B. G. Pürliýew, E. G. Rahmanowa, M. B. Meläýewa TÜrkmenistanyň ykdysadyýeti

ХIII.
TÜRKMENISTANYŇ PUL-KARZ ULGAMY
WE oNUŇ WEZIPELERI
§1. Pul-karz ulgamy we onuň wezipeleri
Önümçiligiň we telekeçiligiň ösmegine pul-karz ulgamy uly täsir 
edýär. Ol ýurtda pul aýlanyşygyny guramagyň görnüşi bolup çykyş 
edýär. Pul ulgamynyň iň möhüm düzüm böleklerine aşakdakylar de­
gişlidir: 
1) milli pul birligi – onda harytlaryň we hyzmatlaryň nyrhlary 
aňladylýar. Türkmenistanda 1993-nji ýylyň 1-nji noýabryndan mili 
pul birligi hökmünde manat aýlanyşyga girizildi. 2009-njy ýylyň 
1-nji ýanwaryndan bolsa manadyň denominasiýasy, ýagny onuň no­
minal hümmetiniň üýtgedilmegi geçirildi. Şonuň netijesinde milli pul 
birliginiň bellenilen (narisatel) hümmeti güýçlendi, töleg dolanyşygy 
ýeňilleşdi; 
2) kanunçylyga laýyklykda nagt dolanyşykda töleg serişdesi bo­
lup hyzmat edýän kagyz pullaryň we şaýy pullaryň ulgamy;
3) pul emissiýasynyň ulgamy, ýagny puly aýlanyşyga goýberme­
giň kanunçylyk bilen berkidilen tertibi; 
4) pul aýlanyşygyna dahylly meseleleri alyp barýan döwlet edaralary.
Pul aýlanyşygy ulgamynyň iki sany esasy kysymy bar:
• metal pullaryň aýlanyşyk ulgamy;
• karz pullaryň we kagyz pullaryň aýlanyş ulgamy.
Bazar ykdysadyýetine geçilýän şertlerde karzlaşdyrmak uly 
ähmiýete eýe bolýar, sebäbi edara-kärhanalar, guramalar, firmalar, te­
lekeçiler we şahsy taraplar dürli amallary ýerine ýetirmek üçin bank-
lar bilen aragatnaşykda bolýar. Türkmenistanyň kada-kanunlaryna 
laýyklykda, banklar wagtlaýyn ulanylmaýan (boş) pul serişdelerini 
belli maksatlara niýetlenen, anyk möhlete, karzy yzyna göterim bilen 
gaýtarmak we üpjünçilik şerti bilen mätäç bolan müşderilere ulan­
maga berýärler. Ykdysady edebiýatda şol pul serişdelerine karz (ssu­
da) diýilýär.
“Karz” diýen söz latin sözünden terjime edilende, “ynanç” diýen 
manyny aňladýar. Şol sebäpli bankyň esasy ýerine ýetirýän wezipesi 

---

143
karz (ssuda), ýagny wagtlaýyn boş pul serişdelerini jemlemek we ony 
isleg bildirýän ynamly, abraýly ýuridik we fiziki taraplara karz ýörel­
geleri esasynda peýda alynýar.
Häzirki zaman bazar ykdysadyýetinde “karz” düzünjesi puluň 
telekeçilere yzyna gaýtaryp bermek, peýdalanylandygy üçin karz aly­
jynyň karz berijä göterim tölemek şerti bilen belli bir möhletli here­
ketine düşünilýär.
Bazar ykdysadyýetinde karz möhüm wezipeleriň birnäçesini
ýerine ýetirýär.