B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

II. Spirtlar ishlab chiqarish
Neftkimyo sanoatida spirtlar eng muhim va ko‘p tonnali mahsu-
lotlardan biridir.
Ishlatishni turli oblastlarda spetsifikaga bog‘liq holida keng va
turli-tumanligi o‘z navbatida ularni ishlab chiqarish usullarini ham
xilma-xilligini taqozo qiladi.
Hozirgi vaqtda spirtlar ishlab chiqarishning asosiy usullari quyi-
dagilardir:
1. Оlefinlar (etilen va propilen) ni to‘g‘ridan to‘g‘ri gidratatsiya-
si.
2. Оlefinlarni sulfat kislota yordamida gidratatsiyasi. Ushbu usul
bilan etil spirti va zanjirida C
3
dan C
4
gacha bo‘lgan ikkilamchi spirt-
lar olinadi.
3. Оksosintez usuli. Ushbu usul bilan zanjirida C
4
–C
8
uglerod
atomi bo‘lgan izo – va normal tuzilishga ega bo‘lgan aldegidlar va
birlamchi spirtlar olinadi.
4. Аluminiyorganik birikmalar yordamida birlamchi spirtlar oli-
nadi.
2.1. Etilenning to‘g‘ridan to‘g‘ri gidratatsiyasi
Etilenni to‘g‘ridan to‘g‘ri gidratatsiya qilish 1932-yildayoq
o‘rganila boshlagan. Jarayon katalitik. Katalizatorni ikki sinfga
bo‘lish mumkin:
I. Suyuq katalizatorlar:
1) sulfat kislota (H
2
sO
4
), xlorid kislota (HCl), fosfat kislota
(h
3
pO
4
)
II. Qattiq katalizatorlar:
1) CaО+0,5V
2
О
3
+3,6n
3
RО
4
(kalsiy oksidi+bor oksidi +fosfat kis-
lota);
2) Silikageldagi H
3
pO
4
;
3) Аlumosilikatdagi H
3
pO
4
;
4) Turli yoyuvchilardagi WO
3
(volfram oksidi).

---

88
Sanab o‘tilgan katalizatorlardan alumosilikatdagi H
3
pO
4
va sili-
kageldagi volfram oksidi sanoat ahamiyatiga ega.
1949-yilda Hamdo‘stlik mamlakatlarida (R.F) etilenni to‘g‘ridan-
to‘g‘ri gidratatsiya usuli bilan etil spirt ishlab chiqarishning birinchi
sanoat qurilmasi ishga tushirilgan.
Etilenni to‘g‘ridan to‘g‘ri etil spirtiga gidratatsiya jarayoni bir
bosqichda ketib, qaytar ekzotermik reaksiyadan iborat:
C
2
h
4
+h
2
О C
2
h
5
ОH+10,9 kkal/mol
Reaksiya hajmning kamayishi bilan ketganligi sabab, termodi-
namik jarayonni spirt hosil bo‘lish tomoniga muvozanatni siljitish
omillari quyidagilardir: yuqori bosim, quyi harorat suv va etilenlarni
yuqori nisbatlari.