B. B. Berkinov, Ye. A. Yarmolik, Q. Q. Quvnoqov

12.2. Indikativ reja tuzishda iqtisodiy organlarning Funksional 
hamkorligi 
 
Zarur natijalarga erishishda o’rta muddatli indikativ rejani 
tayyorlashning to’g’ri tashkil etilishi zaruriy ahamiyatga ega va har xil 

---

166 
vazirlik hamda tashkilotlar tomonidan rejani ishlab chiqishda xarajatlar 
kamayishiga yo’naltirilgan bo’lishi kerak. 
Makroiqtisodiy prognozlarni tayyorlashda Iqtisodiyot vazirligi, 
Moliya vazirligi, Markaziy Bank, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza 
qilish vazirligi, Davlat soliq va Davlat mulki qo’mitalari, Tashqi iqtisodiy 
aloqalar, investistiya va savdo va boshqa vazirlik hamda tashkilotlar, 
Qoraqaolpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va 
Toshkent shahar xokimiyatlari, konsternlar, kompaniyalar, uyushmalar, 
hissadorlik jamiyatlari va boshqa xo’jalik yurituvchi subyektlar 
qatnashadilar. 
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning indikativ rejalarini ishlab chiqishga 
doir ishlarni umumiy muvofiqlashtirish, indikativ rejalarni ishlab 
chiqishda iqtisodiy organlarning ishlarini o’zaro hamkorligini ta’minlash 
O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligiga yuklatiladi. 
O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining 
indikativ rejasini ishlab chiqish jarayonida iqtisodiy organlarning asosiy 
vazifalari bo’lib quyidagilar hisoblanadi. 
Vazirlar Mahkamasi – ijitmoiy-iqtisodiy rivojlanishning indikativ 
rejalarini ishlab chiqishga doir hukumat qarorlari bajarilishini nazorat 
qilish va reja variantlarini tiklash; 
Iqtisodiyot vazirligi – o’rta muddatli istiqbol uchun iqtisodiyotning 
real sektori rivojlanishi tahlili va prognozi, ular quyidagilarni o’z ichiga 
oladi: 
- iqtisodiyotning resurs va ishlab chiqarish salohiyatini baholash va 
rivojlanishi istiqbollari; 
- jahon iqtisodiyoti rivojlanishidagi tendenstiyalar; 
- iqtisodiyot tarmoqlari va sektorlaridagi iqtisodiy o’sish va ichki 
talab rivojlanishini baholash; 
- inflyastiya darajasi va antiinflyastiya siyosatining ko’rsatkichlari; 
- tashqi talab rivojlanishini va tashqi iqtisodiy faoliyatni baholash. 
Markaziy Bank – asosiy pul-kredit agregatlari va pul-kredit siyosatini 
asosiy yo’nalishlari bo’yicha tahliliy va prognoz hujjatlarini, bank tizimi 
aktiv va passiv balans ko’rsatkichlarini, monetarizastiya darajasini 
tayyorlaydi. 
Moliya vazirligi – Davlat byudjetining daromad va xarajatlari va 
byudjet-soliq siyosatining asosiy yo’nalishlari: byudjetning daromad va 
xarajat ko’rsatkichlari, davlatning tashqi qarzi, byudjet defistiti va uni 
moliyalashtirish bo’yicha tahliliy va prognoz hujjatlarini tayyorlashni 
amalga oshiradi. 

