Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
JFC qisq.: Java Foundation Classes Javaning asosiy [kengaytmalari] sinflari. API yig‘masidan: Swing, accessibility API, Java 2D API iborat. Tilning Java 2 rusumidan boshlab Java SDK tarkibiga kiradi.
JPEG almashuv [tasvirlar bilan] uchun fayl formati. JPEG
algoritmi bo‘yicha zichlashtirilgan tasvirlarni saqlash va uzatish uchun fayl formati. jild J jild
138
ingl.: folder rus.: папка Windows
yoki Macintosh muhitida, foydalanuvchi grafik interfeysning obyekti. U hujjatlar to‘plamini o‘z ichiga olib, axborot tashkil qilish uchun ishlatiladi. DOS va UNIX muhitida folder direktoriy (katalog) deb ataladi.
Insonlar elektron xabarlarni yozayotganda o‘z hissiyotlarini ifodalovchi (kulish, yig‘lash, birov ustidan kulish) alomatlar (shartli belgilar) to‘plami. Masalan: J L
Signallar uzatish vositasi. Jismoniy muhitdan va ma’lumotlarni uzatish apparatlaridan tashkil topadi. Signallarni uzatish uslubiga qarab jismoniy kanallar ikki turga bo‘linadi: - signallar modulyatsiya qilinmay uzatiladigan asosiy polosali kanallar; - signallar modulyatsiya qilib uzatiladigan torpolosali va kengpolosali kanallar. Turli joylarida abonent tizimlar guruhlari ulanadigan jismoniy kanallar yakkakanal yoki davriy halqa bo‘ladi. Jismoniy kanalda bitta yoki bir necha mantiqiy kanal yotqiziladi.
1. Jismoniy tuzilma obyektini, ya’ni, pochta manzilini, mahalliy tarmoqni, tizimni, protsessorni, qurilmani, manzil shinasini, bir ma’noli aks ettiradigan manzil. 2. Kommunikatsiya kanalini yoki portni tizimda jismoniy joylashuvini aniqlaydigan raqamlar yig‘masi.
Signallar uzatiladigan va
ulanish uchun jismoniy vositalar quriladigan asos. Jismoniy muhit sifatida efir, metallar, optik shisha va kvars keng ishlatiladi. Jismoniy muhit turini tanlashda erkin foydalanish qulayligi, narx va uzatish tezligi bosh mezonlar hisoblanadi. jismoniy muhofaza ingl.: physical protection rus.: физическая защита Mexanizm va izchil
jarayonlar. Ular
jinoyatchilarning qasddan qilgan harakatlari yoki xizmatchi xodimlarning sovuqqonligi oqibatida sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan jismoniy zarardan, telekommunikatsiya yoki axborot tizimlarining tarkibiy qismlarini va ularning tuzilmalarini muhofazalash uchun mo‘ljallangan.
AT tarkibiy qismlari va muhofazalanayotgan axborotga katta kuch – qudratga ega bo‘lgan jinoyatchining kirib borish yo‘llariga qo‘yilgan maxsus jismoniy to‘siqlar majmuasi. Bularga, turli rusumdagi elektr yoki elektron-mexanik qurilmalar va inshootlar, hamda ko‘rib - kuzatish texnik vositalari, aloqa va qo‘riqlash signalizatsiyasi kiradi. Jismoniy muhofaza vositalari sifatida apparatlar o‘rnatilgan joylardagi, eshiklarda o‘rnatilgan qulflar, derazalardagi panjaralar, qo‘riqlash signalizatsiyasining elektron-mexanik jihozlari bo‘lishi mumkin. jismoniy pog‘ona ingl.: physical layer rus.: физический уровень OSI pog‘onalar shajarasi modelidagi eng quyi (birinchi) pog‘ona. Kanal pog‘onasi bilan jismoniy ulanish vositalari oraligida joylashadi. Shu munosabat bilan, jismoniy pog‘ona jismoniy ulanish vositalarini ishlatadi, o‘zining xizmatlarini qo‘shadi va bularni hammasini kanal pog‘onasiga taqdim qiladi. Pog‘onaning vazifasi bo‘lib, axborot tizimlarini jismoniy ulanish vositalariga ulanishi uchun zarur bo‘lgan jismoniy interfeyslarni yaratish hisoblanadi. Jismoniy pog‘ona quyidagi vazifalarni bajaradi: - jismoniy ulanishlarni o‘rnatish va uzish; - signallar ketma-ketligini uzatish; - zarur hollarda, kanallarni eshitish; - kanallarni aynanlash; - nosozliklar va rad qilishlarni paydo bo‘lishi haqida xabar berish.
