Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
HRAA qisq.: High Resolution Anti-Aliasing Yuqori ajrataolish uchun silliqlash. Kompyuter grafikasida – yuqori ajrataolish rejimlarida poligonlar chegaralarini silliqlash. HSB qisq.: Hue-Saturation-Brightness Tus-to‘yinganlik-yorqinlik. Tasvirning rang tavsifnomalarini belgilash usuli (rang modeli). H – tus, «sof» rang to‘lqini uzunligini belgilab «rang doirasi» graduslarida ko‘rsatiladi, S – rang tozaligini, B – yorqinligini (chiziqsiz tarkibiy qism) belgilaydi. HSCSD qisq.: High Speed Circuit Switched Data Kanallarni uzib-ulashga asoslangan tarmoqlar orqali ma’lumotlarni yuqori tezlikda uzatish, HSCSD texnologiyasi. GSM tarmoqlarida ma’lumotlarni simsiz uzatish. Ma’lumotlar uzatish kanalini tashkillashtirish uchun GSM kadrida bir vaqtning o‘zida to‘rttagacha taymslotdan foydalanish imkonini beradi, bunda kanal tezligi 57,6 Kbit/s gacha boradi (GMSK modulyatsiyasi). HotSpot
115
HTML qisq.: HyperText Markup Language qarang: gipermatnli markerlash tili HTML atributi ingl.: HTML attribute rus.: атрибут HTML Belgilanayotgan elementga qo‘shimcha xususiyatlarni belgilash uchun HTML tegida qo‘llaniluvchi qiymat. HTTP qisq.: HyperText Transfer Protocol qarang: uzatishning gipermatnli bayonnomasi HTTPD qisq.: HTTP Daemon HTTP-demon. Operatsion tizimda HTTP server vazifalarini bajaruvchi jarayon.
Muhofaza qilingan HTTP. Veb-brauzerlariga Internetda veb-sahifalar va boshqa
ma’lumotlarni xavfsiz o‘qish imkonini beruvchi gipermatnni uzatish bayonnomasi. HTTPS bayonnomasi shifrlash va axborotni maxsus port orqali uzatish mumkinligini ta’minlaydi. hududiy tarmoq ingl.: Wide-Area Network (WAN) rus.: территориальная сеть Tarkibiy qismlari turli geografik nuqtalarda joylashgan axborot tarmog‘i. Hududiy tarmoq katta fazoni – tuman, viloyat, mintaqa, mamlakat, mamlakatlar guruhini qamrab oladi. Agarda u qit’alarni qamrab olsa global tarmoq atamasi ishlatiladi. Hududiy va
global tarmoqlarning alohida xususiyatlari bor.Ular kengpolosali uzun kanallar, ko‘p sonli uzib- ulash bog‘lamalari yoki aloqa yo‘ldoshlaridan foydalanadilar.
1. Matn, tovush yoki tasvir shaklida axborot yozilgan, zamon va makonda uzatish hamda saqlash va jamoat tomonidan foydalanish uchun mo‘ljallangan moddiy obyekt. 2. Ma’lum bir faktni yoki biror narsaga huquqni tasdiqlovchi ish qog‘ozi. 3. Ko‘rsatuvchi shaxsini aniqlovchi guvohnoma, rasmiy qog‘oz. 4. Ma’lum tarixiy voqealar, faktlar haqidagi yozma guvohnoma.
