Avtotransport vositalarida

Takrorlash uchun savollar:
1. Nima uchun yuqori sifatli transport xizmatini ko‘rsatish masalasi
eng birinchi navbatda hal qilinishi kerak?
2. Aholiga transport xizmatini ko‘rsatish sifati qanday ko‘rsatkichlar
bilan baholanadi?
3. Aholiga transport xizmatini ko‘rsatish sifatining integral
ko‘rsatkichlariga nimalar kiradi?

---

146
4.2. Yo‘lovchi transportida tarif va chiðtalar tizimi
4.2.1. Tarif turlari
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan yo‘lovchi
avtomobil transportida yo‘lovchilarni tashish xizmatiga tariflar
belgilanadi va ular asosida chiðtalar tizimi qo‘llaniladi.
Tariflar asosida tashish, kira haqini olishni tashkil qilish
transport jarayonining ajralmas qismidir. Shuning uchun ham
tashish kira haqi avtokorxona daromadining rentabellik darajasini
va yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish sifatini aniqlaydi.
Tariflar quyidagi turlarga bo‘linadi:
1. Mahalliy avtobus yo‘nalishlarida yo‘lovchilarni tashish tarifi
(shahar ichi avtobuslarida va shahar atrofi yo‘nalishlarida avto-
buslarda tashish tarifi).
2. Shaharlararo avtobus yo‘nalishlarida tashish tarifi.
3. Ayrim buyurtmalar bo‘yicha yo‘lovchilarni tashish tarifi.
4. Ijara uslubida tashkilot va muassasalarga avtobuslarni ajratib,
ulardan foydalanish tarifi.
Tariflar tashish tannarxi asosida belgilanadi. Tashish tannarxi
1 yo‘lovchi-kilometrga to‘g‘ri keladigan ekspluatatsion xarajatlar
bilan ifodalanadi.
4.2.2. Shahar ichi va shahar atrofi yo‘nalishlarida tariflar
Shahar hududida kira haqi tashish masofasiga bog‘liq bo‘lmaydi.
Bunda yo‘lovchining o‘rtacha tashish masofasini hisobga olgan
holda, har bir shaharda yagona tashish kira haqi belgilanadi. Yagona
tarif stavkasi yo‘lovchining o‘rtacha tashish masofasini kilometr
tarifiga ko‘paytirib aniqlanadi.
T
st
= T
km
· L
o‘rt
;
bu yerda: T
st
— yagona tarif stavkasi, so‘m;
T
km
— kilometr tarifi, so‘m;
L
o‘rt
 — yo‘lovchini o‘rtacha tashish masofasi, km.
Yagona tarif stavkasini belgilashda hisoblar butun songacha
yaxlitlanadi.
Shahar avtobus yo‘nalishlarida har bir yoshi katta yo‘lovchiga
o‘zi bilan 7 yoshgacha bo‘lgan bitta bolani bepul tashish huquqi
beriladi. Tashishga ruxsat qilingan har bir bagaj o‘rni uchun ham
tarif haqi belgilanadi.
Yagona tarif stavkasi belgilangan shaharlarda avtobuslar oylik
chiðtalari qo‘llaniladi. Ularning bahosi aholining ayrim qatlamlarini

---

147
ijtimoiy muhofazalagan holda belgilanadi. Ushbu oylik chiðtalari
shaharda faoliyat ko‘rsatayotgan avtobus, trolleybus, tramvaydan
foydalanish huquqini beradi.
Shahar yo‘lovchilar transportidan bepul foydalanishni tartibga
solish O‘zbekiston Respublikasining 1996-yil 30-avgustdagi qonuniga
asosan shahar yo‘lovchilar transportidan (taksidan tashqari) bepul
foydalanish huquqidan faqat 1941—1945-yillardagi urush
qatnashchilari jumlasidan bo‘lmish harbiy xizmatchilar, urush
nogironlari va urush davrida front ortida fidokorona mehnati va
benuqson harbiy xizmati uchun orden va medallar bilan taq-
dirlangan shaxslar; Afg‘oniston Respublikasida va boshqa
mamlakatlarning hududidagi jangovar harakatlarda qatnashgan
sobiq, baynalmilalchi jangchilar jumlasidan bo‘lmish fuqarolar,
haqiqiy muddatli harbiy xizmatni o‘tayotgan harbiy xizmatchilar,
starshinalar, praporshchiklar, katta praporshchiklar, michmanlar
va katta michmanlar; Chernobl AES halokati oqibatida nurlanish
kasalligiga chalingan va uni boshdan kechirgan shaxslar; ko‘zi ojiz
nogironlar va ularga hamrohlik qiluvchi shaxslar foydalanadilar.
Shahar ichi avtobus yo‘nalishlarida kira haqini undirishda o‘ram
chiðtalari ishlatiladi. Ushbu o‘ram chiðtalarida tashish haqi bahosi
ko‘rsatilmaydi.
Yo‘lovchilarning o‘zlari bilan olib ketayotgan bagaji uchun
tashish haqlarini olishda ham o‘ram chiðtalar qo‘llaniladi.
Shahar atrofi avtobus yo‘nalishlarida tashish tarifi qo‘lla-
niladigan chiðtalarning turlari.
Shahar atrofi avtobus yo‘nalishlarida kira haqi bir yo‘lovchi
tarifining yo‘lovchini tashish masofasiga ko‘paytmasi bilan aniqlanadi:
Shahar atrofi yo‘nalishlarida bepul yurish huquqidan 1996-
yil 30-avgustdagi O‘zbekiston Respublikasining qonunida
ko‘rsatilgan toifadagi shaxslar ham foydalanadilar.
Shahar atrofi yo‘nalishlarida qatnaydigan avtobuslarda o‘ram
chiðtalarning asosiy va qo‘shimcha turlaridan foydalaniladi.
Yo‘lovchining yuki uchun ham o‘ram chiðtalar ishlatiladi.
Yo‘lovchi o‘lchami 60

40

20 santimetrgacha va og‘irligi
20 kilogrammdan ortiq bo‘lmagan 150 santimetrgacha uzunlikdagi
qo‘l yukini, shuningdek, qafasga solingan holda mayda hayvonlar
va parrandalarni, aravachani (bolalar, nogironlar aravachalari va
boshqalarning aravachalarini), kichik bog‘ jihozlarini, bolalar
chanalarini o‘zi bilan birga bepul olib yurish huquqiga ega.
Shahar atrofida tashishlarni hamda aviayo‘lovchilarni
aeroportlar o‘rtasida tashishlarni amalga oshiruvchi, bagaj bo‘limi

---

148
(otsek) mavjud bo‘lgan avtobuslarda yo‘lovchi ikkita bagaj o‘rni
uchun haq to‘lagan holda har birining hajmi 100

50

30
santimetr dan ortiq bo‘lmagan va 150 santimetrdan 200 santimetrgacha
uzunlikdagi buyumlarni o‘zi bilan birga olib yurish huquqiga ega.
Yo‘lovchiga o‘zi bilan birgalikda 7 yoshgacha bo‘lgan bitta bolani
(agarda u alohida o‘rin egallamasa) bepul olib yurishga ruxsat qilinadi.
Yo‘lovchi o‘zi bilan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalardan bir nechtasini olib
ketayotgan bo‘lsa, bittasidan boshqa bolalarga to‘liq kira haqi to‘laydi.