Axborot kommunikatsion texnologiyalar

Masalan: “TASHKENT UZBEKISTONNI POYTAXTI” ochiq matni 
shifrlash talab etilsin. Bu yerda kalit bo‘lib kalit1=5163 va kalit2=9361725 xizmat 
qiladi. 4
x
7 jadval yaratib, ochiq matn qator bo‘yicha yoziladi: 
K2 
K1 
Endi qator va ustunlar tartib bo‘yicha o‘rinlari almashtiriladi. 
 
9 3 6 1 7 2 5 
1 T U Z B E K I 
3 O Y T A X T I 
5 T A S H K E N 
6 S T O N N I 
P 
 
1 2 3 5 6 7 9 
1 B K U I 
Z E T 
3 A T Y I 
T X O 
5 H E A N S K T 
6 N I 
T P O N S 
Oxirgi jadvalga asosan shifrlangan matnni yozamiz va bloklarga bo‘lib 
chiqamiz. BKUIZET ATYITXO HEANSKT NITPONS 
Ikki tomonlama almashtirishda jadval kattaligiga qarab variantlar ham ortib 
boradi. Jadval o‘lchamining kattaligi shifr chidamliligini oshiradi: 3
x
3 jadvalda 36 
ta variant, 4
x
4 jadvalda 576 ta variant, 5
x
5 jadvalda 14400 variant. 
5.8§ Sezar usuli 
Axborotlarni shifrlashning Sezar usuli eng qadimgi usullardan biri sanaladi. 
Shu turdagi ko‘plab shifrlar sinfi mashhur Rim imperatori Gay Yuliy Sezar nomi 
bilan ataladi. Garchi bunday shifrlar bir qator muhim kamchiliklarga ega bo‘lsa-da, 
klassik shifr sifatida tarixiy ahamiyatga ega. Sezar, Mark Gulliy Sitseronga o‘z 
xatlarini yozishda 50 ta harflik grek alfavitida 3 ta harfli siklik surishni qo‘llab, 
belgilarni almashtirishni buyurgan. Bu haqidagi ma’lumot bizga Svetoniy orqali 
yetib kelgan. Lotin alfaviti uchun bu jadvalni hosil qilsak quyidagicha bo‘ladi: 
9 3 6 1 7 2 5 
5 T A S H K E N 
1 T U Z B E K I 
6 S T O N N I 
P 
3 O Y T A X T I 

---

99 
0 
1 
2 
3 
4 
5