Axborot haqida

Axborot hajmi va uning o`lchov birliklari


Sakkizta 0 va 1 larning ketam-ketligi bir bayt deyiladi. Demaq har bir belgi bayt 8 bitga barobar. Berilgan ma‘lumotdagi belgilar sonini sanab, ma‘lumotning axborot xajmi tushunchasini kiritish mumkin. Masalan, “Informatika va axborot texnologiyalari fani” degan ma‘lumotning axborot xajmi 43 ta baytdan iborat.
Bit va bayt bilan birga ulardan kattaroq axborotning quyidagi o’lchov birliklari ham mavjud:
1 Qilobayt q 2 10 bayt q 1024 bayt ≈ ming bayt
1 Megobayt q 2 20 bayt q 1024 x 1024 bayt ≈ million baytdan ko’proq
1 Gigobayt q 2 30 baytq 1024 x1024x1024bayt ≈ milliard baytdan ko’proq.


Axborotni kompyuterda tasvirlash
Kompyuter faqat sonli ko’rinishda ifodalangan axborotni qayta ishlay oladi. Shuning uchun kompyuterda qayta ishlanishi lozim bo’lgan axborotni sonli ko’rinishda tasvirlash kerak. Boshlang’ich ma‘lumot kompyuterga kiritilishi jarayonida har bir raqamga, harfga va belgiga ma‘lum bir son mos quyiladi. Kelgusida kompyuterga ishlatiladigan barcha harflarni, raqamlarni va belgilarni qisqaroq belgi yoki simvol deb ishlatamiz. Belgilar bilan ularga mos quyiladigan sonlar orasida moslik o’rnatish belgilarni kodlash deyiladi.
Kompyuterda barcha belgilar 0 va 1 raqamlari yordamida kodlanadi. Bunday kodlash ikkili kodlash deyiladi. 0 va 1 raqamlari bitlar deb ataladi. Bu atama quyidagi ingliz so’zlarida kelib chiqqan: binary digit – ikkilik raqamlar. Har bir belgi 8 ta 0 va 1 lar ketma-ketligi ko’rinishida kodlanadi. Masalan, katta A harfining kodi, 9 raqamining kodi, Q va ) belgilarining kodi quyidagicha.
A - 01000001 Q - 00101011
9 - 00110011 ) - 00101001

2.Axborotni kodlash
EHMda operatsiyalar bajarish uchun sonlar maxsus mashina kodlari bilan kodlanadi.
EHMning arifmetik mantiqiy qurilma (AMQ) si sonlarni o’zluksiz ayirish va qo’shish operatsiyalarini qisqartirish maqsadida to’g’ri, to’ldirish va teskari kodlar ishlatiladi.
To’g’ri kod. Sonlarni absalyut ahamiyatini mos keluvchi belgi asosi: musbat va manfiy

ikqilik sonni to’g’ri kodlash formulasi quyidagi ko’rinishga ega:
(1)
Masalan: 1. va 2. sonlari to’g’ri kodda quyidagi ko’rinishga ega.

1. uchun
2. uchun
(1) formuladan ko’rish mumkinki, nol to’g’ri kodda manfiy va musbat bo’lishi mumkin:

To’g’ri kod xotira qurilmasida sonlarni saqlash uchun, kiritish va chiqarish qurilmalarida shuningdeq ko’paytirish amalini bajarishda qo’llaniladi.
To’ldirish kod. A sonini ikqilik sanoq tizimsida to’ldirish kod formulasi quyidagi ko’rinishga ega:
(2)

Masalan: A-0,101010 ;
Ato’l10(-0,101010)1,010110
(2) formuladan ko’rinib turibdiki, musbat sonning to’ldirish kodi to’g’ri kodning son tasviri bilan mos tushadi.
A sonini to’ldirish kodi bilan tenglashtirilganda quyidagi qoidani olish mumkin: Manfiy sonni to’ldirish kodda yozish uchun, shu sonning belgili razryadini o’rniga 1 sonini qo’yiladi, sonli razryadlar o’rniga esa 0 o’rniga 1, 1ni o’rniga 0 qo’yiladi va olingan natijaga kichkina razryaddagi birni qo’shish kerak.
Masalan: A-0,0101 ;
Ato’l1,10100,0001)1,1011
Manfiy sonli to’ldirish kodni to’g’ri kodga aylantirish uchun, shu sonni sonli razryadida nollarni birlarga va birlarni nollarga almashtirib, ulardan olingan natijaga kichiq razryaddagi birni qo’shish kerak.
To’ldirish kodda manfiy nol mavjud emas.
Teskari kod. Teskari kod formulasi quyidagi ko’rinishga ega.
(3)
Masalan: A-0,100110 ;
Ates10-0,100110-0,0000011,011001
A manfiy sonini shu sonning teskari kodi Ates bilan tenglashtirilganda quyidagi koidani olish mumkin: Manfiy sonni teskari kodda yozish uchun, shu sonning belgili razryadida 1 qo’yiladi, sonli razryadida esa nollarni birga, birlarni nolga almashtiriladi.
Teskari kodda nol bir xil ko’rinishga ega emas.
AqQ0,00...00; Atesq0,00...00;
Aq-0,00...00; Atesq1,11...11;
Musbat sonni teskari kodi to’g’ri koddagi son ko’rinishi bilan mos keladi.
Modifikatsiyalashgan kod. Ular razryadlari setkani to’ldirishni ko’rsatishga o’ng bo’lib, sonlar qo’shilishida chiqadi. Bu kodlar oddiy mashina kodlaridan shunisi bilan farq qiladiki, belgini ko’rinishiga ikkita razryad olib boriladi: musbat-ikkita nol, manfiy-ikkita bir ko’rinishiga ega.
Ikqilik sanoq tizimini to’g’ri, to’ldirish va teskari modifikatsiyalashgan kod holatiga keltirish uchun yuqorida qayd qilingan qoidalar ishlatiladi.
Sonlarni berilgan kodlarga aylantirish uchun EHMga son kiritilgandagidek operatsiyani bajarishda ham avtomatik ravishda amalga oshadi.