Б. Ж. Эшов, А. А. Одилов Ўзбекистон тариxи

Ибтидоий жамиятнинг асосий белгилари 
Илк ва ўрта палеолит 
Ибтидоий тўда тарзида хаѐт кечириш 
Умумий турмуш, 
Умумий мехнат 
Қуроллари 
Хама баравар 
ишлаган 
Жамоатни умумий 
мехнат 
бирлаштирган 
Сўнгги палеолит, мезолит, неолит 
Қариндош уруғчилик жамоаси 
Она уруғи матреохат 
Одоб ахлоқий меѐрларга асосланган одамлар 
Ҳулқ атвор қоидалари 
Уруғ бошлиқлрининг обрў-этиборига 
Асасланган ижтимоий бошқарув 
Давлатчиликнинг ўакилланиш 
асослари 
Ишлаб чиқарувчи 
хужаликнинг тараққиѐти 
Худудий қўшничилик 
жамоаси ота уруғи -
патриахат 
Жамиятнинг ижтимоий-амалий 
Вазифалар жахатдан бўлиниши 
Иқтисодий, харбий ва дининй омилларга 
асосланган ташкилий бошқарувнинг ажралиб 
чиқиши 
Бошқарувнинг дастлабки ижтимоий 
фойдали фаолиятдан касбий 
бошқарувчиликка айланиши 
Бошқарувчи вазифасини 
бажарувчи шахсларни модий 
рағбарбарлантириш 
Хокмиятни хуқуқий жихатдан расмийлаштириш 
Давлатнинг турли вазифаларини хуқуқий тартибга 
солиш 

---

59 
Ўрта Осиѐ ҳудудларида ѐзув яқин кунларга мил.авв.V-IV асрларда 
пайдо бўлган деб келинар эди. Сўнгги йиллардаги тадқиқотлар бошқачароқ 
хулосалар бермоқда. Хусусан, 2000 йилда Жанубий Туркманистондаги 
Гонуртепа қўҳна шаҳрида очилган қабрларнинг биридан мил.авв.III йилликка 
оид ўйма сопол муҳр топилди. Унда миххат ѐзувлар бор эди. Жанубий 
Туркманистон қадимиятининг билимдони В.Сарианиди ва америкалик 
мутаххассис Т.Шарлачларнинг фикрича, бу хилдаги муҳрлар фақат подшо 
атрофидаги, подшо саройига яқин шахсларга тегишли бўлиши мумкин. 
Месопотамиядаги Саргон муҳрларини (мил.авв.2250-2200 йй.) эслатувчи 
Гонуртепа муҳри маҳаллий хом ашѐдан тайѐрланган бўлиб, ундаги миххат 
ѐзувлар «Лукакс хўжалик ва қуллар ҳукмдори», деб ўқилди. Ушбу ѐзув бу 
ердаги бронза давридаѐқ якка ҳукмдор бошқаруви ва Месопотамия билан 
ўзаро алоқалардан далолат беради.
Шунингдек, сўнгги археологик маълумотларга кўра, Ўзбекистоннинг 
жанубидан ҳам пиктографик белги-ѐзувлар топилган. Тадқиқотчи 
Ш.Шайдуллаевнинг фикрича, Жарқўтон ѐдгорлигидан сополларга битилган 
47 та белгидан иборат ѐзувнинг топилиши аждодларимизнинг бронза даврида 
пиктографик ѐзувни яратгани ва ўз фикрини турли белгиларда 
ифодалаганини кўрсатади. Шунингдек, Шерободдаги Ғоз қишлоғи ѐнидаги 
илк темир асрига оид ѐдгорликдан тош ўғир (кели) топилган бўлиб, унинг 
сиртида умумий сони 14 та бўлган пиктографик белги-ѐзув мавжуд 
Ш.Шайдуллаев бу белгини Миср иероглификаси билан солиштириб улардан 
бири «ҳақиқат», яна бири эса дунѐнинг айланиши, яъни «чархпалак» деб 
ўқилиши мумкинлигини таҳмин қилади.