Hujjatlarni yaratish va o‘zgartirish jarayoni. Hujjatlarga ishlov berish tasniflash, saralash, zarur bo‘lgan shaklga o‘zgartirish, ma’lumotlar bazasida joylashtirish, izlash va
foydalanuvchilarga berishdan iborat. Ishlovga insonga ham, tizimga ham tushunarli hujjatlar loyiq. Masalan, hisobotlar, loyihalar, yozma murojaat, arizalar, bank
hisoblari, do‘konlarning cheklari. hujjatlarga ochiq ishlov berish ingl.: open document processing rus.: открытая обработка документов Xalqaro standartlar va belgi qo‘yish uchun umumlashgan standart tilga tayanadigan, muayyan foydalanuvchilardan mustaqil ravishda hujjatga ishlov berish. Hujjatga ishlov berishning ikkita yirik sohasini ajratadilar. Bularga nashriyot va muassasalar kiradi. hujjatlashtirilgan axborot ingl.: documented information rus.: документированная информация 1. Zamon va makonda uzatish uchun sun’iy ravishda yozilgan axborotli moddiy obyekt. 2. Moddiy tashuvchiga yozilgan va uni aniqlashga yordam beruvchi rekvizitlarga ega bo‘lgan axborot. hujjatlashtirilgan ilmiy-texnikaviy axborot ingl.: documented scientific information rus.: документированная научно-техническая информация Moddiy tashuvchiga yozilgan va uni aniqlashga yordam beruvchi rekvizitlarga ega bo‘lgan ilmiy-texnikaviy axborot. hujjatlashtirilmagan axborot ingl.: undocumented information rus.: недокументированная информация Jismoniy shaxslar tashiydigan yoki ramz, timsol, signal, texnik yechim, jarayonlar shaklida fizik maydon
va muhitlarda aks ettirilgan ma’lumotlar. H hujjatlashtirilmagan a... 116
hujum ingl.: attack rus.: атака Kompyuter muhofazasini buzishga qaratilgan harakat. Masalan, badniyat mantiq, tutib olish. Misol sifatida Denial On Service ya’ni «xizmat ko‘rsatishni rad etish» hujumini ko‘rsatish mumkin.
Bunday hujum
uyushtirilganda foydalanuvchilar odatda foydalanayotgan xizmat yoki resurslardan voz kechadi. Mazkur hujumning eng keng tarqalgan turi – ma’lum manzilga ma’lumotlar buferi mo‘ljallanmagan katta hajmdagi ma’lumotlarni yo‘naltirish. hujumni payqash ingl.: attack detection rus.: обнаружение атаки Tizimning obyektlariga qilinayotgan hujumlarni topib olishda ishlatiladigan mexanizm.
Huquqda (yoki huquqiy tizimda) axborot, axborot jarayonlari va axborot tizimlarini o‘rganuvchi fan. Huquqiy informatikaning tadqiqot obyektlari: - huquqiy tizimda axborot maxsus obyekt navi sifatida; - huquqiy tizimda axborot jarayonlari va ular bajarilayotganda paydo bo‘ladigan axborot munosabatlari; - huquqiy
maqsadlarda qo‘llaniladigan, hisoblash texnikasi, aloqa va
telekommunikatsiyalar vositalari asosida yaratiladigan axborot tizimlari, axborot- telekommunikatsiya texnologiyalari va ularni ta’minlash vositalari, jumladan, avtomatlashtirilgan axborot tizimlari, ma’lumotlar bazalari va banklari, ularning tizimlari, boshqa axborot texnologiyalari. huquqiy kibernetika ingl.: legal cybernetics rus.: правовая кибернетика Huquqiy tizimning ijtimoiy munosabatlarni huquqiy rostlash tizimi sifatidagi axborot xususiyatlarini o‘rganuvchi fan. Hz qisq.: Hertz Gers. Chastota uchun fizikaviy o‘lchov birligi. hujum
117
Ii I/O qisq.: Input/Output Kiritish/chiqarish. i18n qisq.: InternationalizatioN Baynalminallashtirish. Turli jo‘g‘rofiy hududlarda turli millatlarning tillarida ishlashni quvvatlash. 18 soni
internationalization so‘zidagi birinchi «i»harfidan to oxirigi «n» harfigacha bo‘lgan harflar sonini bildiradi.
Internet arxitekturasi bo‘yicha qo‘mita. Internet jamiyatning maslahatli texnika guruhi (ISOC).
Internet raqamli manzillari bo‘yicha vakolatli organ. Internent rivojlanishining boshlang‘ich bosqichlarida IP- manzillarni va bayonnomalar bo‘yicha tartib raqamlarini taqsimlash ishlarini bajargan tashkilot. Keyinchalik bu vazifalar ICANN zimmasiga o‘tgan.
InterBase MBBT (ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi). Borland. kompaniyasi tomonidan rivojlantirilayotgan relyatsion MBBT.
Intel firmasining ikkilik uyg‘unlashuv standarti. IBM funksional profili (kasbiy yo‘nalish) ingl.: IBM functional profile rus.: функциональный профиль IBM IBM korporatsiyasi tomonidan ishlatiladigan funksional kasbiy yo‘nalish. Axborotga ishlov berish bilan bog‘liq turli - tuman vazifalarni yechishni ta’minlaydi.
