B. B. Xolmurodov tktishf, "Oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi" kafedrasi assestenti

Nazorat savollari:

1. 
   Sertifikatlashtirish xalqaro savdoni rivojlantirishga qanaqa xizmat qiladi?
   
2. 
   Sertifikatlashtirishning bosh tashkiliy va metodik tamoyillari qaysilar?
   
3. 
   Sertifikatlashtirishni birjinsli mahsulotlarni majburiy akkreditlash bilan kim shu g’ullanadi?
   
4. 
   Isteʼmolchilarning hayoti, sog’ligi va mulki hamda atrof muhit uchun xavfli bo’lgan tovarni (ishni, xizmatni) ishlab chiqarganlik uchun qonunchilikka asosan kimlar javobgardir?
   

11-Ma’ruza: Majburiy sertifikatlashtiriladigan oziq-ovqat mahsulotlari KOD TIF bo’yicha (Tashqi iqtisodiy faoliyatlar kodi) turlari
Ovqat - bu tom ma'noda odamlar iste'mol qiladigan oziq-ovqat. Ularning asosiy xususiyatlari oziq-ovqat, biologik va energiya qiymati. Rossiyada ba'zi bir oziq-ovqat turlari uchun sertifikat - sifat sertifikati - albatta berilishi kerak. Shuningdek, muvofiqlik deklaratsiyasini rasmiylashtirish majburiy bo'lgan oziq-ovqat mahsulotlarining ro'yxati mavjud. (Siz har doim majburiy sertifikat yoki Muvofiqlik deklaratsiyasini rasmiylashtirishingiz kerakligini Sertifikatlash markazi mutaxassislari bilan bog'lanish orqali aniqlab olishingiz mumkin.)

Tabiiy oziq-ovqat mahsulotlarining asosiy tasnifi ularni quyidagi guruhlarga ajratadi:

Sut va fermentlangan sut mahsulotlari (oziq-ovqat mahsulotlari uchun majburiy sertifikat). Sut kontsentratlari uchun Muvofiqlik deklaratsiyasini rasmiylashtirish majburiydir.
Go'sht va go'sht mahsulotlari (Muvofiqlik deklaratsiyasini ro'yxatdan o'tkazish majburiydir).
Baliq (muvofiqlik deklaratsiyasini rasmiylashtirish majburiydir).
Tuxum (tuxum mahsulotlarini deklaratsiyasi majburiydir).
O'simlik va hayvonot manbalaridan olingan yog'lar.
Makaron (deklaratsiya talab qilinadi).
Un, yorma va kepak (muvofiqlik deklaratsiyasi tuziladi)
Non va non mahsulotlari.
Yangi sabzavot va mevalar (shu jumladan mevalar, mevalar, yong'oqlar) va ulardan tayyorlangan oziq-ovqat mahsulotlari.
Qo'ziqorinlar va ulardan tayyorlangan konservalar (GOST 28649-90).
Shakar (maydalangan shakar va tozalangan shakar uchun, albatta, muvofiqlik deklaratsiyasini tuzish kerak)
Asal va asalarichilik mahsulotlari (Muvofiqlik deklaratsiyasi, albatta, GOST R 52097-2003 bo'yicha oziq-ovqat mahsulotlariga ixtiyoriy sertifikat tuziladi). -
Qandolat mahsulotlari.
Ziravorlar va ziravorlar.
Mineral suvlar va alkogolsiz ichimliklar.
Agar oziq-ovqatning o'zi haqida gapiradigan bo'lsak, unda sabzavotlar, mevalar, mevalar, mevalar, yong'oqlar, asal odamlar tomonidan o'zlarining tabiiy, qayta ishlanmagan shaklida iste'mol qilinadi. Oziq-ovqat mahsulotlarining aksariyati qayta ishlangandan so'ng iste'mol qilinadi: kolbasa, qandolat, non mahsulotlari, sut mahsulotlari va boshqalar.

So'nggi paytlarda tabiiy konstruktsiyalar, tashqi ko'rinish va ta'mga ega bo'lgan tabiiy moddalar va mahsulotlardan ularni sezilarli darajada o'zgartirish orqali olingan sun'iy mahsulotlarni ishlab chiqarish sanoati ham jadal rivojlanmoqda. Sun'iy mahsulotlarning yorqin namunasi - donador oqsil ikra, zamonaviy go'sht mahsulotlari, sun'iy makaron.

