AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
sadiyya tı” adı altında ölkələr bir-biri ilə müqayisə olunur
Download 5.13 Mb. Pdf ko'rish
|
sadiyya tı” adı altında ölkələr bir-biri ilə müqayisə olunur v ə inkişaf edir. Monoqrafiyada məqsədimiz siyasi və iqtisadi probleml
ərə təkan verən və bu proseslərin normal gedişinə ma- ne olan hadis ələri, prosesləri və mexanizmləri araşdırmaqdır. Burada siyas ətə və iqtisadiyyata təsir edən şəxsiyyət amili, iqti- sadi amill ər – pul, rüşvət, korrupsiya, təbii resurslar və onlar- dan
əldə edilən gəlirlərdən istifadə mexanizmi tədqiq edilir və mü əllif öz yanaşma mövqeyinə görə şəxsi mülahizələrində ye- ni-yeni sualla rın, problemlərin yaranmasına bir növ şərait yara- dır. Bəzi problemlər isə sanki “ezop” dilində qoyulur. Bu da
Pulun diktaturası
486 dövrümüzün ziddiyy ətli xarakterindən irəli gəlir. Ona görə də mü- əllifin fikirləri ətrafında geniş diskussiya yarana bilər və gələcək t ədqiqatçılar üçün yeni-yeni problemlər meydana çıxa bilər. Bü- tün prosesl ərin, hadisələrin və siyasətin iqtisadiyyatdan, daha doğrusu, puldan asılılığı nəzəri cəhətdən təsdiq edilir. Bu mü- əllifin öz təfəkkürünün məhsuludur və obyektiv yanaşmasının n əticəsidir. Ümumiyy
ətlə, kitabda bəhs edilən bütün məsələlərə ən- ənəvi yanaşma unudulmur, lakin müəllifin öz yanaşması diqqət m ərkəzinə gətirilir. Sanki “belə də ola bilər” deyiminə önəm verilir. Monoqrafiyada göst ərilir ki, müasir dövrdə bütün prob-
pul üz
ərində qurulur və uyğun münasibətlər yaranır: -
müasir iqtisadi n əzəriyyə pul nəzəriyyəsidir; -
əsərrüfatıdır; -
biznesin başlanğıcı və məqsədi – puldur; -
ail ə iqtisadiyyatının mahiyyəti – puldur; -
əhəbbət münasibətləri – puldur; -
namus, qeyr ət, həqiqət, vicdan, ədalət və s. bu kimi mü- nasib ətlər – puldur. Pul, sanki h ər şeydir. Bununla yanaşı insan və zaman, g əlimli-gedimli dünya, axirət dünyası, müvəqqəti olan bu hə- yat v ə əbədi olan ölümdən sonrakı həyat kontekstində isə pul heç n ədir.
İqtisadi siyasət bir sıra situasiya və amillərdən asılıdır. Bunlar is ə bir-biri ilə bağlı və əlaqədardır. Daha doğrusu, bu sə- b əblər bir-birini tamamlayır. İqtisadi siyasət ilk növbədə maddi istehsalın inkişafına təsir göstərir.
Ayrılıqda iqtisadiyyat və siyasət yoxdur, iqtisadiyyat və si- yas ət cütlüyü vardır. Burada təsir ikitərəflidir. Bu qarşılıqlı təsirdə birincilik v ə ikincilik zaman və məkan amilləri ilə bağlıdır. Pulun diktaturası
487 Pul n
ədir? Ümumi şəkildə demək olar ki, tarixi inkişafın mü əyyən mərhələsində daha çox satılma qabiliyyəti olan məh- sul pula çevrilir. İqtisadi ədəbiyyatda pula çoxsaylı müxtəlif təriflər veril- mişdir: pul tam satıla bilən mübadilə vasitəsidir; pul məhsul al- maq v
ə borc ödəmək üçün hamı tərəfindən qəbul ediləndir; pul t əsərrüfat həyatının inkişafının müəyyən mərhələsində meydana g əlmiş iqtisadi alətdir; pul iqtisadi münasibətlərin inkişafının, insanların təbii təsərrüfat həyatının inkişafının müəyyən mər- h ələsində meydana gəlmiş iqtisadi alətdir; pul iqtisadi müna- sib ətlərin inkişafının, insanların təbii təsərrüfat həyatının nəti- c əsi kimi meydana gəlmiş dəyər formasıdır. Pul cəmiyyətdə in- sanları birləşdirən yeganə və hər şeyi əhatə edən əlaqəyə çevril- mişdir, pul hər hansı bir digər əmtəəyə mübadilə edilməyə qa- dir olan xüsusi əmtəədir, ümumi ekvivalentdir, əmtəələr əmtə- əsidir və i.a. Bel
