B. I. Ibraximov, X. A. Tashxodjayev

7.3. ELEKTR TA’MINOT QURILMALARINI ORTIQCHA
YUKLAMADAN VA QISQA TUTASHUVDAN MUHOFAZALASH
Elektr manbaning puxtaligini va ishonchliligini oshirish uchun uni
ortiqcha yuklamadan va qisqa tutashuvdan asrash kerak.
Muhofazalash yakka va umumiy holda bo‘lishi mumkin.
Umumiy muhofazalash elektr manba zo‘riqqanda o‘rnatiladi.
Yakka holda muhofazalash esa qurilma ayrim bloklarining zo‘riqishini
hisobga olib muhofaza qilinadi.
Sxemali muhofazalash metodida qo‘shimcha sxema orqali elektr manba
zo‘riqishdan holi qilinadi va bu zo‘riqish ayrim elementlarga og‘irlik
qilmaydi.
Zo‘riqish paydo bo‘lganda passiv metod yordamida elektr manba
himoyalanadi, ya’ni tok yoki kuchlanish pasaytiriladi yoki butunlay
o‘chiriladi.
Aktiv metod orqali elektr manba himoyalanganda, zo‘riqish paydo
bo‘lganda boshqa bir qurilma orqali zo‘riqishning kamayishi boshqariladi.
Bu zo‘riqishlarga eng ta’sirchani yarimo‘tkazgichli asboblardir.
74-rasmda yarimo‘tkazgichli asboblarni muhofazalash variantlari
keltirilgan.
Yarimo‘tkazgichli diodlarni muhofazalashda unga ketma-ket induktivlik
ulanadi (74-a rasm), ya’ni dioddan o‘tayotgan tok mo‘ljallangan
qiymatdan oshganda chegaralanadi. Bu chegaralashni saqlagich orqali ham
amalga oshirish mumkin (74-b rasm).
74-rasm.
74
Tiristorli uch fazali to‘g‘rilagichlarda tiristor yakka holda saqlagich
yordamida muhofazalangan RC — zanjir bilan ikkita diod boshqaruvchi
elektrodni muhofazalaydi (74-d, e rasm).
Tiristorlarning elektrodiga kelayotgan kuchlanishning manfiy bo‘lishi
va teskari tokning kelishi tiristor uchun havfli hisoblanadi, bu hodisadan
saqlanish uchun tiristorning boshqaruvchi elektrodi bilan diod parallel
(74-f rasm) yoki ketma-ket (74-g rasm) ulanadi.
Tiristorni emitter va kollektor orasidagi kuchlanishdan zo‘riqishidan
saqlash uchun bu oraliqqa parallel stabilitron ulanadi (74-h rasm), chunki
stabilitron emitter va kollektor orasidagi kuchlanishni cheklaydi.