B. G. Pürliýew, E. G. Rahmanowa, M. B. Meläýewa TÜrkmenistanyň ykdysadyýeti

§4. Himiýa toplumy
Türkmenistanyň milli ykdysadyýetini ösdürmekde himiýa sena­
gatynyň-da ähmiýeti az däldir, ol, esasan, mineral suwlaryň we dag-
himiýa çig malynyň gorlaryny peýdalanýan dag-magdan senagaty 
görnüşinde emele gelipdi.
Türkmenistanyň himiýa senagatynyň kärhanalary tarapyndan 
nat riý sulfaty, bişofit, epsomit, ýod, brom, kükürt we himiki çig mal­
dan öndürilýän kükürt kislotasy, tehniki uglerod, mineral dökünler, 
sintetik ýuwujy serişdeler we durmuş himiýasynyň önümleri çykaryl-
ýar (14-nji tablisa).
14-nji tablisa
Himiýa senagatynda önümleriň esasy görnüşleriniň 
 öndürilişi
 Görkezijiler
Ýyllar
2000
2005
2010
2012
2013
Mineral dökünler (100% 
ýokumly maddalara geçirilip 
hasaplananda), müň t 
100
191
234
188
139
Ýod, t 
291
411
488
525
549
Natriý sulfatlary, müň t 
19,6
17,3
7,8
0,7
0,9
Kükürt kislotasy, müň t
92,5
93,7
135,7
168,5 141,3
Tehniki uglerod, müň t
1,5
2,2
0,6
0,8
0,8
Ýuwujy serişdeler, müň t
2,2
0,6
0,9
1,4
0,2
Çeşmeler: (34, s.32); (36, s.23); (40, s. 32).

---

79
Ýurt boýunça 2013-nji ýylda 2000-nji ýyl bilen deňeşdirilende, 
mineral dökünleriniň öndürilişi 39 müň t ýa-da 1,4 esse, kükürt kislo­
tasynyň öndürilişi 48,8 müň t ýa-da 52,8%, tehniki ýoduň öndürilişi 
258 t ýa-da 88,7% artdy. 
Türkmenistanyň himiýa senagaty özüniň mundan beýläk-de 
ösmegi üçin çig malyň uly gorlaryna eýedir. Meselem, kükürdiň geo­
logik gorlary Gowurdak käninde, kaliý duzlarynyňky Garlyk käninde, 
bromuňky Günbatar Türkmenistanyň ýod-bromly suwlarynda, Gara­
bogazköl aýlagynyň şerebeli suwlarynda jemlenendir. Garlyk känin­
de magniý okisiniň gorlary hem bar. 
Ýurduň himiýa senagatynyň çig mal binýady ýa-ha köp düzümli 
ýataklardan, ýa-da dürli serişdeler belli bir çäklerdäki özara utgaşykly 
känlerinden ybaratdyr. Bu känleriň ulanylmagy entek çig malyň 
toplumlaýyn peýdalanylmagyny we tebigy baýlyklaryň çägiň içer­
sinde utgaşykly peýdalanylmagynyň netijeli bolmagyny üpjün edip 
bilmeýär. Şonuň üçin-de peýdaly düzüm böleklerini has doly almak 
arkaly mineral serişdeleriniň toplumlaýyn peýdalanylmagyny gura­
mak zerur bolup durýar. 
Himiýa senagatyny ösdürmegiň maksatnamasynda baý çig mal 
serişdelerini toplumlaýyn we netijeli peýdalanmagyň hasabyna mi­
neral dökünleriň we beýleki himiýa önümleriniň köp görnüşleriniň 
öndürilişini artdyrmak göz öňünde tutulýar.
Geljekde tebigy kükürdi gazyp alýan önümçiligiň durky täze­
lener, tehniki ýoduň önümçiligi döwrebaplaşdyrylar. Kaliý hloridini, 
kaliý sulfatyny, kaustik sodany, hlory öndürmek boýunça gurluşyklar 
amala aşyrylar. Munuň özi, hususan, 2030-njy ýyla çenli mineral dö­
künleri öndürmekligiň möçberini 7375 müň t (fiziki agramda), nat-
riý sulfatyny 440 müň t, tehniki ýoduň öndürilişini 1515 t ýetirmäge 
mümkinçilik berer. 
Göz öňünde tutulýan çäreleriň hemmesi ýurtdaky çig mal baý­
lyklaryny toplumlaýyn we netijeli peýdalanmagyň hasabyna himiýa 
toplumynyň durnukly ösmegine ýardam eder, şonlukda milli hojaly­
gyň degişli pudaklarynyň barha artýan isleglerini kanagatlandyrma­
ga-da mümkinçilik döreder.

---

80