jilmayishlar
139
ingl.: physical threat rus.: физическая угроза Amalga oshish oqibati butun tizimga jismoniy ziyondan iborat bo‘lgan tahdid.
Axborot tizimlari orasida signallarni uzatishni ta’minlaydigan jismoniy muhit, apparat va dasturiy vositalar majmuasi. Asosiy namunaviy OSI modelida, ulanishni jismoniy vositalari o‘zaro ishlash sohasining jismoniy pog‘onadan pastda joylashadi. Bu ulanishlarning asosi bo‘lib, ularda ishlatiladigan jismoniy muhit: o‘rama juft, yassi kabel, koaksal kabel, optik kabel, efir va h.k. hisoblanadi. Jismoniy ulanish vositalari ikki turga bo‘linadi. Sust deb ataladigan ulanishlar faqat signallarni uzatishga mo‘ljallangan. Masalan, ikki tizimni ulaydigan o‘rama juft simlar. Faol vositalar na faqat signal
uzatishni, balki
murakkab bo‘lmagan signalga ishlov berish turlarini ham bajaradilar. Bularga
modulyatsiya va
demodulyatsiyalash, kanalning bandligini nazorat qilish kiradi. jismoniy xosting ingl.: physical hosting rus.: физический хостинг Kompyuteringiz (serveringiz)ni xosting
provayderining telekommunikatsiya bog‘ lamasi (server xonasi)da joylashtirish, kompyuterni Internet tarmog‘iga ulash va provayder tomonidan texnik xizmat ko‘rsatishni ta’minlash. Jismoniy xostingning virtual xostingdan asosiy farqlari quyidagicha: - ishlatilayotgan dasturiy ta’minot va texnologiyalarga cheklashlar yo‘qligi (ushbu cheklashlar virtual xostingdan foydalanganda albatta mavjud bo‘ladi); - serverning texnik resurslaridan faqat sizning loyihangiz uchun foydalanish (virtual xostingda resurslar barcha virtual serverlarning umumiy foydalanishida bo‘ladi); - bir
necha Internet loyihangizni o‘z
kompyuteringizda joylashtirish virtual xostingga qaraganda qulayroq va hatto arzonroq bo‘ladi.
Axborot tizimiga (kompyuterga) o‘rnatilgan xotira (odatda RAM). Bu atamani, “virtual xotira” atamasiga qarama-qarshi qo‘yish uchun ishlatiladi.
Kompyuterning asosiy va tashqi xotirasi orasida yaxlit bir butun ko‘rinishda uzatilayotgan ma’lumotlar parchasi. JIT qisq.: Just-In-Time Ayni vaqtida. Biror bir harakatda zarurat paydo bo‘lishi bilan amalga oshirilishini bildiruvchi atama. Masalan, JIT-to‘la o‘girish, Java baytkodini mashina kodiga bevosita uni bajarilishi oldidan to‘la o‘girilishini bildiradi. JLS qisq.: Java Language Specification Java tili spetsifikatsiyasi. Java tilining til tuzilmalarini sintaksisini va semantikasini tavsiflovchi hujjat. JMAPI qisq.: Java Management API Boshqarish uchun Java API. Yana JMX ni qarang.
Xabarlar xizmatidan erkin foydalanish uchun Java API.