Oziq-ovqat mahsulotlarini sertifikatlash - bu Bojxona ittifoqining (Evroosiyo iqtisodiy ittifoqi) amaldagi texnik reglamenti qoidalariga muvofiq vakolatli akkreditatsiyadan o'tgan sertifikatlash organlari tomonidan majburiy deklaratsiya shaklida amalga oshiriladigan qonuniy tasdiqlangan protsedura.
Texnik jihatdan tartibga solish bo'yicha amaldagi qonunchilikka muvofiq, oziq-ovqat mahsulotlari uchun ikkita majburiy hujjat - laboratoriya sinovlari protokoli va muvofiqlik deklaratsiyasi tuzilishi kerak.
Oziq-ovqat mahsulotlarini sertifikatlash uchun zarur bo'lgan hujjatlar to'plami (mahalliy ishlab chiqarish):

• 
  deklaratsiyani ro'yxatdan o'tkazish uchun ariza yoki ariza beruvchining muhri va imzosi bilan sertifikatlash to'g'risidagi ariza
  
• 
  tashkilotni davlat ro'yxatidan o'tkazish to'g'risidagi guvohnoma, soliq organlarida ro'yxatdan o'tganlik to'g'risidagi guvohnoma
  
• 
  mahsulotlar ishlab chiqariladigan me'yoriy hujjatning nusxasi. (GOST, TSh va boshqalar)
  
• 
  binolarni ijaraga berish shartnomasi yoki ishlab chiqarish binolariga egalik huquqi to'g'risidagi guvohnoma
  
• 
  ishlab chiqarish bo'yicha sanitariya-epidemiologik xulosa yoki ishlab chiqarishning sanitariya holati to'g'risidagi akt yoki tadbirkorlik faoliyati boshlanishi to'g'risida xabarnoma
  
• 
  sinov uchun mahsulot namunalari
  
• 
  xom ashyo, yordamchi va qadoqlash materiallari xavfsizligini tasdiqlovchi hujjatlar (seriyali ishlab chiqarishni sertifikatlashda)
  
• 
  tarkibiy qismni ko'rsatadigan ishlab chiqarish birligi bo'yicha yorliqlar yoki ularning joylashuvi
  

Sertifikatlashtirish ikki xil yahni, majburiy va ixtiyoriy xarakterga ega buladi. Majburiy sertifikatsiya konunlar va konuniy aktlar asosida amalga oshiriladi va tovar (jarayo'nlar, xizmatlarning), texnik reglamentlar talablariga va standartlarning majburiy talablariga mosligini isbotlashni tayominlaydi.

