Қазақстан республикасы білім жӘне ғылым министрлігі

Басқару. Ескере кететін жайт, бұл қай режимде қолданылатын модель: статикалық немесе динамикалық оптимизация, өздігінен реттеуді (самонастройка)басқару, технологиялық процессті динамикалық жағдайда сипаттайды және т.б.
Жобалау. технологиялық процесс тек қана жобаланған немесе тәжірибеде қолданылып жүрген болуы мүмкін. Бірінші талап – модельдің тиімді қолданылуы, себебі мұнда қойылатын есептер алдын-ала зерттеліп тексерілген. Модельге жобалы критериилерді (орнықтылық, экономдылық, дәлдік) кіргізген дұрыс.
Диагностика. Мұнда ең басты жіберілген шектеу, яғни, егер модель өте қиын болған жағдайда шектеулі болады.


Технологиялық процесстің математикалық әдісінің классификациясы және анализдері.
Өндірістік басқару объектісіндегі идентификациялық тапсырма шешімге жақын болады. Осы әдісте жіне осындай тапсырманың шешім құралы біршама әртүрлі, теңестірілген қажетті және негізгі анализдегі принцип, сондай ақ технологиялық процесстегі математикалық үлгінің құру әдісі болып табылады. Көп жағдайда технологиялық процесстің моделін құрудың 2 жолы бар:
1) физико-математикалық анализ пайда болуы, динамикалық процесстің шарты;
2) экспериментальді идентификация, яғни процесс туралы негізгі ақпарат ортасыз өлшем жолын алады.
Күрделі түрде және көп мағыналы процесстер, күрделі ағын өндірістік комплекспен, сондай ақ үлкен санмен құрылған элементтермен байланысты, математикалық үлгісін құру әдісі физико-химиялық негізінде заңды түрде зерттелетін технологиялық процесстерінде жиі аз эффективті болып келеді. Бұл күрделілігімен немесе жеткіліксіздігімен көрсетілген, процессті зерттеу қарамағында, сондай ақ нашар көріністе шешім алады. Сондықтан бірнеше идентификациялық әдісте өндірістік экспериментальді шартын қабылдайды. Осыған қарап класс үлгісінің шешімін және “эквивалент” мағынасын түсіну. Негізінен эквивалент критериясының сапасы кейбір функционалмен алынады, әдістің және объектің шығуына байланысты. Әдіс классын таңдау, кіріске әсер ететін класс және функционалдық жоғалту мағыналы саты априорлы мәлімет пен идентификациялы мақсатына байланысты. Көптеген маңызды идентификацияның экспериментальді бөлімі технологиялық процесстің математикалық үлгінің таңдауы болып табылады, сондай ақ кіріс пен шығыс түрінің арасындағы алмасуы, яғни үлкен санды фактордан (мақсаты, экспериментарлы жалғасуы, физикалық табиғат процессі, объектідегі априорлы мағлұмат)тұрады.
Экспериментальді әдіс идентификациясы зерттелген технологиялық процесстің құрамы физика-химиялық туралы ақпарат априорлы мүмкіндігінн қолдануды шеттетпейді. Көбінесе, технологиялық басқару объект әдісіне байланысты иемделген априорлы параметр ақпаратының анықталған мінездемесі мынадай екі топқа бөлінуі мүмкін:
1) структуралық әдісті анықтау және объект параметрі;
2) параметр әдісін анықтаудағы қабылданған структура немесе берілген объект.
Бірінші жағдайда “қара” жұмысын қажет етеді, екіншіден көрінетін қорап - «сұрмен», жартылай көрінетін. Структуралық объект мүмкіндігі туралы кішкене мағлұмат немесе жалпы структуралық орын алатын сапасы идентификация процессін жылдамдатады.
Технологиялық процесстің экспериментальді аспектісі кеңінен таралған. Бұл әдісті әртүрлі жолмен шешу, кестеде көрсетілгендей, бір жағынан қарағанда, ерекше орналастыру тапсырмасы, басқаша жағынан қарағанда - өндірілген объектінің зерттелген әртүрлі құралы. Осындай көзқараспен идентификация әдісінің қажеттілігі мынадай негізгі, яғни сызықты немесе сызықты емес мінездемесінмен анықталады, дискретті немесе үздіксіз технологиялық процесс, динамикалық бейнелеу құралының сатысын, кездейсоқ кедергінің дәрежесін, жасанды сыртқы әсер беру мүмкіндігін көрсетеді.
Берілген әдіс идентификациясы экспериментальды жинақтауда активті және пассивті болып бөлінеді. Активті эксперимент жасанды сыртқы әсер беру объектісіндегі көрінісі әртүрлі түрмен көрсетілген - детерминирленген және кездейсоқтық. Детерминирленген сигналда құрылған активті эксперимент жоспары әдісімен жасалған, керекті эффектіні тез арада ашуға мүмкіндік береді , модель процессін құру, адеквадты шешіммен, экспериментте алынған нәтижемен, ең жақсы режим аумағына жылжу мақсаты қойылған
Кесте