Java-dasturlardan korxona
miqyosidagi xabarlar xizmatlaridan erkin
foydalanish imkonini beradi, masalan, IBM ning
MQSeries xizmatidan JMS, J2EE
maslagining muhim tarkibiy qismi. JMX qisq.: Java Management eXtensions Javani [tarmoq] boshqarish uchun kengaytmasi. JNDI qisq.: Java Naming and Directory Interface Java tilini nomlar va kataloglar xizmatidan erkin foydalanishi uchun API. Nomlar va kataloglar xizmatidan erkin
foydalanishni standartlashtirish uchun xizmat qiladi, quyi pog‘onada foydalanilayotgan standartlar va bayonnomalarga bog‘liq emas. J JNDI
140
JNI qisq.: Java Native Interface Javadan to‘g‘ridan-to‘g‘ri erkin foydalanish interfeysi. Ci va C++ tillari uchun API, maslakka bog‘langan usullarni yozish va Java bo‘lmagan qo‘llanmalarga JVM ni tirkab qo‘yish uchun xizmat qiladi. JNLP qisq.: Java Network Launching Protocol Java-qo‘llanmalarni tarmoqqa yuklash
bayonnomasi. Java-qo‘llanmalarni veb-server orqali tarqatish va ularni veb-brauzerdan ishga tushirib yuborish imkonini beradi.
1. Biror narsa ustida murakkab usul, harakat. 2. Informatikada – ma’lumotlarga ishlov berish. Bunda dasturlar foydalanuvchi buyruqlarini qabul qilib, kompyuterga nima va qaysi tartibda bajarish lozimligini buyuradi. 3. Algebraik ifodalarni qayta o‘zgartirish. 4.
Ma’lum qurilmani boshqarayotganda muayyan vazifani bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan qo‘l harakati. Odatda robotlar inson qo‘llari harakatlariga taqlid qiladi va buyumlarni olib ularning fazodagi joyini o‘zgartirishni ta’minlaydi. joylashtirish ingl.: allocation rus.: размещение 1. Biror narsani joylashtirish, ishlatish tartibi. 2. Informatikada- sahifalarning o‘lchovlarini va matnlarning sahifasini, tasvir
tuzulmasini belgilaydi. 3. Dasturlashda - ma’lumotlarni kiritish- chiqarish tartibi va ketma-ketligi. 4. Apparat ta’minotini loyihalashda-platalar, integral sxemalar va
tarkibiy qismlarni joylashtirish. 5. Tashqi xotirada faylni yozish uchun makon ajratish.
Java maslagi uchun sozlovchi arxitekturasi. Qo‘llanma-sozlovchilarni yaratish uchun Java maslagining standart interfeyslari yig‘masi. JPEG qisq.: Joint Photographic Experts Group 1. Fotografiya sohasidagi ekspertlar guruhi birlashmasi, JPEG guruhi. 2. JPEG algoritmi. Shu nomli guruh tomonidan ishlab chiqilgan tasvirlarni zichlash algoritmi. Internetda ommaviyligi bo‘yicha (GIF dan so‘ng) ikkinchi o‘rinni egallaydigan grafik formatdir. Saqlash uchun yo‘qotishli zichlash usulidan foydalanadi, shu tufayli, fantastik pog‘onadagi zichlash pog‘onasiga erishilgan. Asosan yuqori sifatli fotosuratlarni saqlash uchun ishlatiladi. JRE qisq.: Java Runtime Environment Javaning ijro muhiti. Java dasturlarni ishga tushirib yuborish uchun eng kam zarur bo‘lgan bepul tarqatiladigan tizimli dasturiy ta’minot. JScript tili ingl.: JScript language rus.: язык JScript Skriptlar tili JavaScript ni Microsoft kompaniyasi tomonidan kengaytirilgan tatbiqi.
Serverga Java sahifalari. Javani ishlatib dinamik Web- sahifalar yaratish texnologiyasi.
API
tranzaksiyalar uchun
Java. Tarqoq
tranzaksiyaviy tizimning tranzaksiyalar menedjeri va boshqa ishtirokchilari orasida o‘zaro aloqada ishlashni tartibga soladi.
