Axborot kommunikatsion texnologiyalar

O‘rinlarini almashtirish shifrlash usuli bo‘yicha boshlang‘ich matn 
belgilarining matnning ma’lum bir qismi doirasida maxsus qoidalar yordamida 
o‘rinlari almashtiriladi. 
Almashtirish shifrlash usuli bo‘yicha boshlang‘ich matn belgilari 
foydalanilayotgan yoki boshqa bir alifbo belgilariga almashtirilali. 

---

95 
Gammalashtirish usuli bo‘yicha boshlang‘ich matn belgilari shifrlash 
gammasi belgilari, ya’ni tasodifiy belgilar ketma-ketligi bilan birlashtiriladi. 
Analitik o‘zgartirish usuli bo‘yicha boshlang‘ich matn belgilari analitik 
formulalar yordamida o‘zgartiriladi, masalan, vektorni matritsaga ko‘paytirish 
yordamida. Bu yerda vektor matndagi belgilar ketma-ketligi bo‘lsa, matritsa esa 
kalit sifatida xizmat kiladi. 
5.6§ O‘rinlarini almashtirish usullari 
Klassik shifrlash usullariga o‘rinlarini almashtirish shifrlari, oddiy va 
murakkab almashtirish shifrlari kiradi. Ta’kidlash joizki, o‘rinlarini almashtirish 
shifrlari va almashtirish shifrlarining kombinatsiyalari amaliyotda qo‘llanilayotgan 
har xil turdagi simmetrik shifrlarni tashkil etadi. O‘rinlarini almashtirish shifrlarida 
shifrlanadigan matnning harflari shu matn bloki ichida ma’lum qoidalar bo‘yicha 
o‘rin almashtiriladi. O‘rinlarini almashtirish shifrlari eng sodda va eng qadimiy 
hisoblanadi. 
O‘rinlarni almashtirish usullariga misol sifatida quyidagilarni keltirish 
mumkin: 
o shifrlovchi jadval; 
o sehrli kvadrat. 
Shifrlovchi jadval usulida kalit sifatida quyidagilar qo‘llaniladi: 
o jadval o‘lchovlari; 
o so‘z yoki so‘zlar ketma-ketligi; 
o jadval tarkibi xususiyatlari. 
Misol. Quyidagi matn berilgan bo‘lsin: O‘ZBEKISTON BUYUK DAVLAT
 
Ushbu axborot ustun bo‘yicha ketma – ket jadvalga kiritiladi: