Balalardıń tilin ósiriw

2.Balalardıń sózlik qorin bayıtıwda járdem beretuǵın tálimiy oyinlar.
Oyın balalar sóziniń rawajlanıwı menen bayıwında járdem beriwshi áhmiyetli qural bolıp esaplanadı.
Hár bir oyın túri ayrıqsha áhmiyetke iye. Rolli oyınlar belgili bir salaǵa tiyisli sózlerdi ózlestiriwge, óziniń pikirin erkin túrde aytıwǵa úyretedi. Kásipke tiyisli bolǵan (shıpaker, úy biykesi, tárbiyashı, aydawshı, satıwshı) roli oyınlar kásipke baylanıslı sózlerdiń balanıń sózligine jedel kirip barıwına hám mádeniyatlı sóylesiw tájiriybesin iylewine járdem etedi.
Dúziw, qurıwǵa tiyisli oyınlar balalardıń sózligin ózlestiriliwi qıyın bolǵan sózler menen tolıqtırıw jáne olardı sóylewde belsene qollanıwda úlken áhmiyetke iye. Bunday oyınlar arqalı balalar zatlar(predmetler)dıń sapasın, ólshemin, keńisliktegi jaylasıwın (iri, juwan, úlken, awır, juqa, uzın, joqarıda, tómende, aldında, keynıńde, ońda, shepte hám basqalar) bilip aladı hám sózliklerin bayıtadı.
Háreketli muzıka, saxnalastırılǵan oyınlar balada tásirli, mazmunlı sóylewdi, sestiń durıs tempi menen hawazın, durıs dem alıw hám shıǵarıwdı, diksiyanı qáliplestiredi.
Didaktikalıq oyınlardan balalardıń qorshaǵan ortálıq haqqındaǵı bilimlerin, sózliklerin bekkemlew ushın hám sóylesiw tájiriybesi menen kónlikpelerin qáliplestiriwde paydalanıladı.
Quwirshaqlar menen didaktikaliq oyinlar shólkemlestiriw.
Sóylesiw ádebi balalar baqshasiniń kishkene gruppasinan baslap qáliplestirilip bariladi. Kishi jas bul dialog formasinda sóylew jasi bolip esaplanadi. Soniń ushin kishi jas gruppadariniń tárbiyashilari balalardi átiraptaǵilar menen sóylesiwge úyretip bariw bolip tabiladi. Bul gruppalarda balalardiń sóylew aktivligi tiykarǵi orindi iyelep oyin túrindegi shiniǵiwlar ótkeriledi. Bunda tárbiyashi quwirshaqlar menen didaktikaliq oyinlar shólkemlestiriledi hám kishkene inscenirovkalar ótkeredi. Oyin dawaminda quwirshaq atinan sóylewdi, balalarǵa soraw beredi, aytip turadi, sózler tákirarlawdi soraydi h.t.b.
Egerde tárbiyashiniń sorawlarina shiniǵiw waqtinda juwap beriwge tartinsa, oyin paytinda uyalmastan juwap qaytaradi. Quwirshaqlar menen oynalatuǵin oyinlar quwirshaqti shómıldırıw, onı shay, nan menen miyman etiw h.t.b. “ Úy – úy ”, “Miyman - miyman”, “Dukan- dukan”.
Balalardi sóylep beriwge úyretiw
Sóylep bere aliw yamasa óz pikirin keń hám logikaliq baylanisqan formadan táriyplew balalardiń átiraptaǵilar menen baylanista boliwinda úlken áhmiyetke iye.
Mektepke shekemgi jastaǵi balalar óz kórgenlerin tińlawshilarǵa bildiriwde qiyinshiliqlarǵa dus keledi. Olardiń gúrrińleri hámme waqit da tińlawshilarǵa túsinikli bola bermeydi. Buǵan sebep balalardiń keń monolog qálpinde sóylewdi kem iyelegenıńde. Úlken gruppadaǵi balalar óziniń pikirlerin úlkenlerge aytip beriwge umtiladi. Kórgenleri haqqinda sóylep beriwge bolǵan zárúrlik payda boladi. Balalar mektepke shekemgi jastan baslap mektepte oqiw, miynet hám sotsialliq xizmetinde zárúr bolatuǵin quramali sóylesiw uqipliliqlarin iyelewi kerek.
Kishi toparlarda balalardı sóylesiwge úyretiwde shınıǵıwdıń oyın formalarınan paydalanıladı. Bul shınıǵıw túrine balalardıń til aktivligi (sorawlarǵa juwap beriwi) tiykarǵı orındı iyeleydi. Tálimiy oyınlar kóbirek quwırshaqlar menen alıp barılıp, bunda tárbiyashı quwırshaq qatnasıwında onsha úlken bolmaǵan inscenirovkanı oynaydı, máselen: jańa quwırshaq penen ushırasıw, quwırshaq aspaz hám t.b. Quwırshaqlar menen birge ótkeriletuǵın tálim oyınlarda tárbiyashı balalar menen quwırshaq atınan sóylesedi, yaǵnıy balalarǵa sorawlar beredi, ózi soraw berip, ózi juwap qaytaradı. Sóylesiwdiń bunday forması balalar qızıǵıwshılıǵın asıradı, sóylew tilin aktivlestiredi. Balalar tárbiyashınıń hár bir háreketin qızıǵıw menen baqlaydı, túsindiriwlerin, sorawların hám juwapların dıqqat penen tıńlaydı hám ózleri de sorawlar beriwge háreket etedi.
Mısal retinde «Quwırshaq aspaz awqat pisirip atır» (5 jasar bala menen) tálimiy oyın shınıǵıwınıń úlgisin keltiremiz. Stol ústinde quwırshaq aspaz, asxana ıdıs-tabaqlardıń toplamı, oyınshıq gaz plitası, azıq-awqatlar qoyılǵan stol.
Tárbiyashı balalardan jıldıń qaysı máwsimi baslanǵanlıǵın, qıstıń qaysı ayı ekenligin soraydı. Balalardıń juwabın tıńlaydı hám dawam ettiredi:
Qıs – jıldıń ájayıp máwsimi, durıs emes pe? Balalar qıs máwsiminde seyilden úylerine qaytqısı kelmeydi, sebebi kóshede júdá qızıq, ájayıp nárseler júdá kóp-dá. Lıjada, konkide hám shanada ushıw, xokkey oynaw, qardan qarqız, qarbaba, úy, gúmbez, saray hám t.b.lar jasaw múmkin. Qıs máwsimi haqqında júdá kóp taqmaqlar, gúrriń hám ertekler jazılǵan, súwretler de sızılǵan.