Azot Azotning tarixi

Azot sikli

Azot tabiatdagi eng muhim hayot tsikllaridan birini bajaradi. Bu oqsil hosil bo’lishining asosiy tarkibiy qismlaridan biri bo’lgan element. Tirik hayotning asosini tashkil etuvchi aminoaistlar, oqsillar, nuklein kislotalar, gormonlar va vitaminlardagi azot hayot uchun muhim moddalardir. Azot aylanishi; Uni azotning havo, hayvonlar va o’simliklar orasida tarqalishi bilan izohlash mumkin. Azotli birikmalar biosferaning yupqa qatlamida bir-biriga aylanib, siklni yakunlaydi. Azot tugamasligi uchun uni havodan tuproqqa, tuproqdan o’simliklarga, o’simliklardan tirik narsalarga va tirik narsalardan havoga o’tkazish kerak. Xo’sh, azot qaysi fazalar orqali siklni ta’minlaydi?

Tirik mavjudotlar va o’simliklar havodagi azot (N2) molekulasini hazm qila olmaydi. Shu sababli o’simliklar oqsil ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan azotni tuproqdagi birikmalardan oladi. Boshqa so’zlar bilan aytganda; Tuproqda noorganik azotli birikmalarni oladigan o’simliklar nuklein kislotalar va ba’zi elementlar bilan o’simlik oqsillarini hosil qiladi.

Yomg’ir va chaqmoq tufayli azot o’zgarishda quyidagicha qatnashadi: Havodagi azot yomg’ir, chaqmoq tufayli azot kislotasiga aylanib, erga tushadi. Tuproqqa singib ketgan azot kislotasi xemosintetik bakteriyalar tomonidan azot tuzlariga yoki nitratlarga aylanadi. Azotli tuzlar o’simliklar tomonidan ham so’riladi va oqsilga aylanadi.

Biologik nuqtai nazardan, azot aylanishi quyidagicha amalga oshiriladi: Tuproqdagi bakteriyalar havodagi azotni to’g’ridan-to’g’ri tuproqqa tortadi va uni azot tuzlariga aylantiradi. Suvda eriydigan azotli tuzlar o’simliklar tomonidan so’riladi. O’simliklar fotosintezi natijasida so’rilgan azot oqsilga aylanadi. Oqsillarni olish uchun hayvonlar bu o’simliklarni iste’mol qiladilar. Odamlar bu oqsillarni hayvonot ovqatlaridan va to’g’ridan-to’g’ri azotli oziq-ovqat iste’mol qilish orqali oladi. Sabzavotli oqsillar hayvonlar va odamlarda hayvon oqsiliga aylanadi.

Havodan tashqari, o’simliklar uchun eng muhim azot manbai azotli o’g’itlardir. Dukkaklilar va beda elementar azotdan foydalanadi. Dalalarga ekilgan beda tuproqni azot bilan boyitishga imkon beradi.

Ushbu ma’lumot asosida azot aylanishini quyidagicha xulosa qilishimiz mumkin: Azotning tabiatdagi holati turli yo’llar bilan bog’lanib birikmaga aylanib ketadigan hodisalar “fiksatsiya” deb nomlanadi. Bu biologik, fizik-kimyoviy va sun’iy fiksatsiya kabi uchta usulda uchraydi.

Biologik fiksatsiya; Bu tabiiy ravishda bakteriyalar orqali noorganik shaklda sodir bo’ladigan tlsikl.

Fizik-kimyoviy fiksatsiya yomg’ir, chaqmoq, chaqmoq va vulqon harakatlari kabi hodisalardan kelib chiqadigan transformatsiya deyiladi.

Sun’iy fiksatsiya sanoat tarkibida ishlab chiqarilgan azotli o’g’itlar orqali amalga oshiriladi. Biologik va sun’iy fiksatsiya azot aylanishining asosiy harakatlantiruvchisi hisoblanadi.

Sog’liq uchun xavfi

Oddiy sharoitlarda azot toksik emas, ammo atmosfera bosimining ko’tarilishi bilan azot bilan zaharlanishni keltirib chiqarishi mumkin . Ko’pgina azotli birikmalar sog’liq uchun jiddiy xavf tug’diradi. Azot ikkinchi xavfli sinfga tegishli.