Axborot tizimlari nazariy asoslari magistratura mutaxassisliklari uchun o

Hisobotlar yaratish. Hisobotlar berilganlar bazasidagi axborotlarni 
tasvirlash uchun qo„llaniladi. Hisobotlarni monitor ekranida ko„rish 
odatda noqulay, chunki ular chop qilish uchun mo„ljallangan. Accessda 
hisobot tarkibiga boshqa obyektlar ham kiradi, masalan, Nakleyka 
Masteri tayyorlagan manzilli nakleykalar va Diagramma Masteri 
tayyorlagan diagrammalar. Ular axborotni berilganlar bazasi jadvali 
maydonlaridan oladi va foydalanuvchiga qulay ko„rinishda tasvirlaydi. 
Diagramma Masteri Office barcha dasturlari bilan hamkorlikda 
qo„llaniladi. 
Standart hisobotlar ikki turga bo„linadi: ustunli va satrli (lentali). 
Ustunli hisobot oddiy formani eslatadi. 
Avtomatlashtirilgan ofis tizimlari 
Tarixan avtomatlashtirish ishlab chiqarishdan boshlangan va 
keyinchalik, birinchi navbatda kotiblarning og„ir qo„l mehnatini 
avtomatlashtirish 
maqsadida, 
ofisda 
tarqaldi. 
Kommunikatsiya 
vositalarining rivojlanishi bilan mehnat samaradorligini oshiruvchi ofis 
tizimini avtomatlashtirish boshqaruvchilarni va mutaxassislarni ham 
qiziqtirib qo„ydi. Ofisni avtomatlashtirish – xodimlar, an‟anaviy 
kommunikatsiya tizimini (yig„ilishlar, telefon qo„ng„iroqlari va 
buyruqlar) almashtirish emas, balki uni to„ldirish hisoblanadi. Bu 
tizimlardan birgalikda foydalanish boshqaruv mehnatini ratsional 
avtomatlashtirishni ta‟minlaydi. 
Avtomatlashtirilgan ofis tizimi ham korxona ichkarisida, ham tashqi 
muhit bilan kompyuter tarmoqlari va boshqa zamonaviy axborot bilan 
ishlash va uzatish vositalari yordamida kommunikatsion jarayonlarni 
tashkillashtirish va qo„llashdir. Korxonani boshqarishning barcha 
darajalari menejerlari uchun juda qulay. 
Hozirgi kunga avtomatlashtirilgan ofis tizimlaridan boshqaruvchi, 
mutaxassis, kotiba, idora xizmatchilari foydalanmoqdalar. Ayniqsa, bu 
qandaydir muammolarni hal qilishda ishtirok etayotgan guruhlar uchun 
qulay. U xodimlar va kotibalar mehnatining samaradorligini oshirish va 
ortib borayotgan axborot hajmini o„zlashtirish imkonini beradi. Ammo, 
bu ustunliklar muammolarni yechishda avtomatlashtirilgan ofisdan 
anjomiy vosita sifatida qo„llash bilan taqqoslaganda ikkinchi darajali 
hisoblanadi. 
Menejer tomonidan qabul qilinayotgan qarorlarning zamonaviy 
kommunikatsiyalar yordamida qabul qilinishi korxona iqtisodiy o„sishini 
ta‟minlashga qodir. 
Kompyuterli va nokompyuterli texnik vositalar uchun bir necha 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

61 
o„nlab dasturiy mahsulotlar mavjud bo„lib, ular avtomatlashtirilgan ofis 
tizimini ta‟minlaydilar. Bular: matn va jadval protsessorlari, elektron 
pochta, elektron kalendar, audio pochta, telekonferensiyalar, videomatn, 
tasvirlarni saqlash va boshqaruvning maxsuslashtirilgan faoliyati 
(masalan, buyruqlarning bajarilishi ustidan nazorat qilish). 
Bulardan tashqari, nokompyuter vositalari ham keng qo„llaniladi: 
audio va videokonferensiyalar, faksimil aloqasi, kseroks va boshqa 
orgtexnika vositalari. 
Har qanday tizimning asosiy tashkil etuvchisi berilganlar bazasi 
hisoblanadi. Avtomatlashtirilgan ofisda berilganlar bazasi, amaliy 
darajada ma‟lumotlarga ishlov berish texnologiyasidagi kabi, o„zida 
korxonaning ishlab chiqarish mavzularini jamlaydi. Ma‟lumotlar bazaga 
korxonani o„rab turgan tashqi muhitdan ham kelib tushishi mumkin. 
Bunda mutaxassislar ma‟lumotlar muhitida ishlashning asosiy 
texnologik amallarini egallagan bo„lishlari lozim. 
Masalan, markaziy kompyuterning berilganlar bazasida kundalik 
savdo, korxona savdo agentlari tomonidan sotilayotgan mahsulotlar yoki 
alohida keltirilgan xom ashyo haqida ma‟lumotlar saqlanadi. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