IBM
korporatsiyasi tomonidan ishlab chiqariladigan halqa tarmog‘i. 1989 yili IBM korporatsiyasi Token_Ring mahalliy tarmog‘ini taklif qildi. Uning o‘zagini, 4 yoki 16 Mbit/s. tezlik bilan ma’lumotlarni uzata oladigan halqa kanali tashkil qiladi. Halqa yuqori ishonchlilik bilan tavsiflanadi. Ishonchlilikni oshirish maqsadida IBM
halqaning qayta-ulanib turadigan to‘plagichli yulduz-halqa «stansiyalar to‘plamiga ulanish bloklari» MSAU deb ataluvchi topologiyani ishlatadi. Bu yerda stansiyalar sifatida abonent tizimlari tushuniladi. IBM korporatsiyasi ingl.: IBM corporation rus.: корпорация IBM Kompyuter texnikasi sohasida dunyodagi eng katta kompaniya. IBM kompaniyasi (International Business Machines – Xalqaro biznes mashinalari) AQSHda 1911 yilda yaratilgan. 1953 yilda kompaniya «701» nomli o‘zining birinchi kompyuterini taqdim etgan. 1981 yilda IBM ma’lum ma’noda standart bo‘lib
qolgan o‘zining birinchi shaxsiy
kompyuteri – IBM PCni ishlab chiqargan. Hozirgi paytda IBM keng ko‘lamda mahsulotlar ishlab chiqaradi – parralel ishlov berish vositalariga ega superkompyuterlardan tortib shaxsiy kompyuterlar va shaxsiy elektron yordamchilarigacha. IBM quyidagi katta strategik ishlanmalari bilan mashhur: - Nways arxitekturasi, - keng yo‘l-yo‘lli tarmoq arxitekturasi, - uzib-ulanadigan virtual tarmoq, - uzatishning paketli usuli, - FORTRAN tili.
Shaxsiy kompyuter, unda shaxsiy kompyuterlar uchun IBM firmasi ishlab chiqqan dasturlarni ishlatish mumkin. ICANN qisq.: Internet Corporation for Assigned Names and Numbers Internetda nomlar va manzillarni beradigan tashkilot. Bayonnomalar tartib raqamlarini va Internetda nomlar beradigan notijorat tashkiloti. I ICANN
118
Bundan tashqari, birinchi pog‘ona domen nomlari bazasini ham quvvatlaydi. ICC qisq.: Integrated Circuit Card Mikrosxemali kartochka, smart-karta. ICL korporatsiyasi ingl.: ICL corporation rus.: корпорация ICL Aralash tarmoqlar uchun jihozlar ishlab chiqaruvchi kompaniya. ICL kompaniyasi 1968 yilda Buyuk Britaniyada yaratilgan bo‘lib, ma’lumotlarga ishlov berish qurilmalarini yetakchi ishlab chiqaruvchilardan biridir. ICL keng ko‘lamdagi aborot tizimlarini ishlab chiqaradi – shaxsiy kompyuterlardan tortib superkompyuterlargacha.
Internetda boshqaruvchi xabarlar bayonnomasi, ICMP bayonnomasi. Tarmoq pog‘onasidagi boshqaruvchi xabarlar bayonnomasi, TCP/IP bayonnomalari oilasiga mansub. RFC 792 da belgilangan. ICP qisq.: Integrated Circuit Package Mikrosxemaning tanasi. ICQ qisq.: I Seek You ICQ oniy xabarlari tarmoq - xizmati. Internet peydjeri. Mirabilis kompaniyasining ishlanmasi, keyinchalik AOL xarid qilib olgan. ICT qisq.: Information Communication Technologies qarang: Axborot-Kommunikatsiya Texnologiyalari (AKT)
Identifikator, noyob nom. IDAPI qisq.: Integrated Database API Ma’lumotlar bazalaridan erkin foydalanish uchun ichiga o‘rnatilgan API. Ma’lumotlar bazalaridan erkin foydalanish uchun Borland API kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan, BDE ning qismi. Avval ODAPI deb atalgan. IDCT qisq.: Inverse Discrete Cosine Transform Teskari
diskret kosinusli o‘zgartish. Zichlashtirilgan ma’lumotlarni dekoderlashda ishlatiladi.
1. Integrated Development Environment – ishlab chiqishning birlashgan muhiti. 2. Integrated Drive Electronics – IDE diskli qurilmalari interfeysi. Birlashgan boshqaruv elektronikasiga ega diskli to‘plovchilari uchun interfeys turi.
Erkin foydalanish subyekt yoki obyektlariga identifikator berish va (yoki) taqdim etilayotgan identifikatorni berilgan identifikatorlar ro‘yxati bilan taqqoslash.
