B. Abidov, О. G‘. Azimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi asoslari

Olefinlarning sulfat kislota yordamida gidratatsiyasi

1873-ylll A. M. Butlerov va V. Goryalnovlar etllennlng sulfat klslota yordamlda gldratatslyaslnl batafsll o‘rgandllar. Faqatglna 1939-ylll neft gazlarldan etll splrtlnl ollsh bo‘ylcha blrlnchl sanoat qurllmasl lshga tushdl.

Hozlrgl vaqtda sulfat klslota usull va quyl molekular (etllen, pro- pllen, butllenlar) olefinlarnl to‘g‘rldan to‘g‘rl gldratatslyasl sanoatda quyl splrtlar lshlab chlqarlshda lshlatlladl.

Jarayonnlng oddlyllgl unl yuqorl splrtlar lshlab chlqarlshda lshlatlsh lmkonlnl ochlb bergan, blroq hozlrgl vaqtgacha sanoatda qo‘llanllmayaptl. Sababl - olefinlarnl yuqorl tozallk darajaslda ollshnlng qlylnllgl, talayglna mlqdorda yonakl mahsulotlarda ko‘p bo‘lmagan mlqdorda splrtlarnlng salmog‘l, cheklangan ehtlyojll lk- kllamchl splrtlarnl hosll bo‘llshldlr.

Faqat so‘nggl ylllarda neftklmyo sanoatl tomonldan olefinlarnl yuqorl tozallk darajaslda ollsh usullarl (parafinlarnl kreklngl va de-

92

gidrogenlash, olefinlarni polimerizatsiyasi) ishlab chiqildi. Boshqa tomondan esa ikkilamchi yuqori yog‘ spirtlariga ehtiyoj vujudga kel- di.

1. 
   
   Olefinlarning gidrotatsiyasi jarayoni bosqichlari
   

Olefinlarning gidratatsiyasi qaytar jarayon bo‘lib, ikki bosqichda boradi:

1. Sulfat kislota bilan olefinlar absorbsiyasi;

   
   

2. Alkilsulfatlar gidrolizi.

   
   

r-ch=ch₂+h₂so₄«±

► p OS03H

R - CH - CH₃ +35 kkal/mol

alkilsulfat

R-CH-CH3
(/

». SO2 +23 kkal/mo

О
R-CH-CHj

dialkilsulfat

Dialkilsulfat sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishib, alkilsulfat

hosil qilishi mumkin:
R-CH-CH3


&

/
о
\

R-CH-CH3

Kislotani olefin bilan to‘yinish darajasi qancha yuqori bo‘lsa, re-
aksion aralashmada dialkilsulfatlar shuncha kam bo‘ladi.

Olefinlarni gidratatsiya reaksiyasida kislotalarning katalitik ta’siri

alkilsulfatlarni hosil bo‘lishi bilan bog‘liq, shuning uchun reaksiya-
ning harorat chegarasi olefinlar xili va tuzilishiga, ularni sulfat kis-
lota bilan reaksiyaga kirishish qobiliyatiga bog‘liqdir. Gaz holatdagi
olefinlardan etilen sulfat kislota bilan eng qiyin reaksiyaga kirishadi,
butilen va propilen - yengilroq, izobutilen esa eng yengil reaksiyaga


2R-CH-CH3
i

OSCfiH

93