Ushbu normativ xujjatlarning majburiy talablari xavfsizlik in-sonlarning sogligini ximoya kilish va atrof muxitni muxofaza kilishga karatilganligi sababli majburiy sertifikatsiyaning asosiy yunalishi bulib xavfsizlik va ekologiklik xisoblanadi.
Maxsulotni u yeki bu sertifikatlashtirishga oidligi, uni tashki mu-xitga, inson salomatligiga tahsiri asosii mezon xisoblanadi. Ana shuning uchun tashki muxitga, inson salomatligiga tahsir kursatuvchi maxsulotlar albatta majburiy sertifikatlashtirishga mansub buladi, kolgan maxsulotlar esa sertifikatlashtirilishi ixtieriydir,
Majburiy sertifikatlashtirish deganda sertifikatlashtirish xukukiga ega bulgan idora tomonidan maxsulot jaraen xizmatining standartlaridagi majburiy talablariga muvofikligini tasdiklash tushuniladi.
Ixtieriy sertifikatlashtirish deganda ishlab chikaruvchi (bajaruv-chi), sotuvchi (tahminlovchi) yeki istehmolchi tashabbusi bilan ixtieriy ravishda utkaziladigan sertifikatlashtirish tushuniladi.
Xozirgi sharoitda tashki mamlakatlar bilan savdoni, mamlakatlararo iktisodiy alokalarni, fan va texnikani rivojlanishi uchun xamda chikarilaetgan maxsulotlarni sifatini yaxshilash, ularni rakobatbardoshlik kobiliyatini oshirish uchun muntazam ravishda sinovlardan utkazish extieji ortib bormokda. Sinovlarni ku’incha uchinchi tomon deb ataluvchi shaxs yeki tashkilot amalga oshiradi. U kuriladigan masalada katnashaetgan tomonlar odatda tag’minlovchining (birinchi tomon) va xaridorning (ikkinchi tomon) manfaatlarini ximoya kilib, mutlako mustakil ravishda ish kuradilar. Uchinchi tomon tarafidan kilinadigan sertifikatlashtirish ishlab chikaruvchilarining ishonchiga sazovor bulmokda va shu sababli bunday yul keng kullanilib, salmokli ravishda tarkalmokda. Turli mamlakatlarda uchinchi tomon tarafidan bajarilaetgan sertifikatlashtirish tiziminitashkil etish amalda shuni kursatmokdaki,uni turlicha tashkil kilish mumkin ekan: ishlab chikaruvchi assotsiatsiyalar, yirik istemolchilar, standartlashtirish milliy tashkilotlari tomonidan,masalan,Franyiya va Angliyada 60-yillar boshida istehmolchilar tomonidan xarbiy maksadlar uchun elektronika maxsulotlarini sertifikatlashtirish tizimi yaratildi.
Ayrim olingan mamlakat mikiesida yaratilgan milliy tizimlar majburiy bulgan standartlar doirasini kamrab oladi. Masalan: birinchilar katorida milliy mikesida kimmatbaxo toshlarni sertifikatlashtirish tizimlari kullanilgan.
Sertifikatlashtirish tushunchasi keng mahnoda uchinchi tomon tarafidan utkaziladigan texnikaviy mehyoriga, ish uslubiga, koidaga muvofikligini kamrab olgan xar kanday tekshiruvdir. SHuning uchun sertifikatlashtirishni tekshiruv deb xisoblab, bosim ostidagi idishlarni ‘ortlash xavfidan ximoyalangan kurilmalarning, atom reaktorlarining va tog texnikasining ishlatishdagi xavsizligini tahminlash uchun texnikaviy nazorat urgatuvchi idoralar shartli tekshiruvni amalga oshiradi.
Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 28 a’reldagi 122-qarori 1-ilovasiga asosan, 77 turdagi mahsulot majburiy sertifikatlanishi belgilab berilgan. Unga ko’ra mahsulotlar KOD TIF 2007 versiyasiga asosan belgilab berilgan. Ushbu mahsulotlar ichiga ozqi-ovqat mahsulotlari, qurilish mahsulotlari, yengil sanoat mahsulotlari, mashinasozlik jixozlari, yog’ochsozlik buyumlari, dori va dori vositalari kiradi. Har bir mahsulotning turi bo’yicha TIF KODlar belgilangan va ular asosida mahsulotlar klassifikatsiyalanadi. Umumjaxon klassifikatoriga asosan har bir mahsulot turi uchun kodlar beriladi. Ana shu kodlar asosida mahsulotlar im’ort va eks’ort qilishda identifikatsiyalanadi. Shu jumladan O’zbekiston Res’ublikasida ham TIF KODlari bo’yicha bojxonadan mahsulotlar o’tkazish ishlari, eks’ertiza ishlari hamda deklaratsiya ishlari olib boriladi. Quyida O’zbekiston Res’ublikasi sertifikatini e’tirof etuvchi (ta’n oluvchi) davlatlar ro’yhati keltirilgan.
1-jadval:

№	Davlatlar nomi	№	Davlatlar nomi
1	Avstriya	26	Niderlandq
2	Azerbaydjan	27	Novaya Zelandiya
3	Avstraliya	28	Norvegiya
4	Argentina	29	OAE
5	Belg’giya	30 31	‘olg’sha
6	Belarusg’	31	‘ortugaliya
7	Braziliya	32	Rossiyskaya Federatsiya
8	Velikobritaniya	33	Rumqniya
9	Vengriya	34	Singa’ur
10	Vg’etnam	35	Slovakiya
11	Germaniya	36	Sloveniya
12	Gonkong	37	SSHA
13	Gretsiya	38	Tayvang’
14	Daniya	39	Turtsiya
15	Izrailg’	40	Ukraina
16	Indiya	41	Finlyandiya
17	Indoneziya	42	Frantsiya
18	Irlandiya	43	Xorvatiya
19	Is’aniya	44	CHexiya
20	Italiya	45	CHili
21	Kanada	46	SHveytsariya
22	Kitayskaya Narodnaya Res’ublika	47	SHvetsiya
23	Lyuksemburg	48	YuAR
24	Malayziya	49 50	Yujnaya Koreya
25	Meksika	50	Ya’oniya