Java tranzaksiyalarining xizmati. Java ni kengaytmasi. Java tilida OMG OTS ni amalga oshiradi, JTA bilan uyg‘unlashuvni quvvatlaydi. juftlik biti ingl.: parity bit rus.: бит четности Bitlar massivining oxirida yoziladigan bit. U hamma bitlar yig‘indisi juft yoki toqligini bildiradi. Juftlik ramzlar guruhini tekshirish uchun hisoblanadigan fuksiya. Ramzlar
guruhida xato borligini topib olish uchun ko‘rilayotgan guruhdagi nollar yoki birlar soni hisoblanadi. U juft ham, toq ham bo‘lishi JNI
141
mumkin, bu haqda guruhni aniqlaydigan kodning qo‘shimcha xonasida yoziladigan juftlik biti xabar beradi. Tekshirish vaqtida nollarning yoki birlarning soni takror sanaladi. Hosil bo‘lgan
qiymatni avvalgisi bilan solishtirib, ma’lum aniqlik bilan ramzlar guruhida xato paydo bo‘lganligini bilish mumkin.
jurnal ingl.: journal rus.: журнал 1. Qayd yozuvlarini saqlovchi fayl. Ushbu fayl matn formatida yoki ma’lumotlar bazasi formatida bo‘lishi mumkin. 2. (Internet Explorer brauzerida) oxirgi N kun ichida
ko‘rilgan sahifalar manzillari saqlanadigan joy. N sonini (yozuvlarning eng ko‘p saqlanish muddatini) belgilash uchun “Xizmat” menyusida “Свойства обозревателя” bandini tanlang va “Общие” qismida “Журнал” bo‘limini toping. Ro‘yxatni ko‘rish uchun “Вид” menyusida “Панели обозревателя” bo‘limini topib “Журнал”ni bosing. Oynaning chap tomonida manzillar ro‘yxati paydo bo‘ladi. jug‘rofiy domen ingl.: geographic domain rus.: географический домен Jug‘rofiy belgi bo‘yicha birlashtirilgan domen nomlari guruhi.
Masalan, www.uza.uz, www.bilimdon.uz nomlari «uz» (O‘zbekiston) domeniga mansub. JVM qisq.: Java Virtual Machine Java virtual mashinasi. Java (sinflar) tilidagi bayt-kodlarga to‘la
o‘girilgan dasturlarni bajaradigan dastur.
O‘z bayonnomasiga ega bo‘lmagan va faqat elektron pochta orqali ishlaydigan Internetning oddiy
xizmati. Xabarlarni bitta maxsus
manzildan barcha obunachilarga yetkazishni amalga oshiradi. jo‘natuvchi ingl.: sender rus.: отправитель Buyurtma berish niyatiga ega yoki aloqa xizmatiga buyurtma beruvchi aloqa
foydalanuvchisi. J jo’natuvchi 142
Kk kabel ingl.: cable rus.: кабель Ma’lumotlarni uzatish uchun mo‘ljallangan izolatsiya qilingan o‘tkazgich yoki
o‘tkazgichlar guruhi.
Ishlatilayotgan fizik
muxitga qarab, kabellar ikki guruhga bo‘linadi. Birinchi guruhni yassi kabellar, o‘rama juft va koaksial kabellar tashkil qiladi. Ularda metall, aksariyat holda, mis orqali elektr signallari uzatiladi. Koaksial kabellar, eng qimmatbaho bo‘lib, signallarni katta tezlikda uzata oladilar va shovqindan yaxshi muhofazalanganlar. Ikkinchi guruhga yorug‘lik uzatuvchi optik kabellar kiradi. Ularning asosini, elektromagnit shovqinlardan ideal muhofazalangan yorug‘lik uzatgichlari tashkil qiladi. Optik kabellar koaksial kabellardan qimmatroq bo‘lib, ular yuqoriroq tezlikda ma’lumot uzatishni ta’minlaydilar.