Әдіс түрі	Эксперимент түрі	Қайта өңдеу әдістері
Статистикалық	Активті	Факторлы анализ Ортогональды план Дисперсионды анализ Симплексионды жобалау
	Пассивті	Корреляционды анализ Регрессионды анализ Адаптивті әдіс Брандон әдісі Кестелі әдіс
Динамикалық	Активті	Графикалық әдіс Жиілік анализінің сипаттамасы Корреляционды анализ Модельдеу
	Пассивті	Корреляционды анализ Жиілік анализінің сипаттамасы Жиілік анализінің сипаттамасы Сандық әдіс

Пассивті бақылау әдісі режимдегі ауысу орташа жұмыс бабындағы өлшенген сыртқы әсер беру объектісін тіркеуге алынуын жобалайды. Қажетті әдіс уақыт экспериментін ұзартады, бірақ ол экономикалық шындалған болып табылады, жоғары бағалы өнім өндіріс процессі статистикалық зерттелуімен жылжып отырады, ал кейде жалғыз мүмкіндігімен болады. Осы әдістің қосымша үлесі – функцияланған идентифицирленген объекті туралы ақпаратты қолдану мүміндігі болып табылады. Сондықтан технологиялық процесстер мінездемесін анықтауда идентификацияның пассивті әдісі қолданылады, яғни келесі топқа бөлінеді. 1) итерационды емес әдісі(корреляционды анализ, квадраттың кішірейтілген әдісі және т.б.); 2) итерационды әдіс (регрессионды ағын анализі, стохастикалық аппроксимация әдісі, аз параметрлі әдісі және т.б.).

Барлық модель негізінен екі классқа бөлінеді: физикалық және математикалық. Физикалық модель процессі - бұл модель, яғни объектідегі идентикалық процесспен ағатын физикалық процесс, сондықтан оның математикалық суреттелуі аналогқа тәуелді. Физикалық модель, өз кезегінде, екі категорияға бөлуге болады: модельдер, физикалық табиғаттың объектісінің бірдей болуы және модельдер. Бірінші жағдайда модель объектіден тек қана сандық көрсеткіші жағынан –геометриялық өлшеумен және диапазонды параметрдің өзгеруімен ажыратылады. Бұл объектінің физикалық құрғақтығын үйренуге мүмкіндік береді, өтпелі процесстер, шектік шартты, есептеу формулаларын және негізгі теоретикалық жағдайын жақсартады. Элементтегі физикалық модельді құру, объект элементінен өзінің табиғатына байланысты, объектідегі және модельдегі физикалық процесспен сипатталады. Мұнда объектінің аймағында, объектінің физикалық емес табиғатымен физикалық моделін құруға болатындығы үшін кеңейтілгені көрсетілген. Мұндай модельдер аналогты техникада және ЦВМ-да таралған болуы мүмкін.
Технологиялық процесстегі математикалық модель оның физикалық таралуына қажет етпейді, соңғы шешімде, таза математикалық тапсырмада функционал экстремумы ізделінген түрде берілген. Осы функционал түріне қатысты экстремум таза математикалық жолмен немесе бірнеше есептеуіш процедура көмегімен табылады.
Әдебиет: 1 осн.[71-83]; 5дои.[ 12-49], 13 осн. [21-36]