Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

 
 
 
 
 
Qeyd: Elektron sxemlərdə istifadə olunan elementlərin, o cümlədən 
tranzistorların və digər yarımkeçirici cihazların şərti qrafiki işarələnməsi əlavə 
1-də, ən geniş yayılmış cihazların əsas parametrləri, istismar şərtləri tətbiq 
sahələri, onlar əsasında qurulan bəzi elektron qurğularının sxemlərinin ilkin 
hesabatına nümunələr əlavə 2-də, əlavə 3-də yarımkeçirici elektron cihazlar və 
onlar əsasındakı elektron qurğularının parametrlərinin və qoşulma sxemlərinin 
təhlilinə dair misallar verilmişdir. 

---

66
FƏSİL 3. KOMBİNASİYALI RƏQƏM QURĞULARI 
 
Rəqəm məlumatlarını yadda saxlamadan çevirən rəqəm qurğularına 
kombinasiyalı rəqəm qurğuları deyilir. Bu qurğularda çıxış dəyişənləri giriş 
dəyişənləri ilə eyni qiymətlidirlər və qurğunun əvvəlki vəziyyətindən asılı 
deyillər. Kombinasiyalı rəqəm qurğularına şifrator və deşifrator, multipleksor və 
demultipleksor, kod çeviriciləri, yarımcəmləyici və cəmləyici, hesab qurğuları 
aid edilə bilər. Belə qurğular «VƏ», «VƏ-YA», «YOX», «VƏ-YOX», «VƏ-
YA-YOX» məntiq elementlərində yaradılır.
 
3.1. Verilmiş element bazasında məntiq qurğularının sintezi 
 
Məntiq qurğularının yaradılması zamanı adətən, funksional tamamlanmış 
elementlər sistemindən istifadə edilir. Bu sistemə “Və-Yox” və “Və-ya-Yox” 
elementləri və ya bu elementlərdən biri daxil olur. Bu elementlər üzərində 
məntiq qurğularını sintez etmək üçün “2Və-Yox” və “2Və-ya-Yox”
elementlərinin çıxış siqnallarını təsvir edən işçi cədvəl aşağıda verilmişdir. 
Girişlərə x
1
və x
0
məntiq dəyişənlərinin verildiyi qəbul edilir. 
Element
Əməliyyatın 
şərti 
işarəsi 
Çıxış siqnalının təsviri 
forması 
2Və-Yox 
Şeffer ştrixi 
x
1
Ix
0 
.
;
;
;
0
1
0
1
0
1
0
1
x
x
x
x
x
x
x
x



2Yaxud-Yox 
Pirs oxu 
0
1
x
x

.
;
;
;
0
1
0
1
0
1
0
1
x
x
x
x
x
x
x
x




Bu cədvəl əsasında istənilən cəbri məntiq funksiyasını lazım olan məntiq 
elementləri bazisində yazmaq olar. Bu zaman iki texniki qaydadan istifadə 
edilir: ilkin ifadənin və ya onun hissəsinin ikiqat inverslənməsi və De-Morqan 
teoreminin (
0
1
0
1
0
1
0
1
,
x
x
x
x
x
x
x
x






) tətbiqi. 
Əgər cəbri məntiq funksiyasını “Və-Yox” məntiq bazisinə gətirmək 
lazımdırsa, funksiya, göstərilən qaydalarla ancaq vurma və inversiya məntiq 
əməliyyatlarına malik vəziyyətə çevrilir. Sonra funksiya “Və-Yox” 
əməliyyatının şərti işarələri vasitəsi ilə yazılır. Cəbri məntiq funksiyasının “Və-
ya-Yox” məntiq bazisinə çevrilməsi analoji olaraq yerinə yetirilir. Bu zaman 
ifadə ancaq məntiqi cəmləmə və inversiya əməliyyatlarından təşkil edilir. 

---

67