Bajardi: Uytoliyev. J qabul qildi: Berdeshova. G

Ayiruv (chiqaruv) organlarining ahamiyati: ayiruv (chiqaruv) örganlariga buyraklar, teri bezlari, o ’pka va ovqat hazm sistemasi kiradi. Organizmda kechayotgan moddalar almashinuvining oxirgi mahsulotlari ana shu organlar orqali tashqariga chiqariladi. Shuning natijasida organizm keraksiz, o ’ziga zararli turli m oddalardan xalos b o ’ladi. M odomiki, moddalar almashinuvi uzluksiz kechar ekan, chiqindi moddalarning hosil b o ’lishi ham uzluksizdir. Bu esa ularning doim o tashqariga chiqarib turish zarurligini taqozo qiladi.O ’pka orqali suv, karbonat angidrid va b a’zi uchuvchi moddalar, ichaklar orqali esa o g ’ir metall tuzlari, turli chiqindi moddalar, o ’t pigmentlarining o’zgarishidan hosil b o’lgan mahsulotlar chiqariladi.Ortiqcha suv va tuzlarning bir qismi, oqsil almashinuvi mahsulotlarining ozroq qismi ter bezlari orqali chiqariladi. Ammo, asosiy chiqaruv organi b o ’lib buyraklar xisoblanadi. Chunki organizmda hosil bo’layotgan chiqindi m oddalarning asosiy qismi ular orqali chiqariladi. Jum ladan, suv oqsil almashinuvidan hosil b o ’lgan mahsulotlar - mochevina, siydik kislota, kreatinin, mineral moddalar va boshqa chiqindi moddalarning asosiy qismi buyraklar orqali siydik bilan birga chiqariladi. Ayiruv organlari organizm uchun benihoya katta ahamiyatga ega. Ularning faoliyati tufayli organizm zaharli moddalardan holi bo’ladi. Shu bilan birga organizm ichki muhitining tarkibi va xossalarini doimo ma’lum bir darajada saqlab turishda ham chiqaruv o rganlari katta rol o ’ynaydi.

Jumladan, qon, limfa, to'qima suyuqliklarining ion tarkibi, osmotik bosimining tu rg ’unligini ta ’m inlashda shu organlar qatnashadi. Ayiruv organlari, jum ladan siydik chiqarish sistemasi hayvonot olamining evolyutsion taraqqiyotida talaygina o ’zgarishlarga uchrab, taraqqiy qilgan va mukammallashib borgan. Bir hujayrali organizmlardan tufelkalardayoq dastlabki chiqaruv organi-vakuola mavjud. K o’pchilik umurtqasiz k o ’p hujayrali hayvonlarda chiqaruv organi vazifasini shoxlangan ingichka naychalar-nefriyadalar bajaradi.Bu naychalarning uchlarida maxsus hujayralar bor. Chiqindi m o d ­dalar ana shu hujayralarda ushlanib qoladi va naychalar orqali chiqarib yuboriladi. Past taraqqiy etgan umurtqali hayvonlarda chiqaruv organi vazifasini birlamchi buyrak, ya’ni bir uchi kengayib ichiga tomirlar chigali joylashgan, ikkinchi uchi tana yuzasiga chiqqan egri-bugri kanalchalar o ’taydi. Birlamchi buyrak amfibiya va reptiliyalarda bir m uncha mukammallashib, issiq qonli hayvonlarda yuksak darajada takomil topadi va siydik ayirishga nihoyatda mukammal moslashgan organ buyrak vujudga keladi.

• 
  Jumladan, qon, limfa, to'qima suyuqliklarining ion tarkibi, osmotik bosimining tu rg ’unligini ta ’m inlashda shu organlar qatnashadi. Ayiruv organlari, jum ladan siydik chiqarish sistemasi hayvonot olamining evolyutsion taraqqiyotida talaygina o ’zgarishlarga uchrab, taraqqiy qilgan va mukammallashib borgan. Bir hujayrali organizmlardan tufelkalardayoq dastlabki chiqaruv organi-vakuola mavjud. K o’pchilik umurtqasiz k o ’p hujayrali hayvonlarda chiqaruv organi vazifasini shoxlangan ingichka naychalar-nefriyadalar bajaradi.Bu naychalarning uchlarida maxsus hujayralar bor. Chiqindi m o d ­dalar ana shu hujayralarda ushlanib qoladi va naychalar orqali chiqarib yuboriladi. Past taraqqiy etgan umurtqali hayvonlarda chiqaruv organi vazifasini birlamchi buyrak, ya’ni bir uchi kengayib ichiga tomirlar chigali joylashgan, ikkinchi uchi tana yuzasiga chiqqan egri-bugri kanalchalar o ’taydi. Birlamchi buyrak amfibiya va reptiliyalarda bir m uncha mukammallashib, issiq qonli hayvonlarda yuksak darajada takomil topadi va siydik ayirishga nihoyatda mukammal moslashgan organ buyrak vujudga keladi.