əliklə, pul satılmış və alına biləcək əmtəəni təmsil edir. Pulun yaranma tarixin ə, mahiyyətinə, funksiyalarına nəzər salın- dıqda onun inkişaf paradoksları müasir dövrdə daha qabarıq for- mada üz ə çıxır. Mü əllifə görə bütün bunlar pulun bir iqtisadçı təfəkkürü il ə izahıdır. Bu isə kifayət deyildir. Ona görə də pulun unversal an layışının aşkarlanmasına cəhd edilir. Pulun ilkin inkişafı ilə onun müasir mahiyyəti tam ziddiyyət t əşkil edir. Pulun əsl mahiyyəti, sanki yox olmuşdur. Pul siyasi, iqtisadi, m ənəvi problemlərin həlli mexanizminə çevrilmişdir. Ba- zar münasib ətləri isə buna təkan vermiş və “hər şey” artıq pulla alınıb-satılır. Rüşvət, korrupsiya, yalan, riyakarlıq, yaltaqlıq, ikiüz- lülük, vicdansızlıq, şərəfsizlik, insan alveri və s. Bu kimi eybəcər- likl ər pulun köməyi ilə daha da dərinləşir və insanların qanına “hopur”. Monoqrafiyada göst ərilir ki, pulun hökmranlıq etdiyi elə bir dövr yetişib ki, sanki hamı yalan danışır: ata övladına, övlad ata
sına, ər arvadına, arvad ərinə, gənclər öz sevgililərinə, idarə, şirkət rəhbərləri öz işçilərinə, dövlət başçıları bir-birinə yalan Pulun diktaturası
488 söyl
əyir. Dövlət başçıları, yüksək vəzifəlilər böyük yalanlar, ki- çikl
ər isə nisbətən xırda yalanlar danışır. Bütün bunlarda məq- s əd, sanki pul qazanmaqdır, varlanmaqdır. Yalan danışmaqla haq qı, ədaləti, həqiqəti boğanlar əslində cəmiyyətin inkişafını l əngidir, onun “məcrasını” başqa istiqamətə yönəldir və son nəti- c ədə məhv edirlər. Monoqrafiyada, pulun tör ətdiyi gizli iqtisadiyyat, rüşvət v ə korrupsiya məsələlərinə də ciddi reaksiya verilir. Göstərilir ki, korrupsiyanın mahiyyəti onun növlərində təzahür edir. Kon- kret olaraq iki növ korrupsiy anın mövcudluğundan bəhs edilir: siyasi v
ə iqtisadi. Siyasi korrupsiya – vəzifəli şəxsin təkcə pul qazanmaqla kifay ətlənməməsi, həmçinin bu məqsədlə siyasi hakimiyy
əti ələ almaq cəhdi və məqsədidir. İqtisadi korrupsiya is ə vəzifəli şəxsin öz hakimiyyət səlahiyyətlərindən istifadə ed ərək maddi gəlir, pul vəsaitləri əldə etməsidir. B əzi siyasi nəzəriyyəçilər siyasi korrupsiyanın səbəbini ölk ədə demokratiyanın olmamasında, sərt qanunların mövcud- lu ğunda, diktatura rejiminin hökm sürməsində, digər qrup isə qeyri-mü əyyən siyasi sistemin mövcudluğunda görürlər. Monoqrafiyada, t əbii resurslarla zəngin olan ölkələrdə gə- lirl ərin mənimsənilməsi və onlardan şəxsi varlanma üçün istifa- d ə cazibəsinin olduğu qeyd edilir. Resurslardan gələn böyük pul v əsaitləri isə siyasətçilər tərəfindən mənimsənilə bilər. B əli, neft bütün iqtisadiyyat deməkdir. Bunu artıq müasir dövrd ə bütün dünya iqtisadçıları təsdiq edə bilər. T əbii resurslar dünya ölkələri arasında olduqca qeyri-bəra- b ər bölünmüşdür. Yalnız dünyanın üç ölkəsi – Rusiya, ABŞ, və Çin praktiki olaraq t əbii resursların bütün növlərinə malikdir. Son dövrl ərdə dünya iqtisad ədəbiyyatında “Neft Məkkə- si”, “Neft piroqu”, “Neft l ənəti”, “Lənətə gəlmiş resurs”, “Tex- noloji l ənət” ifadələri meydana gəlib. Dünya iqtisad ədəbiyyatında “Holland sindromu”, “Afrika sindromu”, “Holland-Afrika sindromu”, “Holland x əstəliyi” ifad ələri son zamanlar tez-tez işlədilir. “Holland sindromu”nun Pulun diktaturası