62 
Har kuni elektron pochta orqali qimmatbaho qog„ozlar narxlari 
haqida (mos berilganlar bazasida har kuni tahrirlab turiluvchi 
korxonaning aksiyalari ham) ma‟lumotlar kelishi mumkin. 
Axborotlar berilganlar bazasidan kompyuter ilovalariga tushadi 
(matn protsessori, jadval protsessori, kompyuter konferensiyalari, 
elektron pochta va boshqalar). Avtomatlashtirilgan ishchi o„rnining har 
qanday kompyuter ilovalari korxona xodimlarining o„zaro va boshqa 
korxona xodimlari bilan bog„lanishini ta‟minlaydi. Berilganlar bazasidan 
olingan axborotlarni uzatish, saqlash va ko„paytirish uchun 
nokompyuterli texnik vositalaridan ham foydalanilishi mumkin. 
Elektron kalendar (taqvim) – tashkilot boshqaruvi va boshqa 
xodimlarining ish jadvalini saqlash va boshqarish uchun kompyuter 
tarmoq variantini qo„llashning yana bir imkoniyatini taqdim etadi. 
Menejer (yoki kotib) uchrashuv yoki boshqa tadbirning vaqti va kunini 
o„rnatadi, hosil bo„lgan jadvalni ko„radi, klaviatura yordamida 
o„zgartirishlar kiritadi. Elektron kalendarning texnik va dasturiy 
ta‟minoti elektron pochtaning mos tashkil etuvchilariga to„g„ri keladi. 
Bundan tashqari, kalendar dasturiy ta‟minoti ko„pincha elektron pochta 
dasturiy ta‟minotining tarkibiy qismi hisoblanadi. 
Tizim qo„shimcha ravishda boshqa menejerlar kalendarlariga ham 
kirish huquqini olish imkoniyatini beradi. U avtomatik ravishda o„z 
jadvallari bilan uchrashuv vaqtini kelishishi mumkin. 
Elektron kalendardan foydalanish, ayniqsa, yuqori darajali 
boshqaruv 
menejerlari 
uchun 
(ishchi 
kuni 
jadvali 
oldindan 
rejalashtirilgan) juda samarali hisoblanadi. 
Elektron pochta (e-mail) – Internetning ajralmas qismlaridan biri 
bo„lib hisoblanadi. Uning yordamida har qanday ma‟lumotni (xat, 
maqola, ish qog„ozlari va boshqalar) jo„natish va olish mumkin. 
Elektron pochta pochta jo„natmalarining eng arzon turi hisoblanadi. 
Elektron xatlarni yozish va o„qishda tarmoqda bo„lish shart emas. 
Internet faqat pochtani jo„natish va olish uchun zarur. Elektron pochta 
tarmoqdan tashqari kirish (off-line) xizmati hisoblanadi. Tarmoqda 
xatlarni uzatish tezligi juda katta. Tezlikka xatning o„lchami va qabul 
qiluvchigacha bo„lgan masofa ta‟sir ko„rsatishi mumkin. Oddiy matnli 
xabar manzilga bir necha minut va hattoki, bir necha sekundda yetib 
borishi mumkin. Agar xatdan tashqari bir necha rasm ham jo„natilsa, 
yetkazib berish vaqti ortadi. 
Elektron pochta 
kompyuter 
axborotini 
almashish 
tizimini 
ifodalaydi. Elektron pochtada nafaqat matnli axborotni, balki dastur 
fayllarini, ma‟lumotlarni, rasmlarni, ovoz va videoaxborotlarni ham 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

63 
jo„natish mumkin. Barcha ro„yxatdan o„tkazilgan foydalanuvchilar 
uchun kommunikatsion serverda elektron quti yuritiladi. 
Elektron pochtaning asosiy imkoniyatlari: 
odatdagidan tezroq uzatadi;. 
xat manzilga yetib borganda yetkazilganlik haqida avtomatik 
tasdiq olish mumkin; 
xabarlarni tahrirlash, saqlash va to„g„rilash qulay; hech qanday 
qog„oz talab qilmaydi va arzon turadi; 
xabarni bir vaqtda bir necha manzilga jo„natish imkonini beradi; 
bir vaqtda aloqaning ikki tomonida abonyentning bo„lishini talab 
qilmaydi.