Interfeyslarni tavsiflash tili, IDL tili. Sintaksisi C++ ga o‘xshash sof tavsiflovchi til. Tarqoq obyektlar – usullar nomlari va o‘zgaruvchi- argumentlar turlari interfeyslarini tavsiflash uchun OMG tomonidan ishlab chiqilgan. IDS qisq.: Intrusion Detection System Hujumlarni [tarmoqda] payqash tizimi. IEC qisq.: International Electrotechnical Commission qarang: Xalqaro Elektrtexnika Komissiyasi (XEK)
IEEE qisq.: Institute of Electrical and Electronics Engineers Elektrotexnika va elektronika muhandislari instituti.
Ingliz tili bo‘yicha testlash xalqaro tizimi. IESG qisq.: Internet Engineering Steering Group IETF ijroiy qo‘mitasi. IETF ICC
119
qisq.: Internet Engineering Task Force Internet loyihalash bo‘yicha ishchi guruh. Internet arxitekturasi va bayonnomalarini rivojlantirish bilan shug‘ullanadigan ochiq xalqaro hamjamiyat. IFAC qisq.: International Fegeration of Automatic Control qarang: Xalqaro
avtomatik boshqaruv federatsiyasi
tashkiloti IFS qisq.: Internet File System Internet uchun fayl tizimi. Oracle kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan fayl tizimi.
Grafik
ma’lumotlar almashuv bo‘yicha dastlabki standart, IGES standarti. CAD- tizimlar orasida ma’lumotlar almashish uchun faylning ochiq formati. IGMP qisq.: Internet Group Management Protocol Internet guruhlarini boshqarish bayonnomasi, IGMP bayonnomasi. TCP/IP bayonnomalari oilasiga mansub tarmoq pog‘onasi bayonnomasi. IP-paketlarni guruhlab jo‘natishni boshqarish uchun xizmat qiladi. RFC 1112da belgilangan. IGP qisq.: Interior Gateway Protocol Ichki shluzlar bayonnomasi, IGP bayonnomasi. Muxtor tarmoqni yo‘naltirgichlari orasida yo‘nalishlar haqida axborot almashish uchun ishlatiladi.
“Mustaqil apparatli ta’minotni yetkazib beruvchi” qisqartmasi. Butun kompyuter tizimi emas, balki alohida turdagi apparatli ta’minotni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan kompaniya. IHV odatda yetkaziladigan apparatli ta’minot uchun drayver taqdim etadi. IIOP qisq.: Internet Inter-ORB Protocol TCP/IP tarmoqlarida ORB o‘zaro aloqada ishlash bayonnomasi, IIOP bayonnomasi. IIOP- GIOP bayonnomasining TCPda aks etishi. IIS qisq.: Internet Information Server Internetning axborot serveri. Windows NT va Windows 2000 operatsion tizimlari uchun o‘z ichiga HTTP- va FTP-serverlarni olgan, Microsoft kompaniyasining server uchun
dasturiy ta’minoti. IISP qisq.: Information Infrastructure Standards Panel qarang: axborot infratuzilmasi standartlari hay’ati
ijara kanali ingl.: rented channel rus.: канал арендованный Tarmoq
operatori tomonidan, tarmoq foydalanuvchisiga shartnoma asosida ijaraga berilgan kanal. ijtimoiy informatika ingl.: social informatics rus.: социальная информатика Jamiyatda axborot harakatlanishi qonuniyatlari va shakllari to‘g‘risidagi fan. Informatikaning ilmiy tadqiqotlarning yangi fanlararo sohasini bildiruvchi bo‘limi.
Notexnikaviy choralar (aldash
va h.k.)
yordamida axborot
tizimining xavfsizlik tizimini chetlab o‘tish.
Ikkilik ketma-ketliklarni 0, +1, -1, uchlik signallar bilan ifodalab uzatish usuli. Undagi birlikning qiymati har bir keyingi bir bilan bog‘liq ravishda davriy o‘zgaradi. Ikki qutbli kodlarda musbat va manfiy impulslar mos tarzda “+1” va “-1” ni aks ettiradi. Impulsning yo‘qligi “0” ni bildiradi. Ikki qutbli kodlarni ishlatish yakka
xatolarni topib
olishni ta’minlaydi. Chunonchi, agar nol o‘rniga bir paydo bo‘lsa, yoki xatolik tufayli bir nolga aylanib qolsa, bu oson topib olinadi, chunki har Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|