489 mahiyy
əti ondan ibarətdir ki, ölkədə bir sahə sürətlə inkişaf edir, ancaq dig ər sahələr geridə qalır. “Holland sindromu” əsa- s ən bir sıra əlamətinə görə müəyyən edilir və monoqrafiyada bun ların təhlili verilir. Göründüyü kimi, neft siyas ətdir. Neft siyasəti hər hansı bir neft ölk əsinin ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi proseslərin xarakterini v ə dinamikasını müəyyən edir. Az ərbaycanın da sosial-iqtisadi və siyasi perspektivləri neft amilind ən asılıdır. Neft siyasəti Azərbaycanda bütün proseslərin xarakterini v ə dinamikasını müəyyən edir. Respublikamızın gələ- c ək taleyi məhz neft siyasətini necə həyata keçirməyimizdən asılı ola caqdır. İqtisadiyyatımızın digər sahələri də məhz neft siyasətin- d ən asılıdır. Bu sah ələri kifayət qədər dəyərləndirə bilirikmi? İqtisadi in kişafda mentalitet və ənənələr nəzər alınırmı? Monoqrafiyada b u suallara cavab tapmağa cəhd edilir. Monoqrafiyada puldan düzgün istifad ə edilməsinin nəti- c əsi kimi böhranın baş verməsi də təhlil edilir. Böhran iqtisadi inkişafın gözlənilən, labüd hadisəsidir. İq- tisadi inkişaf vaxtaşırı sürətdə, bərabər, eyni vəziyyətdə ola bil- m əz. Daimi iqtisadi yüksəliş bütün ölkələrin hökumətlərinin can atdığı idealdır. Lakin, iqtisadi inkişaf daimi xarakter daşısın – tarixd ə hələ ki, heç bir ölkə ona nail ola bilməmişdir. Həqi- q ətdə isə bazar iqtisadiyyatı mərhələlərlə inkişaf edir – yüksə- lişdən sonra, həmişə tənəzzül baş verir. Monoqrafiyada, iqtisadi tsiklin bir iqtisadi böhrandan di- g ərinədək olan dövr kimi xarakteristikası verilir. Göstərilir ki, böh ranı tam mənfi hal, faciə də hesab etmək düzgün deyildir. Çünki böhr an iqtisadiyyatdakı zəif həlqələri üzə çıxarmaqla gə- l əcəkdə daha rəqabətli iqtisadiyyatın başlanmasına təkan verir, im kanları müəyyənləşdirir. Böhran bazar iqtisadiyyatlı ölkələ- rin t əsərrüfatının hərəkətinin təbii və labüd formasıdır, bir mü- v əqqəti müvazinət vəziyyətindən digər müvazinət vəziyyətinə ke çid formasıdır. Daha sonra göstərilir ki, böhran – dərin gözlə- Pulun diktaturası
490 nilm
əz, mənfi bir dəyişiklikdir, lakin ö özündə inkişaf üçün ye- ni imkanlar da daşıyır. Böhranlar iqtisadi sistemlərin öyrənil- m əsinin əsasını qoyur. Böhran normal halda gözəgörünməz olan t ərəfləri açıqlayır. Böhranın tarixən və müasir növlərinin müxt əlifliyi də qeyd olunur, məsələn, aqrar, birja, valyuta, pul- kredit, maliyy ə, ərzaq, struktur, sənaye, xarici borc və s., müa- sir dövrd ə isə: iqtisadi, maliyyə, sosial-təşkilati, texnoloji, eko- loji, psixoloji növl əri aktualdır. Böhranlar h əmişə müəyyən itkilərlə müşahidə olunduğu üçün onların qarşısının alınması və yaxud nəticələrinin aradan qal- dırılması üzrə iqtisadi fikir tarixində bir çox nəzəriyyələr irəli sürülmüşdür. Böhran haqqında nəzəriyyələr, ilk növbədə böh- ranların səbəblərini müəyyən edən baxışlar sistemidir. Müasir iqtisadi böhranın tarixi dərsləri böhranla əlaqədar klassik n əzəriyyələrə bir daha diqqət yetirilməsini, onların təhlil edil- m əsini zəruri