---

167 
Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi – demografik 
rivojlanish, mehnat resurslari, bandlik, ijtimoiy rivojlanish ko’rsatkichlari 
va ijtimoiy siyosatning asosiy yo’nalishlari: aholi soni va mehnat 
resurslari, bandlik darajasi, turmush darajasi bo’yicha tahliliy va prognoz 
hujjatlarini tayyorlashni amalga oshiradi. 
Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlari Kengashi, Viloyatlar va 
Toshkent shahar xokimiyatlari – viloyatlar va Toshkent shahrining 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish ko’rsatkichlari, mahalliy byudjetning 
shakllanishi va byudjetdan moliyalashtirishga talabnomalar prognozini 
amalga oshiradilar. 
Ijtimoiy soha vazirliklari hamda boshqa vazirlik va tashkilotlar – 
rivojlanishning mos yo’nalishlari bo’yicha tahliliy va prognoz hujjatlarini 
tayyorlashni amalga oshiradi.
Konsternlar, kompaniyalar, uyushmalar, xissadorlik jamiyatlari va 
boshqa xo’jalik yurituvchi subyektlar – rejalashtirayotgan davr uchun 
ishlab chiqarish-xo’jalik yuritish va korxonaning moliyaviy faoliyati 
rivojlanishiga oid tahliliy va prognoz hujjatlarini tayyorlashni amalga 
oshiradi. 
Tashkilotlararo ishchi guruh – o’rta muddatli rejani ishlab chiqishda 
iqtisodiy organlar o’rtasida muvofiqlashtiruvchi bo’g’in sifatida faoliyat 
yuritadi. 
Iqtisodiy organlarning rahbarlari va mutaxassislaridan tashkil etilgan 
tashkilotlararo 
ishchi 
guruhning 
vazifalari 
birinchi 
navbatda 
quyidagilarga yo’naltirilgan bo’lishi kerak: 
- makroiqtisodiy jarayonlarni tahlili va prognozida iqtisodiy organlar 
hamkorligini tashkil etish; 
- aniq umumiy yo’nalishlarni va samarali siyosatni ishlab chiqish 
maqsadlarini aniqlash; 
- prognozlar sifatida va balansini, quyilgan maqsadlarning mavjud 
moddiy-moliyaviy resurslar hajmiga mosligini ta’minlash; 
- iqtisodiy o’sishga ichki va tashqi omillarning ta’sirini hamda 
makroiqtiosdiy siyosat vositalari o’zgarishini hisobga olgan holda 
bashoratning bir necha variantlarini ishlab chiqish. 
Iqtisodiyot vazirligi huzuridagi Birlashgan hayat – ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishning indikativ rejasi variantlarini muhokama qilish va mazkur 
masala yuzasidan xukumatga takliflar tayyorlash. 
O’rta muddatli istiqbolga makroiqtisodiy prognozlarni tayyorlashga 
tashkiliy-uslubiy yondashuvlar. 
1. Makro-prognozlarni tashkil etish. 

---

168 
Makroiqtisodiy prognozlarning tashkiliy bloklari ijitmoiy-iqtisodiy 
rivojlanishning asosiy ko’rsatkichlarini ishlab chiqishning tarkibiy qismi 
bo’lgan makroiqtisodiy prognoz iqtisodiy tuzilmalarni indikativ rejaning 
maqsadli vazifalarini bajarishga yo’naltirishni amalga oshiradi. 
Makroiqtisodiy ko’rsatkichlar prognozini ishlab chiqishdagi asosiy 
talablar bo’lib qo’yilgan maqsadlarga erishishda iqtisodiyot tarmoqlari va 
sektorlari rivojlanishiga yo’naltiruvchi makro ko’rsatkichlarning 
balanslashuvining yuqori darajasiga erishish hisoblanadi. 
Makroiqtisodiy prognozlar to’rtta asosiy blok bo’yicha ishlab 
chiqiladi: 
- real sektor bloki; 
- to’lov balansi bloki; 
- davlat byudjeti bloki; 
- pul-kredit sektori bloki. 
Real sektor bloki ko’rsatkichlari prognozi. Resurslar, mahsulotlar va 
xizmatlar bozorini kompleks tahlilini nazarda tutadi, Bular: 
- demografik holat va mehnat resurslari tahlil va prognozi; 
- iqtisodiyotning resurs va ishlab chiqarish salohiyatni, to’plangan 
milliy boylikni tahlili va prognozi; 
- iqtisodiyotda ichki talab ko’rsatkichlari tahlili va prognozi; 
- tabiiy resurslarning mavjud zaxiralari va ko’rsatilgan omillar 
o’zgarishini istiqbollari tahlili va prognozi; 
- ijtimoiy rivojlanish darajasi tahlili va prognozi. 
To’lov balansining prognozi quyidagi asosiy yo’nalishlarda tahliliy 
va prognoz ishlarini amalga oshirishni nazarda tutadi: 
- mahsulot eksport va importi tahlili va prognozi; 
- omilli va noomilli xizmatlar ko’rsatish tahlili va prognozi; 
- kapital harakati tahlili va prognozi; 
- to’lov balansi defistitini moliyalashtirish tahlili va prognozi; 
Davlat byudjeti prognozi quyidagilarni nazarda tutadi: 
- byudjetning soliq va nosoliq daromadlari tahlili va prognozi; 
- byudjetning joriy va kapital xarajatlari tahlili va prognozi; 
- davlatning ichki va tashqi qarzlariga xarajatlari tahlili va prognozi; 
- byudjet defistiti va uni moliyalashtirish tahlili va prognozi; 
Pul-kredit sohasi prognozi quyidagilarni nazarda tutadi: 
- bank tizimini aktiv va passivlari balansi ko’rsatkichlari tahlili va 
prognozi; 
- pul hajmi ko’rsatkichlari tahlili va prognozi; 
- monetarizastiya darajasi tahlili va prognozi; 

