Aylanma harakatda burchakli tezlik, burchakli tezlanish. Aylanma harakat

mexanik harakat deyiladi. Jismlarning mexanik harakatini o’rganganda ko’pincha 
ularning shakllari va o’lchamlarini hisobga olmasa ham bo’ladigan hollar uchraydi. 
Bunday sharoitlarda jismni moddiy nuqta deb qarash mumkin. Masalan, bir bola 
uyidan maktabgacha ma’lum masofa bosib o’tsa, bolaning harakatini o’rganganda 
uni moddiy nuqta deb qarash masalani osonlashtiradi. Lekin shu bola qo’l va 
oyoqlarini qimirlatib gimnastika bilan shug’ullansa, uni endi moddiy nuqta deb 
qarash mumkin bo’lmaydi. Xuddi shunday yerning Quyosh atrofida aylanishini 
o’rganganda yerni moddiy 
 
nuqta deb qarash mumkin, lekin yerni o’z o’qi atrofida 
sutkalik aylanishini ko’rganda yerni moddiy nuqta deb qarash mumkin emas. 
Demak, moddiy nuqta deb ko’rilayotgan masalada shakli va o’lchamlarini hisobga 
olmaslik mumkin bo’lgan jismga aytiladi.

---

Jismning vaziyatini yoki harakatini har doim boshqa jismga nisbatan 
ko’riladi, shu sababli oxirgi jismni sanoq jismi deyiladi. Fizikada sanoq sistemasi 
sifatida koordinatalar sistemasi ishlatiladi. Masalan, o’zaro tug’ri burchak ostida 
bo’lgan uch o’qli koordinata sistemasi olinadi, bu o’qlarni x, y, z harflari bilan 
belgilanadi. Bunday koordinata sistemasini fransuz olimi Dekart kiritgan. YAna 
boshqa koordinatalar sistemalari ham mavjud. 
Moddiy nuqta harakatini shu harakatni vujudga keltirgan sababisiz 
o’rganadigan mexanikaning bo’limiga kinematika deyiladi. Kinematikada 
mexanik harakatlarni karab chikish uchun trayektoriya, yo’l, ko’chish kabi 
tushunchalardan foydalaniladi. Moddiy nuqta harakati davomida chizgan chiziqqa 
trayektoriya deyiladi. Agar traektoriya tug’ri chiziqdan iborat bo’lsa, harakat to’g’ri 
chiziqli harakat deb ataladi. Traektoriya egri chiziqdan iborat bo’lsa, bunday harakat