edir. Çünki nə dünya iqtisadiyyatını idarə edən ölk ələr və heç kim yeni böhranların baş verməməsinə zəmanət ver ə bilməz. İqtisadi nəzəriyyələrin səbəblərini izah edərkən daxili v ə xarici amillərin nəzərə alınmasının vacibliyi qeyd edilir. Tarixi v ə müasir böhran nəzəriyyələrində nəinki böhranın nəticələri təhlil edilir, h əmçinin profilaktik tədbir kimi, antitsiklik tənzimlənmənin h əyata keçirilməsi də öz ifadəsini tapmışdır. Bütün m əktəblərin özünəməxsus böhran nəzəriyyələri var. İndiki böhran isə əvvəlkilərdən radikal şəkildə fərqlənir. Bu böh- ran yalnız təzahür formalarına görə maliyyə böhranıdır. Eyni za- manda monoqrafiyada qeyd edilir ki, əsas cəhət ondadır ki, ma- liyy ə buludu arxasında daha dərin proseslər gizlənir. Müasir qlo- bal iqtisadi böhran artıq bütövlükdə dünya iqtisadiyyatına, o cüml
ədən ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadiyyatına öz təsirini göstər- mişdir. Bəs müasir böhranın yaranma mənbəyi hansı proseslər- d ən başlamışdır? Monoqrafiyada bu sualın da cavabı verilir. Be- l əliklə, artıq müasir qlobal dünya iqtisadi böhranının kifayət qə- d ər ümumiləşdirildiyini də söyləmək olar. Bu böhranın dərsləri Pulun diktaturası
491 h ələ mükəmməl konsepsiyaları ortaya qoymasa da bir çox fikir- l ərin ümumiləşdirilməsinə səbəb olmuşdur. Dünya maliyy ə böhranı, onun sosial-iqtisadi nəticələri bir çox maliyy ə-iqtisadi məsələlərə, dövlətin iqtisadiyyata qarışma- sı, himayəçilik, dövlət banklarının funksiyalarına yeni baxış tələb edir. Qlobal maliyy ə böhranının dərsləri sübut etdi ki, inkişaf et- miş ölkələrdə maliyyə-pul siyasətini antiböhran tədbirləri ilə əla- q ələndirmək zəruridir. Bu da öz növbəsində yeni siyasətin ― pul-s ənaye siyasətinin formalaşdırılmasını zəruri edir. Avropa İttifaqı böhrana qarşı Avropa ölkələrinin səylərini bir- l əşdirmək üçün Avropa İttifaqının Antiböhran fondunu yaradıb. Bütün bunlar is ə monoqrafiyada pulla bağlı tədqiqat ob- yekti kimi t əhlil olunmuşdur. Başqa sözlə, böhran və pul hadisələrinin ziddiyyətli (para- doksal)
əlaqəsi verilmişdir. Monoqrafiyada dünya ti msalında verilən və ümumiləşdirilən probleml
ərdən ölkəmiz üçün konkret nəticələr çıxarılır, bir sıra t əkliflər irəli sürülür və nəticə olaraq göstərilir ki, respublikamızda iqtisadiyyatı mənfi hallardan qorumaq üçün, istehlak bazarına nəza- r ət gücləndirilməlidir ki, süni qiymət şişirtmələri olmasın, qiy- m ətlərin aşağı düşməsi daha sürətlə getməlidir, antiinhisar fəaliyyət gücl əndirilməlidir, qeyri-sağlam rəqabətə son qoyulmalıdır, dövlət t ərəfindən qanunsuz müdaxilələr dayandırılmalıdır. Dünya praktikası nöqteyi-nəzərindən antiböhran tədbirlə- rind
ə əsas hədəf iqtisadiyyatın real sektorunun inkişafından iba- r ətdir ki, bunu həm nəzəri, həm də praktiki baxımdan yüksək qiym ətləndirmək olar. Monoqrafiyada, müasir böhrana qa rşı görülən tədbirlərdə proteksionizm meyill ərinin güclü olduğu şərh edilir. Qərb ölkələ- ri böhrandan çıxmaq üçün iqtisadi proteksionizmə üstünlük ve- rirl
ər. Belə hesab edilir ki, bu cür meyillər indiki halda böhranın s əngiməsinə, onun nəticələrinin aradan qaldırılmasına müsbət t əsir göstərsə də perspektiv inkişaf baxımından məqbul sayıla bilm əz.
