B. I. Ibraximov, X. A. Tashxodjayev

Elektr manbalarda (ETQ) xalaqitlardan muhofazalanish
Elektr o‘zgartirgich manba sifatida ishlatilishi bilan bir qatorda qolgan
radio elementlarida ma’lum miqdorda xalaqit hosil qiladi. Xalaqitni
kamaytirish uchun filtr ishlatiladi.
Yana bir havfli xalaqit struktura sxemasining o‘zida hosil bo‘ladigan
xalaqit bo‘lib, u «parazit (tekinxo‘r) xalaqit» deyiladi.
Ikkita elektr zanjirning bir biriga yaqin joylanishi natijasida quyidagi
parazit xalaqitlar hosil bo‘ladi:
— elektr maydon orqali (sig‘im orqali bog‘langan);
— magnit maydon orqali (g‘altak orqali bog‘langanda);
— bog‘lovchi sim orqali;
— elektromagnit maydon orqali.
Havoda elektr magnit maydon orqali elementlar orasida E kuchlanganlik
hosil bo‘ladi, elementlar orasida esa parazit sig‘im Cpar hosil bo‘lishi
parazit kuchlanishni hosil qiladi va quyidagicha aniqlanadi:
1
V
bpar A
v
par
Z
Z
j C
U U
+
w
=
bu yerda: Zv — qurilmaning qobig‘i bilan element orasidagi umumiy
qarshilik.
Parazit xalaqitlar qurilmaning yonidan o‘tgan simlar ta’siri natijasida
ham hosil bo‘lishi mumkin.
Bu xalaqitlarning oldini olish uchun parazit xalaqit hosil qiluvchi elementlar
xalaqit hosil qiluvchi to‘sqinlik qiladigan qobiq ichiga o‘rnashtiriladi (ekran).
Ekranning vazifasi elementlarning elektr, magnit maydonlar ta’sirini o‘zidan
tashqariga o‘tkazmaydi. Bu ekran o‘zida elektr tokini tez o‘tkazuvchan bo‘lib,
u qurilmaning asos qobig‘iga kavsharlangan bo‘ladi.
75
Xalaqitlarni kamaytirishning yana bir yo‘li transformator va g‘altakning
toroid shaklli o‘zaklaridan foydalanishdir hamda bog‘lovchi simlarni qisqartirish,
yuqori kuchlanishli simlarni past kuchlanishli simlardan alohida qilib ajratish
va mumkin qadar filtrlarni ko‘p ishlatish lozim. Surunkali xalaqitlar hosil
qiladigan elektromexanik qurilmalarni (kollektor mashinalar, relelar va
boshqalar) xalaqitlar hosil qiladigan ish jarayonlarida maxsus uchqunni
yo‘qotuvchi zanjirlar orqali xalaqit minimumga keltiriladi.