Balalardıń tilin ósiriw

«Ájayıp qaltasha» oyını. Bul keń tarqalǵan oyın balalar sózlik qorın bayıtıw ushın (ayrıqsha, kishi gruppa balaları yaki qáte sóyleytuǵın balalar ushın) ájayıp metodika bolıp tabıladı. Bul oyınnıń ayırım túrinde bala oyınshıqtı qaltasha ishinen aladı, onı balalarǵa kórsetedi hám balalardıń barlıǵı birgelikte onıń atın aytadı. Bul oyında qaltasha oyın atributı (buyımı) bolıp xızmet qıladı.
«Ájayıp qaltasha» oyınınıń tiykarǵı qaǵıydası: qaltashanıń ishinde qol menen sıypalap islengen buyım, zat atı aytılmaǵansha, qaltashanıń bawı ashılmaydı. Bul oyın ushın málim bir topardaǵı buyımlar tańlanıwı kerek. Máselen, qaltasha ishinde palız ónimlerinen bir neshewin salıw múmkin; kishi gruppalarda forması hám materialı boyınsha qarama-qarsı bolǵan buyımlar bunday (bunday buyımlardı qol menen sıypalap tabıw ańsat); úlken topar balaları ushın kúndelikli buyımlardıń haqıyqıyınan bir neshewi (jip oramı, shıjım jip, tis shyotkası, qálem hám basqalardan) paydalanıw múmkin. Bul oyında, tiykarınan, buyımlardıń atların aytıw jedellestiriledi. («Ayt, qolıńda neni uslap turıpsań?»). Kishi topar balalarınıń sóz baylıǵın oyın dawamında da ósiriw múmkin. (Sen qolıńda qanday shardı uslap turıpsań, úlken be ya kishkene me?) Úlken topar balaları bul oyında buyımlardıń atların ǵana aytıw menen sheklenbesten, bálkim buyımdı qaltasha ishinen alıp kórsetpesten aldın, onıń belgilerin (domalaq, sál bórtińkirep shıqqan); qanday materialdan islengeni (rezinadan, aǵashtan, meTálldan, ılaydan, gezlemeden hám basqalar); onıń ústki bóliminiń sıpatın (tegis, gedir-budır, suwıq, sırǵanaq hám t.b.) aytıwı kerek. Qaltasha ishine salınatuǵın buyımlar oyın baslanbastan aldıń, balalar tárepinen jaqsılap kórip shıǵıladı, atları aytıladı. Úlken topar balaları óz juwaplarına buyımnıń súwretlerin, jumbaq hám qosıqlardı kirgiziwi múmkin.
«Kimde qanday buyım?». Bul oyın 5-7 jaslı balalar menen ótkiziledi.
Maqseti: 1. Atları bir qıylı bolǵan eki buyımdı bir-birine salıstırıwǵa, buyımlardı salıstırıw protsesinde olardıń eń kerekli belgilerin aytıwǵa úyretiw; itibarlılıǵın rawajlandırıw.
2. Buyımlardıń detalları hám bólimleriniń atların bildiriwshi atlar, reńi hám formasın belgilewshi sıpatlar, ráwish hám qosımshalar esabınan balalardıń sózlik qorın bayıtıw. Buyımlardıń sıpatların hám eń xarakterli táreplerin bildiriwshi sózlerden anıq paydalanıwǵa úyretiw.
Oyın ushın material. Bir-birinen bir neshe belgileri hám detalları menen parıq qılatuǵın buyımlardı súwretlewshi súwretler jubı:
1) ireńi, úlkenligi, forması, tezlikleri sanı menen parıqlanatuǵın 2 sádebi;
2) ireńi, forması hám sızılǵan súwreti menen parıqlanatuǵın 2 tarelka;
3) gewdesiniń forması, uzınlıǵı, qanatınıń, quyrıǵınıń reńi menen bir-birinen parıqlanatuǵın 2 balıq;
4) jol-jol hám shatırash, jeńleri uzın hám qısqa, birewindegi qaltası birew hám joqarı bólimine, ekinshisiniń qaltası eki hám tómengi bólimine jaylasqan 2 kóylek;
5) modası hám tigilgen gúlleri menen parıqlanatuǵın 2 fartuk;
6) forma hám reńi menen parıqlanatuǵın 2 shelek hám basqa da buyımlar: jip oramları, sharflar, tuflilar, qayıqlar, jeńil mashinalar hám t.b.
Oyın shınıǵıwınıń barısı. Tárbiyashı balalar aldıńa 2-3 jup buyımlar kórinisi túsirilgen súwretlerdi qoyıp shıǵadı hám bılay túsindiredi: «Hár bir jup súwrette bir qıylı atamadaǵı buyımlar súwretlengen: kóylekler, balıqlar, fartukler hám t.b. Lekin bul buyımlar bir-birinen ajıralıp turadı. Házir usılar haqqında sáwbetlesemiz. Men bir buyım haqqında aytıp beremen, tap usınday etip ekinshi bir buyım haqqında men kimdi shaqırsam, sol bala aytıp beredi. Buyımlar haqqında náwbetpe-náwbet usılay aytıp beremiz. Eger men ózimdegi buyımnıń reńin aytsam, siz de aldıńızdaǵı buyımnıń ireńin aytasız, egerde men buyımnıń qanday formada ekenlinıń aytsam, siz de aldıńızdaǵı buyımnıń qanday formada ekenligin aytıwıńız kerek». Bir balanı shaqırıp, oǵan kóylek haqqında aytıp beriwin usınıs etedi.
Tárbiyashı: Meniń qolımdaǵı súwrette kóylek súwretlengen.
Bala: Mendegi súwrette de kóylek súwretlengen.