б ўли - 
ш и м у м к и н . Д в и г а т е л л а р б е н з и н д а ё к и д и з е л ь ё н и л г и д а
и ш л а ш и м у м ки н .
А в т о м о б и л л а р н и н г е т а к ч и к ў п р и ги о р қ а д а ё к и о л д и д а 
ж о й л а ш и ш и , у л ар б и р ва б и р н еч а е т а к ч и к ў п р и к л и б ў л и - 
ш и , ш у н и н гд е к г и л д и р а к ф о р м у л а с и г а б и н о а н ҳам а ж р а - 
т и л и ш и м у м к и н .
Ҳ ар хи л т а б и и а т -и қ л и м ш а р о и т л а р и н и х и с о б га о л у в ­
ч и м а х с у с к о н с т р у к ц и я л и , м а с а л а н , ш и м о л и й ( с о в у қ
и к ^ и м ), ж а н у б и й ( и с с и қ и к д и м ) ва т р о п и к и қ п и м ва б о ш қ а
ш а р о и т л а р и га м о с л а н г а н а в т о м о б и л л а р ҳ ам б ў лад и .