Kanallari kabellar asosida yaratilgan mahalliy tarmoq. Kabelli mahalliy tarmoqlarning o‘ziga xos xususiyati shundaki, har bir kanalga o‘nlab tizimlar ulanishi mumkin. Shu tarzda, yakka kanalli tarmoq, xalqasimon tarmoq va uzib- ulanadigan mahalliy tarmoq hosil bo‘ladi.
Kabelli televizion tarmoq orqali Internetga chiqishni ta’minlaydigan modem. Koaksal kabelning o‘tkazish kengligi telefon liniyasinikiga nisbatan sezilarli keng, shu sababli Internet – provayderlari bunday kanal orqali yuqori tezlik (10 Mbit/sekgacha) bilan Internetdan erkin foydalanishni ta’minlashlari mumkin.
kabelli tarmoq ingl.: cable network rus.: кабельная сеть Tizimlari kabel orqali o‘zaro aloqada bo‘lgan axborot tarmog‘i. Kabellarni axborot tizimlarida ishlatish, atmosfera shovqinlaridan va quyosh nurlanishidan saqlanish, ma’lumotlarni yuqori darajadagi xavfsizligini ta’minlash bilan bog‘liq qator ijobiy xossalarga olib keladi. Ayni vaqtda, simsiz tarmoqlarga nisbatan, kabelli tarmoqlar fazo va koinotdagi tizimlar bilan aloqa qiluvchi mobil tizimlarni yaratish uchun yaroqsiz. Bundan tashqari, kabelli tarmoqlar aholi kam istiqomat qiluvchi hududlarda va erkin
foydalanish qiyin bo‘lgan tarmoqlarda tejamli emas. Kabelli tarmoqlar, birinchi galda, global va hududiy tarmoqlarda ishlatiladi.
Kabel teleko‘rsatuvlari xizmatlarini yetkazib beruvchilar tomonidan taqdim etiladigan telefon aloqasi xizmatlari. kabelli teleko‘rsatuv ingl.: cable television rus.: кабельное телевидение Kabelli teleko‘rsatuvlar tarmog‘i. Kabellar bo‘yicha ixtiyoriy axborotni, birinchi galda, teleko‘rsatuvlarni uzatishga mo‘ljallangan televizion tarmoq.
Kanal sathida uzatiladigan ma’lumotlar bloki. Tarmoqda kadrlar, birinchi galda, tutash tizimlarni o‘zaro ishlashini ta’minlab beradi. Kanallar bo‘yicha yo‘naltirilgan kadrlar ikki turga bo‘linadi. Axborot kadrlari ma’lumotlarni uzatadi. Boshqaruvchi kadrlar tarmoqni boshqaruvchi axborot uzatadi
Apparat ta’minoti yordamida ma’lumotlarni tezkor uzib-ulash texnologiyasi. Kadrlarni qayta uzatish
texnologiyasi Bell
laboratoriyasi tomonidan taklif qilingan. U tez paketlar deb ataluvchi paketlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri uzib- ulashdan iborat bo‘lib, o‘z - o‘zini apparat bilan yo‘naltirishni ta’minlaydi. O‘z navbatida bunday yo‘naltirish har bir uzib-ulashni birlashtiruvchi bog‘lamadan o‘tayotgan Kk
143
kadrlarni qabul qilish manzillari bo‘yicha taqsimlashni ta’minlaydi. Xatolik
paydo bo‘lgan kadrlar yo‘q qilinadi. Shu bilan birga, yuqori tezliklarga erishish maqsadida, oraliq uzib-ulash bog‘lamalarida ma’lumotlarni inobatliligini va butligini nazorat qilinmaydi. Bu amal oxirigi uzib-ulash bog‘lamalari zimmasiga tushadi. Ular ulanishlarni kanal bo‘g‘inida amalga oshiradilar, virtual kanallar orqali ma’lumotlar oqimini boshqaradilar, xatolarni topib tuzatadilar. Qayta uzatish kam sonli xatoliklar bilan ishlaydigan kommunikatsiya tarmoqlarida ishlatiladi. Kadrlarni qayta uzatish ma’lumotlarni haqiqiy vaqtda uzatishni ta’minlaydi.
Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|