Azot gruppasi elementlari azot va fosfor

AZOT GRUPPASI ELEMENTLARI AZOT VA FOSFOR
Reja :
1. Azot gruppasi elementlari
2. Azotning fizikaviy va kimyoviy hossalari.
3. Azotning vodorodli birikmalari.
4. Ammiakning fizikaviy va kimyoviy hossalari.
5. Azotning kislorodli birikmalari.
6. Azot kislotalari va uning tuzlari.
7. Azotning tabiatda uchrashi, olinishi.
Azot V A gruppachaning birinchi elementi bo’lib, ko’p o’rganilgan metallmaslar qatoriga kiradi. (1s²2s²2p³).
Tabiatda uchrashi. Azot erkin holatda havoning 78.2 % (4 ∙ 10¹⁵t) ini tashkil qilib, yer sharidagi 0,01 og’ qism miqdori

Ele ment	7N	15P	33As	51Sb	83Bi
Electron formulasi Tqyn ^oC Tsuyuql ^oC Zichligi , g/sm^3 r (atom) nm (kovalent) r(ion) E^+5 Nisbiy E.M. Ionlanish Energiyasi ev Oksidlari E^+5 kislotalari	(He)2s^22p^3 -195.8 -210 1.25 g/l 0.071 0.015 3.07 14.53 N2O5 HNO3	(Ne) 3s^23p^3 280 (oq) 416 (qiz) 44.1 (oq) 590 (qiz.) 1.82 (oq) 2.3 (qiz.) 0.130 0.035 2.2 10.49 P2O5 H3PO4	(Ar)3d^104s^24p^3 633 817 5.72 0.148 0.047 2.1 9.82 As2O5 H3AsO4	(Kr)4d^105s^25p^3 1635 630.5 6.68 0.161 0.062 1.8 8.64 Sb2O5	(Xe)4f^145d^106s^26p^3 1560 271.3 9.80 0.182 0.074 1.7 7.3 Bi2O5

birikmalar minerallar (neft 1,5 % toshko’mir 2,5% og’ qism) tarkibida va tirik organimzlarda uchraydi.
Olinishi. Labaratoriyada azot ammoniy netratni qizdirib olinadi, reaksiya ikki bosqichda boradi.
NH₄Cl_(kons) + NaNO_2(kons) NH₄NO₂ + NaCl
NH₄ NO₂N₂ + 2H₂O
Shuningdek, Br₂ ta’sirida ammiakni oksidlab olinadi.
2NH₃ + 3Br₂ → 6HBr + N₂
Juda toza azot olish uchun natriy azitni termik parchalash usulidan foydalaniladi.
2NaN₃2Na + 3N₂
Sanoatda azot suyultirilgan havoni rektifikatsiyalash yo’li bilan olinadi.
Fizikaviy hossalari. Azot (N₂) rangsiz hidsiz mazasiz gaz. Havodan ozgina yengil (28y.b) yonmaydi yonishga yordam bermaydi. Suvda juda oz eriydi. (1l suvda 15l azot eriydi). Temperature pasayishi bilan eruvchanligi ortdadi.
Kimyoviy xossalari. Azot molekulasi N₂ da azot atomlari orasida uchlamchi bog’ NN
(r _NN = 0.1055 nm) bo’lib ulardan bittasi sigma - va ikkitasi - bog’lardir. Shuning uchun ham azot molekulasi juda barqaror va yuqori temperaturada atomlarga ajraladi.
N₂ → 2N + H₂₉₈; H = 945 kJ, K₂₉₈ = 10^-12
Hatto 3000^o C temperaturada azot molekulalarining dissotsiyalanishi 0.1 % ni tashkil etadi. Erkin holatdagi azot faqat litiy metali bilan bevosita birikib: 6Li + N₂ → 2Li₃N litiy nitritni hosil qiladi. Bunday natritlar (Na₃N, K₃N, Mg₃ N₂, Ca₃ N₂, AlN) tegishli metallarni azot atmosferasida qizdirish bilan hosil qiladi. Bu reaksiyalarda azot oksidlanuvchi hossalarni namoyon qiladi. Ularda N^-3 holida bo’ladi.