Badiiy asar tahlili

Martin Iden 

Rahimjon Saidiy 
Ijodkor

Ijodkor
Farqli sinf vakilasiga muhabbatli 

Farqli sinf vakilasiga muhabbatli
Sevgilisi Ruf 
Sevgilisi Mo‗nisxon
Ijodining e‘tirof etilishi qiyin kechdi 
Ijodining e‘tirof etilishi qiyin kechdi
Atrofidagilarning 
qo‗llab-quvvatlashi
asosida o‗zgardi 
Atrofidagi
insonlarni 
o`rganishga
harakat qildi
Taqdiri fojeali
Taqdiri fojeali 

Har ikki obraz o‗rtasida muayyan darajada mushtaraklik bo‗lgani bilan 

o‗ziga xos jihatlar talaygina. Uni quyidagi jadvalda ifodalashga harakat qildik:

---

---

25

Rahimjon Saidiy 

Martin Iden 
Iqtidorli 
O‗ta iqtidorli
O‗zi yashagan muhit bilan kelisha 
oladigan
Jamiyat munofiqliklari bilan mutlaqo 
kelisha olmaydi
O‗z maqsadi yo‗lida kurashda ojiz 
Kurashuvchan,
maqsadi

yo‗lida
sobitqadam 

Sabr-toqat
yetishmaydi, 
moslashuvchan
Sabrli, toqatli, moslashish unga yot 
Mustaqil fikriga ega emas, tez-tez 

o‗zgaruvchan

Mustaqil fikrli, ahdida qat‘iy
Xudbin, o‗z ―meni‖ xudbinligi qurboni Jamiyat
qurboni, 
o‗z
davriga

sig‗magan shaxs

Serhimmatlik, sahiylikdan uzoqroq 
Oqibatli va serhimmat
Muhabbatida hoyu havas ustun
Muhabbat borasidagi ideali reallik
bilan to`g`ri kelmadi 
Bunday qiyosiy tahlillar asosida qahramonlar xarakteridagi mushtarak 

va farqli jihatlar yaqqolroq oydinlashadi. Shuningdek, davrlar qiyosi ham o‗ziga

xos ma‘lumotlar beradi.
“Sarob”dagi davr muammolari 

“Martin 

Iden”dagi 

davr 

muammolari 
O‗tgan asr 30-yillar o‗zbek hayoti 
XIX asr ingliz hayoti
Sho‗ro siyosati 
Kuchli siyosiy tabaqalanish
―millatchilar‖ guruhi
Xalq harakatlari
Jamoalashtirish siyosati 
Moddiy qiyinchilik
Ijod olamidagi soxtalik, andozabozlik, Ijod olamidagi noxolislik, to‗sqinlik va 
ma‘naviy qashshoqlik

---

---

26

Mazkur asarlarni sotsiologik va biografik metodlar asosida qiyosan tadqiq
etish ko`plab ma‘lumotlar berishi muqarrar. Qiyoslashlar asosida har ikki 
asardagi qahramon va davr muammosi yaqqolroq namoyon bo‗ladi. Martin
yashagan muhit Saidiyning muhitidagi qiyinchiliklardan ko‗p bo‗lsa borki, kam 
emas. Ammo Saidiyda ularni yengib o‗tishga chidam, iroda yetishmadi. Martin
esa hayotining mazmuni bo‗lgan kurash, ziddiyatdan holi bo‗lganda umrning 
qimmati qolmadi. Demak, umrning mazmuni moddiy to‗kislik va shuhrat
cho‗qqisida emas, kurashda. Asar mana shu jihati bilan yana-da qadrlidir.