Pulun diktaturası
492
ШАМИЛ САЛЕХ ОГЛЫ ГАФАРОВ ДИКТАТУРА ДЕНЕГ Резюме В качестве объекта исследования представленной мо- нографии выступают деньги. Есть много нераскрытых сторон денежного явления для специалистов и обычных людей. В истории экономических учений нет второго такого явления, которое больше всего интересовало бы исследователей и до сих пор остающегося не совсем понятным, как стоимость и деньги. Целью монографии является создание универсального понятия денег на основе осознания настоящих реалий мира современным мышлением. Открытие денег людьми, деньги как экономическая категория, деньги, как вещь, изготовлен- ная из металла, бумаги и пр. материалов, не являются доста- точным для идентификации глубокой философии денег. В книге деньги рассматриваются с новой концепции, чтобы попытаться найти ответы на следуюшие вопросы: деньги ― это что за феномен? Взаимосвязь денег с такими понятиями, как политика, экономика, должность, семья, любовь, дружба, товарищества, честь, чувство собственно- го достоинства, мораль и т.д.? Одним словом являются ли деньги основой всех от- ношений? Рыночная экономика - это денежная экономи- ка? Являются ли деньги - диктатором во всех событиях и процессах общества, в котором мы живем, или деньги можно считать как фактор производства «Что является следствием экономической политики определяется?», «Факторы экономического предвидения», «Когда эконо- мика является условием демократии?», «Взяточничество и коррупция на самом деле функции денег»? Pulun diktaturası
493
Без изучения мировой практики, применения истори- ческого подхода, сильного теоретического мышления невоз- можно ответить на все эти вопросы. Автор ссылается на мнение о том, что хорошая теория необходимы тысячи практики. По сравнению с теорией практика более из- менчива. Согласно теории, однополярный мир не может быть устойчивым. Потому что в мире должна быть гар- мония. Самый оптимальный вариант - это сочетание тео- рии с практикой.
Сама жизнь, переходный период к рыночным отноше- ниям, подключение к глобальному миру требует сегодня особенного подхода в науке. Нельзя также объяснять эти вопросы в примере каждой страны и в коротком временном интервале. Представления о деньгах настолько обобщены, что их приходиться оценивать на основе светских критериев. Человек, обладающий экономическим воззрением на мир, бросая свой взгляд на него, может представить себе сте- пень многообразия стран на нашей планете. Экономическое мышление, напрямую или косвенно, связано со всеми об- ластями нашей жизни. В современном мире состояние эконо- мики и концепция его развития значительно изменились. В настоящее время основной конкуренцией является ка- чество человека и производимое им продукция. Иначе го- воря, качество продукции привносит сам человек. Современная глобальная экономика опирается на "мыслительную силу" больше, чем на природные ресур- сы. На передний план выходит инновационная информа- ционная технология в качестве основного производствен- ного фактора. Рыночная экономика, в принципе, создает для талант- ливых людей новые качества и возможности. В этих услови- ях технологические факторы и факторы качества требуют Pulun diktaturası
494 нового и решающего подхода к управлению человеческими ресурсами. В настоящее время мы живем в контрастном мире ры- ночных отношений. Страны, под прикрытием "диктато-
ется исследование процессов и механизмов, дающих толчок нормальному политическому и экономическому развитию и процессов, мешающих этому развитию. Здесь исследуются личностные, экономические факторы – деньги, взятка, кор- рупция, природные ресурсы, влияющие на политику и эконо- мику и механизм использования получаемой от них прибыли. Автор, на основе своего подхода к этим вопросам, создает, основу если так можно сказать, для возникновения все новых личных мнений и проблем. Поэтому, вокруг мнения автора могут возникнуть множество дискуссий и могут всплыть все новые проблемы для будущих исследователей. С те- оретической точки зрения подтверждается зависимость всех процессов, событий и политики от экономики, то есть от денег. Это является продуктом собственного мышления автора и результатом его субъективного под- хода. Вообще, не остается в стороне традиционный подход ко всем проблемам, о которых говорится в книге, но централь- ным является само мышление автора. Здесь центральное место уделяется тому, что "так может быть". В монографии указывается на то, что на современном этапе в корне всех проблем стоит денежный фактор. День- ги играют роль диктатора. Политика, экономика, идеология, семья, должность и пр. – все это строится на деньгах и образу- ются соответствующие взаимоотношения: - современная экономическая теория является денежной теорией; |
ma'muriyatiga murojaat qiling