Badiiy asarni tahlil qilish kompetensiyasini shakllantirish

Topishmoqlar. Qadim-qadim zamonlarda ham о‘zbek xalqi о‘z bolalarini 
kuchli, epchil, aqlli qilib tarbiyalashga katta ahamiyat bergan.О‘sha paytlarda hali 
bolalarga ta’lim-tarbiya beradigan iaktablar yо‘q edi. Ana shuning uchun ham 
xalq turli о‘yinlar va boshqa vositalar о‘ylab topgan. “Bekinmachoq”, 
“Chillak”ka о‘xshash о‘yinlarda ishtirok etuvchi bolalarda chaqqonlik, epchillik 

---

kabi jismoniy hislatlar paydo bо‘la borgan. Xо‘sh, endi bolalarning zehnini 
charxlash uchun nima qilish kerak edi? Topishmoq, jumboq singari aqliy о‘yinlar
ana shu savolga javob izlash jarayonida xalq tomonidan yaratilgan. 
Topishmoqlarning ham ijodkori xalqdir. 
Masal. Kichkintoy tarbiyasi juda muhim va о‘ta mas’uliyatli va nozik 
ishlardan biri hisoblanadi. Buning uchun bolalarni о‘z tuyg‘u va о‘y-xayollari 
dunyosiga olib kirish lozim. Bu yо‘lda ota-onaga, buvi-boboga, tarbiyachiga 
masal juda qо‘l keladi. Masal bola aqlining rivojiga, qiziqishiga boy imkoniyatlar 
ochib beradi. Kо‘p masallar yordamida bolalarning gо‘daklik chog‘laridanoq 
adolatparvarlik, dо‘stlik, о‘rtoqlik tuyg‘ularining shakllanishi, ularning tabiatga, 
hayvonot olamiga mehr-muhabbatlarining oshishi uchun keng yо‘l ochiladi. 
Chunki ular kamol topar ekanlar masal eshitadi. Har bir masaldagi yaxshi-
yomonni, gunoh-savobni bilib, mag‘zini chaqib, tushunib о‘sadilar. Bu esa, 
ularning kelajagida oqkо‘ngil, mehnatkash, ota-onaga, ona-Vatanga, hayvonot 
olamiga muhabbatli bо‘lishlari uchun kо‘prik vositasini ado etadi.
Tez aytish. Bolaning tilini ravon, burro qilishdan tashqari, aqliga-aql 
qо‘shadi, ongini rivojlantiradi, xotirasini mustahkamlaydi, ota-onasiga, el-yurtiga, 
о‘zini qurshab olgan olamga nisbatan mehr-muhabbatini oshiradi. Boshqacha ibora 
bilan aytganda, yangi avlod har gal о‘zidan avvalgi avlodlar kashf etgan narsalarni 
hisobga oladi, о‘zlashtiradi. Bu yо‘l, shubhasiz, boshqalariga qaraganda oqilona, 
foydali, porloq kelajak yо‘lidir. 
Tez aytish qayta-qayta mashq qildirish, berilgan matnni osongina diliga, 
tiliga jo qilib olish har tomonlama foyda sо‘z о‘yini bilan ijro etiladigan har bir
tez aytish zamirida bir nechta vazifalar yotgan bо‘ladi. Shulardan birinchisi qayta-
qayta mashq qilish, tinimsiz takrorlash natijasida bolaning nutqi о‘sadi, tili ravon 
bо‘ladi. Bularning hammasi yig‘ilib kelib bola tarbiyasiga bog‘lanadi. 

---