Bajardi: J. Abduqayumov qabul qildi: M. Akbarova mavzu: nafas olishni ekologik va ontogenetik aspektlari

FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI


TABIIY FANLAR FAKULTETI


BIOLOGIYA O’QITISH METODIKASI


YO’NALISHI 18.51-GURUH TALABASI


ABDUQAYUMOV JAHONGIRNING

’’O’SIMLIKLAR FIZIOLOGIYASI’’

FANIDAN TAYYORLAGAN
KURS ISHI
BAJARDI: J.ABDUQAYUMOV

QABUL QILDI: M.AKBAROVA


MAVZU: NAFAS OLISHNI EKOLOGIK VA ONTOGENETIK ASPEKTLARI


Reja:

I.KIRISH:
II.ASOSIY QISM:

I-BOB. O’SIMLIRLARNING NAFAS OLISHI

1. 
   O’SIMLIKLAR HAYOTI DANAFAS OLISHNING AHAMIYATI
   
   
   
   
2. 
   NAFAS OLISH KOEFFITSIYENTI
   

II-BOB. UGLYEVODLAR NAFAS OLISHNING ASOSIY MATERIALI BAZASI
3. Nafas olishni o’rganish metodlari
4. Anaerob nafas olish
5. Aerob nafas olish
III-BOB.NAFAS OLISH EKOLOGIYASI
6. Nafas olishda kislorodning yutilishi va korbonat angidridning ajralishi
7.Nafas olishning o’simlikning biologik xususiyatlari, turiga, yoshiga boғliқligi
8.Nafas olishni tashқi sharoit omillariga boғliқligi
9.Hosilni saқlashda nafas olishning ahamiyati.


III.XULOSA.

IV.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

V.ILOVALAR
KIRISH
Ma’lumki, har bir tirik organizm tashqi muhit bilan doimiy ravishda uzluksiz aloqada bo‘lib turadi. Shulardan biri tirik hujayralaming nafas olishidir. Bu jarayon o‘ta murakkab bo‘lib, organizmni energiya va oraliq mahsulotlar bilan ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Bu energiya 0 ‘sish va rivojlanishda moddalarning yutilishi hamda tashiluvi uchun sarf bo‘ladi. Hujayra darajasida oziq moddalaridan foydalanish bu nafas. olish jarayonidir. Hujayraning nafas olishi bu oksidlanish jarayoni bo‘lib, kislorod ishtirokida oziq moddalarining, ya’ni fotosintez jarayonida hosil boMgan organik birikmalarning parchalanishi bilan boradi. Bunda ajralib chiqqan kimyoviy faol metabolitlar va energiya hujayraning hayot faoliyati uchun foydalaniladi. Nafas olish jarayonida kislorodning o‘rni haqidagi ilmiy ta’limoi birinchi bor A.L. Lavuaze (1773-1778) tomonidan yaratilgandir. U hayvonlarning nafas olishi hamda yonish jarayonini bir vaqtda o‘rganib ikkala holatda 0 2 yutilishi va shuning bilan bir vaqtda C 02 gazining hosil boMishini kuzatgan. Ushbu ikkala holatda issiqlik ajraladi. Demak yonish jarayoni 0 2 birikishidan iborat. Nafas olish jarayoni esa tirik organizmlarda oziq moddalarining sekin yonishi jarayonidir. Keyindialik Ya.Ingenxauz (1778-1780) yashil o‘simliklar qo.ong‘ulikda, o‘simlikning yashil boMmagan qismi esa yorugMikda va qorong‘ulikda 0 2 yutib C 02 ajratishini kuzatgan. Ammo nafas olish talimotining asoschisi boMib N.T.Sossyura (1797-1804) hisoblanadi. U miqdoriy analiz asosida qorong‘ulikda o‘simliklar tomonidan ajratilgan C 02 yutilgan 0 2 miqdoriga teng ekanligini ya’ni C 02 : 0 2 = 1 ekanligini isbotlagan. Ushbu jarayonda C 02 bilan bir vaqtda H20 ham ajraladi. Shuni aytib o‘tish lozimki, ushbu nazariyaga uzoq vaqtlar shubha ostida qaralgan. Keyinchalik o‘simliklarda hayvonlardagi singari nafas olish organi boMmasada ularning nafas olish jarayonlari bir xil ekanligi va ikkala holda qandlar parchalanishi bir nechta tajribalar orqali isbotlandi. Masalan, I.P.Borodin (1876) o‘simliklar ustida qator tajribalar o‘tkazib bargli o‘simliklarda nafas olish jarayoni jadalligi birinchi navbatda ulaming yorugMikda to‘plagan uglevodlar miqdoriga bogMiq ekanligini isbotlagan. Hujayradagi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari fermentlar tomonidan katalizlanadi. Tabiiy nafas olish uchun muhitda kislorod bo‘lishi kerak, bunda organik moddalar to‘la anorganik moddalarga parchalanadi va tegishli miqdorda energiya ajralib chiqadi. Buni quyidagi tenglama bo‘yicha ifodalash mumkin:
C6H120 6+602 —»6C02+ 6H20+energiya (2875 kJ/mol.)
Uglevodlar bilan bir qatorda boshqa organik moddalar yog‘lar, oqsillar ham nafas olishda o‘z o‘rniga ega. 0 ‘simlikni har bir tirik hujayrasi nafas oladi. Bunda hujayra organoidlaridan mitoxondriyalar faol qatnashadi va organik modda to‘la oksidlanib, C 02 va H20 hosil boMadi. Bu jarayon biologik oksidlanish deb ataladi. Nafas olish fiziologik jarayon boMib, u qorong‘u va yorug‘likdagi har bir tirik organizmga xosdir. Nafas olish jarayonini har bir tirik organ, to‘qima va hujayraga xos fiziologik jarayon deb qarash zarur. Nafas olishning to‘xtashi organizmning nobud boMishidan dalolat beradi.Tabtiy nafas olish jarayonini toMa xarakterlay oladigan tenglama mavjud emas, boMishi ham qiyin, chunki oksidlanish ko‘p pog‘onali reaksiyalardan iborat boMib, bunda energiyalar oz-ozdan ajralib chiqadi va o‘zlashtiriladi, ma’lum qismi esa issiqlik holida tarqaladi. Nafas olish jarayoni ko‘plab olimlami qiziqtirgani uchun ulaming ilmiy yo‘nalishlarining asosini tashkil qiladi. Ushbu olimlarga biz A.N. Bax, B.I. Palladin, O. Barburg va boshqalarni misol qilib ko‘rsatishimiz mumkin. A.N. Bax kislorodni faollovchi moddalami oksigenazalar deb atadi. Biroq keyingi izlanishlar shuni ko‘rsatdiki Bax nazariyasining nafas olish jarayoniga deyarli aloqasi yo‘q, ammo nafas olish jarayonining mexanizmini ochib berishga yordam beradi. Chunki, bunda kislorodni faollashishini tushuntiruvchi mexanizm ishlab chiqilgan. Olmon biokimyogari O.G.Barburg (1921) va angliyalik biokimyogar D.Keylin- lar (1925) fikricha hujayralarda 0 2 yutilishiga yordam beruvchi sitoxromoksidaza fermenti va sitoxromlar mavjuddir. Nafas olishning yakunlovchi bosqichida esa kislorodga elektronlar va protonlar tashiluvi natijasida H20 va H2O2 hosil bomadi.