---

169 
Agar Iqtisodiyot vazirligi tomonidan dastur loyihalarini ishlab 
chiqishning umumiy mexanizmi va rivojlanishi yangicha bo’lmasa 
(ammo ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning qisqa muddatli prognozlarini 
ishlab chiqishda faol foydalaniladi), tashkilotlararo iqtisodiy Kengashning 
vakolati va faoliyati ancha aniq belgilangan bo’lishi shart. Tashkilotlararo 
iqtisodiy kengash xususiy biznes va tadbirkolrlik tuzilmalarini jalb 
qilishni alohida e’tiborga olgan holda iqtisodiyotning barcha manfaatdor 
sektorlarini indikativ rijelashtirish jarayoniga jalb etish uchun tashkil 
etilishi kerak deb, qaraladi. 
Bular Kengash tomonidan ikkita asosiy vazifalarni bajarish uchun 
muhim: 
Birinchidan, mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga sezilarli darajada 
ta’sir ko’rsatayotgan “iqtisodiyot o’yinchilari”, yoki ularning vakillarini 
fikrini hisobga olish keng jamoatchilik ishtirokida ishlab chiqilgan 
indikativ reja, direktiv rejalarni tuzishning usuliga xos bo’lgan xatolardan 
holi bo’lishi mumkin.
Ikkinchidan, “iqtisodiyot o’yinchilari” hukumatning strategik rejalari 
va iqtisodiyot rivojlanishining (ilmiy texnik taraqqiyot, demografiya) 
prognozi haqida keng axborot berishi mumkin. Bu biznes va aholini 
hisobga olgan holda iqtisodiyotning barcha sektorlariga yangi sharoitlarga 
tezroq moslashishga va o’z faoliyatini optimallashtirishga olib keladi.
Misol uchun, Yaponiyada rejalashtirish amaliyoti ko’p yapon 
kompaniyalari (asosan yirik) umumdavlat rejasini amalga oshirilishiga 
yordam ko’rsatdilar va o’z faoliyatini uning ko’rsatkichlari hamda 
yo’nalishlaridan kelib chiqib rejalashtirdilar.
Tashkilotlararo iqtisodiy Kengashning yuqorida keltirilgan ikkala 
vazifasi ham iqtisodiy nuqtai nazardan, ham mamlakatda fuqarolik 
jamiyat qurishda ahamiyatli. 
O’zbekistonning murakkab hududiy-ma’muriy bo’linishini hisobga 
olgan holda umumdavlat indikativ rejalarini ishlab chiqish bilan bir 
vaqtda har bir hududning iqtisodiy rivojlanishining indikativ rejalarini 
ishlab borish juda ahamiyatli hisoblanadi (bunday tajriba Yaponiya, 
Malayziya, Rossiya va boshqa davlatlarda qo’llaniladi). Bu jarayonni 
institustional ravishda xokim huzuridagi iqtisodiy kengash, shuningdek 
Iqtisodiyot vazirligining hududiy organlari boshqa hududiy iqtisodiy 
organlari va tadbirkorlik sektori bilan hamkorlikda ta’minlashi mumkin.