Ayrim davlatshunos va huquqshunos olimlarning ilmiy ishlarida davlat

Huquqshunos olim X.T.Odilqoriyev “davlat va huquq nazaryasi” kitobida 
quyidagicha tarif bergan “Davlat tipologiyasi- davlatning mohiyatan o’ziga xos 
xususiyatlarini ajratish yoki biror tipga 
mansubligini belgilashda 
foydalaniladigan ta’limot, bilimlar tizimidir
2
”. Davlat tipologiyasida davlatlarni 
muayyan mezonlar asosida turlarga ajratish, tasniflash amalga oshiriladi. 
Huquqshunoslik fanida davlat tipologiyasini o‘rganishda ikkin xil yondashuv,
yani formatsiyaviy (tarixiy materialistil) va sivilizatsiyaviy (ma’rifiy} 
yondashuvni ko’rsatish mumkin. 
Davlat va huquqiy tizimlarni tiplarga ajratib tasniflash davlat-huquqiy 
materiyasini anglashda obyektiv zaruriy va qonuniyatli jarayon bo‘lib, u davlat 
va huquq rivojlanishining tabiiy-tarixiy mantig‘ini aks ettiradi. Tipologiya davlat 
va huquqning rivojlanishi tarixiy jarayonini o‘rganishni muhim usuli vositasi 
hisoblanadi. Demak, davlatlarni tiplarga bo’lib o‘rganish qulayroq negaki, biz 
shunda davlatning tarixi va madaniy va marifiy odatlarini chuqurroq o’rganishga 
yordam beradi.
Ikkinchi savolda keltirilgan davlat tipologiyasida sivilizatsiyaviy
yondashuv haqida savolga javob berishdan oldin, sivilizatsiyaviy yondashuv nima 
ekanligiga aniqlik kiritib olishimiz lozim. Sivilizatsiyaviy yondashuvga ham 
huquqshunoslar tomonidan turli xil fikrlar bildirilgan. 
Huquqshunos olim SH.A.Saydullayev o‘zining “davlat va huquq 
nazaryasi” kitobida quyidagicha tarif berib o ‘tgan, “sivilizatsiyaviy yondashuv-
bu formatsiyaviy yondashuvning mezonlari (davlatning ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanish darajasi, basis va ustqurmasi hamda fuqorolarning siyosiy-huquqiy 
maqomi) bilan bir qatorda ko‘proq xalqlarning ma’naviy, ahloqiy, diniy va 
madaniy rivojlanish darajasiga qarab davlatlar tiplarga ajratilishidir.
3
2
Odilqoriyev.X.T Davlat va 
huquq
nazaryasi. Darslik-Toshkent:”Adolat:2018 79-bet 
3
Saydullayev.SH.A Davlat va huquq nazaryasi. Darslik-Toshkent: TDYU.2021 54-bet 

---

Ya’ni, biz davlatlarni madaniy, diniy, ahloqiy va ma’naviy kelib chiqishiga 
ko’ra ham tiplarga ajratishimiz mumkin. Sivilizatsiyaviy yondashuvda ko’proq 
davlatlarni yuqorida keltirilgan mezonlar asosida tasniflashadi. Xo‘sh, bunday 
tasniflash nima uchun kerak? Biz davlatlarni yuqoridagi kabi tiplarga ajratib 
o’rgansak, davlatlardagi ijtimoiy holat, u davlatdagi siyosiy holatlar haqida 
ko‘proq malumotga ega bo’lamiz.